صنعت هواپیمایی ایران؛ زمین‌گیر، فرسوده، و در آستانه ورشکستگی

تازه‌ترین ارزیابی‌ها نشان می‌دهد میانگین سن ناوگان هوایی ایران «بالای ۲۰ سال» است. بالا بودن سن ناوگان هوایی عمدتا ناشی از ناتوانی مقامات جمهوری اسلامی در خریداری هواپیماهای نو از تولیدکنندگان معتبر جهانی مانند آمریکا و فرانسه است.

در واقع، بخش عمده ای از ناوگان هوایی ایران تحت تحریم های آمریکا است، چرا که واشنگتن می‌گوید جمهوری اسلامی از این ناوگان، به ویژه خطوط هوایی ماهان، در نقل و انتقال سلاح به کشورهایی مانند سوریه استفاده کرده است.

بخش عمده سوانح هوایی در ایران ناشی از بالا بودن سن ناوگان هوایی است؛ ناوگانی که سالانه باید میلیون‌ها نفر را در درون کشور جابجا کند. با این حال بررسی ها نشان می‌دهد اغلب شرکت‌های هواپیمایی داخلی زیان‌ده هستند و با وجود کمک‌های دولتی و سوخت ارزان‌تر به نسبت شرکت‌های خارجی در آستانه ورشکستگی‌اند؛ وضعیتی که مدیرعامل ایران‌ایر، چندی پیش آن را به عنوان زنده ماندن با «تنفس مصنوعی» توصیف کرد.

هواپیمای ایران‌ایر در فرودگاه مهرآباد تهران در دوران انقلاب اسلامی - ۱۳۵۸ خورشیدی

• تاریخچه صنعت هوانوردی در ایران

سال ۱۳۲۴ گروهی از بازرگانان ایرانی شرکتی را به نام « ایرانیان ایرویز» راه اندازی کردند که ابتدا بین تهران و مشهد پرواز داشت و سپس به شهر‌های اصفهان، شیراز، آبادان، اهواز و بوشهر نیز این پروازها گسترش یافت. این شرکت سپس پروازهایش را به قاهره، بیروت و بغداد گسترش داد و نخستین پرواز به اروپا را نیز یکسال پس از تاسیس از طریق بیروت به مقصد پاریس انجام داد.

شرکت دیگر هواپیمایی به نام «پرشین ایرسرویس» در سال ۱۳۳۳ در آبادان راه اندازی شد که ابتدا تنها مربوط به پروازهای باربری بود و سپس پروازهای مرتب به پاریس، لندن و بروکسل برقرار کرد. در زمستان ۱۳۴۰ مسئولین این دو شرکت دست به ادغام شرکتهای خود زدند و شرکت هواپیمایی «ایران ایر» به وجود آمد.

چهار سال پس از تاسیس، ایران ایر با خریداری جت‌های بويینگ ۷۲۷ به یکی از مجهزترین ناوگان هوایی تبدیل شد. اما دوران طلایی ایران ایر در دهه پنجاه رخ داد که تعداد زیادی از هواپیماهای بوئینگ ۷۲۷، ۷۳۷ و هواپیمای گران‌قیمت ۷۴۷ به ناوگان ایران ایر اضافه شد. خط مستقیم پرواز تهران به نیویورک طولانی‌ترین خط هوایی بدون وقفه راه اندازی شد. حتی قرار داد خرید دو فروند هواپیمای مافوق صوت «کنکورد» نیز امضا شد که بعد از پیروزی انقلاب این قرار داد فسخ گردید.

بوئینک ۷۴۷ ایران ایر - آرشیو

در سال ۱۳۵۵ شرکت ملی هواپیمایی ایران «هما» پرسودترین و مدرن‌ترین ایرلاین جهان بود و پس از شرکت کوئنتاس ایمن‌ترین شرکت هوایی دنیا به حساب می آمد.

پس از انقلاب بر تعداد شرکت‌های هوایی افزوده شد. در حال حاضر ۱۸ شرکت هواپیمایی فعال و حدود ۱۸ شرکت هواپیمایی غیر فعال در ایران وجود دارد.

سقوط هواپیما اوکراینی در ایران

• حوادث هوایی در ایران

در حالی که پیش از انقلاب ۵۷ تنها یک حادثه هوایی برای پروازهای ایران رخ داد که مربوط بود به سال ۱۳۳۱ بود، اما پس از انقلاب سوانح هوایی به طرز چشم‌گیری افزایش یافت. به عنوان نمونه، پرواز تهران – طبس هواپیمایی سپاهان ایر در ۱۹ مرداد ۱۳۹۳ به دلیل نقص فنی و سقوط هواپیما ۳۸ کشته بر جای گذاشت.

ولی این سوانح تنها مربوط به سقوط هواپیما نیست. در بسیاری از موارد، بروز نقص فنی باعث تاخیر یا لغو پروازها در ایران می‌شود. دو سال پیش، یک فروند هواپیمای مسافربری تهران ماهشهر به دلیل «نقص فنی» به هنگام فرود از باند فرودگاه ماهشهر خارج شد.

• صنعت زمین‌گیر

بر اساس گزارش‌ها، ۵۰ درصد ناوگان هوایی ایران «زمین‌گیر» است.

علیرضا برخور، نایب رئیس هیئت مدیره انجمن شرکت‌های هواپیمایی و مدیرعامل شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی آذر ماه امسال گفت بیش از نیمی از هواپیماهای ایران «به دلیل نبود قطعات به خصوص موتور» زمین‌گیر هستند.

به گفته او: «اکنون بیش از ۱۷۰ فروند از هواپیماهای موجود به دلیل نبود منابع مالی لازم و محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها برای تامین قطعات مورد نیاز غیر فعال هستند.»

ایران پنج سال پیش و پس از توافق هسته‌ای با قدرت‌های جهانی و اجرایی شدن برجام با شرکت‌های هواپیماسازی بوئینگ و ایرباس و یک شرکت اروپایی دیگر برای خرید ۲۰۰ فروند هواپیمای مسافربری قرارداد بست.

با این حال، بر اساس گزارش ها، امضای برجام باعث شد تنها سه فروند ایرباس و ۱۳ فروند هواپیمای ایتالیایی - فرانسوی «ای‌تی‌آر» وارد ایران شدند و تحویل سایر هواپیماها بعد از خروج آمریکا از برجام و اعمال مجدد تحریم‌ها متوقف شد.

به نظر می‌رسد صنعت هوایی ایران، مانند بسیاری از دیگر صنایع ایران که به دلیل کمبود سرمایه، تحریم و انزوای اقتصادی، فرسوده و زمین‌گیر شده، قربانی سیاستهای کلان نظام جمهوری اسلامی است؛ سیاست‌هایی که باعث شده اقتصاد ایران گروگان برنامه بحث‌برانگیز هسته ای شود.