پدیده تغییر اقلیم در ایران/ پایان خشکسالی و آغاز ترسالی؟

آفتاب‌‌نیوز :

«رضا شهبازی» امروز (پنجشنبه) درخصوص وقوع سیلاب در برخی مناطق کشور در سال‌های اخیر هم‌زمان با آغاز فصل سرما، افزود: ایران اکنون در یک دوره خشکسالی به سر می‌برد که طولانی شده است. با این حال در همین دوره خشکسالی هر از گاهی بارش‌های سنگینی را در بازه‌های زمانی کوتاه تجربه می‌کند.

وی بیان‌داشت: بررسی شاخص‌هایی همچون بارندگی‌ها، اختلاف با بارش‌های نرمال بلندمدت، برآیند بارندگی و تبخیر و غیره نشان می ‌دهد از حدود سال ۷۷ تاکنون کشورمان در یک دوره خشکسالی به سر می‌برد، با این حال در طول ۲۳ سال گذشته در برخی زمان‌ها، سال‌های نرمال و پُرآب نیز داشته‌ایم که به‌طور مشخص اسفندماه سال ۹۷ و فروردین و اردیبهشت سال ۹۸ در لرستان و خوزستان قابل اشاره است.

شهبازی یادآور شد: عمده بارش‌های یاد شده که طبق الگوی ثبت شده گذشته کشورمان نبوده، بارش‌هایی سیل‌آسا بوده است، به‌طوری که در مدت چند به روز به‌اندازه چند سال بارش را شاهد بودیم. به‌تازگی نیز در ایستگاه «جم» بوشهر در یک روز به اندازه یک سال باران باریده است.

وی تصریح‌کرد: امروز با یک سری رخدادهای حدی، غیرنرمال و غیرطبیعی مواجه‌ایم که می‌تواند یکی از نشانه‌های «تغییر اقلیم» باشد و ماهیت تغییرات اقلیمی نیز خزنده بودن و وقوع تدریجی آن است، به‌طوری که نمی‌توان زمان دقیق این رخدادها و تغییرات را متوجه شد.

مدیرکل دفتر مخاطرات سازمان زمین‌شناسی خاطرنشان‌کرد: از ابتدای قرن بیستم و افزایش استفاده از سوخت‌های فسیلی در جهان، میانگین دی‌اکسید کربن موجود در جو از ۲۵۰ پی پی ام به بیش از ۴۰۰ پی پی ام رسیده و این افزایش ۱.۷ برابری دی اکسید کربن، با افزایش دمای زمین و وقوع حوادثی از جمله باران‌های سیل آسا، گرد و خاک و غیره ارتباط مستقیم دارد. وقتی فشاری به طبیعت وارد می‌کنیم، تا حدی همراهی می‌کند اما از یک جا به بعد چهره نامهربانش را نشان می دهد و این اتفاق را در حدود ۲۳ سال گذشته در کشور شاهد هستیم. از حدود ۶۰ سال پیش تاکنون کشورمان به سمت صنعتی شدن حرکت کرده که در طی آن فشار به منابع آب و اراضی با انواع و اقسام بهره برداری‌ها بیشتر شده است و امروز شاهد تخریب سرزمین در قالب فرسایش‌های آبی و خاکی، تخریب پوشش گیاهی و غیره هستیم. در ازای این تخریب و تداوم بهره‌برداری‌ها، طبیعت نتوانسته خود را بازسازی کند و به همین دلیل اکنون درگیر شرایط ویژه‌ای شده‌ایم.

مدیرکل دفتر مخاطرات سازمان زمین‌شناسی بیان‌داشت: وقتی بارش‌های غیرطبیعی شروع می‌شود، زمین آمادگی جذب آن را ندارد و به همین دلیل شاهد جاری شدن سیلاب هستیم. پوشش گیاهی عامل اصلی گسترش و پخش سیلاب است و حتی سازه‌هایی نظیر بندها، گابیون‌ها و فعالیت‌های آبخیزداری نمی‌تواند تاثیر زیادی در کنترل سیلاب‌ها داشته باشند، زیرا آب برای جذب شدن در زمین نیازمند زمان است.

شهبازی هشدار داد: افزایش سرعت صنعتی شدن به وقوع سیل‌های بزرگتر، خشکسالی شدیدتر، گرمای بیشتر زمین، تغییرات اقلیمی و از دست رفتن خاک خواهد انجامید و نباید فراموش کرد که همه این حلقه‌ها در راستای تخریب بیشتر بر هم هم‌افزایی دارند و تخریب بیشتر را رقم می‌زنند.

وی، وقوع حوادثی همچون انسداد آزاد راه پل زال- خرم‌آباد، همچنین بروز ترک ‌در جاده هراز در منطقه آب‌اسک، خشکی دریاچه ارومیه و تالاب‌ها، فرونشت زمین در دشت‌ها، گرد و غبار، آلودگی هوا و غیره را نمونه‌هایی از پیامدهای زندگی صنعتی امروز برشمرد. سازمان جنگل‌ها به‌خصوص با اجرای طرح‌های آبخیزداری، مرتع‌داری، بیابان‌زدایی در دشت‌ها و پخش سیلاب، می‌تواند در کوتاه‌مدت و میان‌مدت در کاهش این مخاطرات تاثیرگذار باشد. امروز مشکل اصلی این است که حجم بالایی از آب در مدت کوتاهی در مناطقی که همواره با مشکل تامین آب مواجه بوده‌اند، سرازیر می‌شود و علاوه بر اینکه به سادگی از دسترس خارج می‌شود، تخریب ابنیه‌ها و اراضی و در ادامه بروز مشکلات اجتماعی و اقتصادی را به دنبال دارد.

شهبازی تصریح‌کرد: مدیریت بارش‌ها در دامنه‌ها و کوهستان‌ها با کنترل و کاهش سرعت آنها، می‌تواند به جمع شدن و جذب شدن این آب‌ها هرچه بیشتر کمک کند و در این راستا، طرح‌های آبخیزداری با حداقل هزینه و با مشارکت دادن مردم محلی‌ و ایجاد اشتغال، می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد.

وی با تاکید بر اینکه سدسازی و لایروبی آبراهه‌ها نمی‌تواند به تنهایی برای مدیریت سیلاب‌ها تاثیرگذار باشد، افزود: عملیات آبخیزداری و پخش سیلاب در دامنه‌های کوه‌ها و عملیات بیابان‌زدایی در دشت‌ها باید مد نظر قرار گیرد.

مدیرکل دفتر مخاطرات سازمان زمین‌شناسی در پایان با اشاره مجدد به سیل لرستان در فروردین ۹۸، خاطرنشان‌کرد: در آن سال تنها منطقه‌ای که از سیلاب آسیب ندید منطقه «رومشکان» بود که طی دهه‌های ۶۰ و ۷۰ عملیات آبخیزداری و پخش سیلاب در آن انجام شده بود. این در حالی است که در همان سال بیشترین نرخ فرونشست زمین در کشور در دشت‌های میان‌کوهی استان لرستان اتفاق افتاد، زیرا ظرفیت جذب آب را نداشتند و آن سیلاب‌ها و آب زیاد به هیچ عنوان جذب زمین نشد.