توقف پخش سریال‌های 'آهوی من مارال' و ‌'جیران' در ایران؛ پای ناصرالدین شاه در میان است

توقف پخش سریال‌های 'آهوی من مارال' و ‌'جیران' در ایران؛ پای ناصرالدین شاه در میان است

• علی مصلح
• روزنامه‌نگار

یک ساعت پیش

منبع تصویر، Tasnim

توضیح تصویر،

بهرام رادان در نفش ناصرالدین شاه در سریال جیران

صد و بیست و پنج سال بعد از مرگ ناصرالدین شاه قاجار، او بار دیگر به شخصیت اصلی هنرهای نمایشی ایران تبدیل شده است. طی یک سال اخیر سه سریال شبکه نمایش خانگی با محوریت او ساخته شده که بسیار خبرساز شده‌اند، اما نه به دلیل کیفیت یا استقبال مخاطبان، بلکه اغلب به خاطر سانسور و حاشیه‌های دیگری مانند اتهام کپی برداری. از این سه مجموعه تلویزیونی فقط یکی پخش شد و زودتر از موعد و به شکل اجباری به خط پایان رسید و دو سریال دیگر با نام‌های "جیران" و "آهوی من مارال" هنوز پخش نشده‌اند و دلیل پخش نشدنشان حالا خبرساز شده است.

دلیل خبرساز شدن این سریال‌ها پخش نشدن سریال "جیران" به کارگردانی حسن فتحی در زمان اعلام شده بود. هفته گذشته مراسم فرش قرمز این سریال با حضور بازیگران برگزار شد و پخش آن قرار بود جمعه ۲۴ دی از پلتفرم فیلیمو آغاز شود، اما وقتی موعد مقرر رسید و سریال پخش نشد، بلافاصله دو گمانه مطرح شد: اول، جلوگیری از پخش به دستور سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر (ساترا) که مسئولیت صادر کردن مجوز پخش سریال‌های پلتفرم‌های آنلاین را دارد و دوم، بالا گرفتن اختلاف میان سازندگان "جیران" و سریال "آهوی من مارال" که از سال گذشته در رسانه‌ها مطرح بود. مهرداد غفارزاده نویسنده و کارگردان "آهوی من مارال" ماه‌هاست که ادعا می‌کند فیلمنامه "جیران" از روی متن او کپی برداری شده و حسن فتحی و همکار فیلمنامه‌نویس او را به "سرقت ادبی" متهم می‌کند.

سه روایت متفاوت

بلافاصله بعد از پخش نشدن "جیران" روابط عمومی سریال "آهوی من مارال" حکم دادگاهی را منتشر کرد که در تیرماه ۱۳۹۹ صادر شده و بر اساس آن سازندگان "جیران" تا یک سال بعد از اعلام این حکم، حق پخش سریال خود را به دلیل شباهت "طرح کلی، شخصیت پردازی، داستان‌های فرعی و موقعیت‌های دراماتیک" ندارند و همچنین باید به "رفع شباهت" با سریال "آهوی من مارال" اقدام کنند.

• انتقاد هنرمندان از تشدید سانسور و محدودیت در دولت ابراهیم رئیسی
• سریال 'نیسان آبی'؛ وقتی نوستالژی دهه ۶۰ ایران بار وانت می‌شود

اما فیلیمو چند ساعت بعد با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد پخش سریالش "حداکثر یک هفته" به تاخیر افتاده و دلیلش "اعمال ملاحظات ممیزی از سوی نهاد ناظر (ساترا)" بوده است. در این بیانیه همچنین آمده بود هرچند اصلاحات قبلی ساترا روی قسمت اول اعمال شده بود، اما این نهاد ۴۸ ساعت قبل از پخش، نامه جدیدی منتشر کرد "که مشتمل بر ملاحظاتی جدید در خصوص ممیزی این سریال نسبت به سریال‌های دیگر" بود. به این ترتیب مسئولیت پخش نشدن "جیران" نه به حکم دادگاه مورد ادعای سازندگان "آهوی من مارال" بلکه به ساترا نسبت داده شد.

منبع تصویر، Tasnim

توضیح تصویر،

صحنه‌ای از سریال جیران

ساترا هم ساعتی بعد با انتشار اطلاعیه‌ای ادعای سازندگان "آهوی من مارال" و هم محتوای مطرح شده در بیانیه فیلیمو را رد کرد. این نهاد که وابسته به سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی است، با اشاره به "حساسیت‌ها و پیچیدگی‌های محتوایی" سریال "جیران" نوشت که با توجه به لزوم "برنامه‌ریزی دقیق انتشار، انجام هماهنگی‌ها و تعاملات لازم در مسیری مطمئن و پرهیز از اختلال در روند پخش" به فیلیمو اعلام کرده که پخش قسمت اول باید به تاخیر بیفتد.

جدال لفظی سازندگان دو سریال

این سه روایت با هم تطبیق نداشتند و دلیل توقف پخش سریال پرستاره حسن فتحی را فاش نمی‌کردند و شاید به همین دلیل با آغاز هفته، سازندگان دو سریال وارد یک جدال رسانه‌ای شدند. ابتدا اسماعیل عفیفه تهیه کننده و احسان جوانمرد یکی از دو فیلمنامه نویس "جیران" با انتشار بیانیه‌هایی ادعای نویسنده و کارگردان "آهوی من مارال" را رد کردند و زمان شکل گیری متن این سریال را پیش از سریال رقیب خواندند. سپس مهرداد غفارزاده در گفت‌وگو با یکی از رسانه‌ها بر حرف‌های پیشین خود تاکید و بار دیگر اتهام "سرقت ادبی" را تکرار کرد.

منبع تصویر، TASNIM

توضیح تصویر،

تصویری از حکم دادگاه درباره اختلاف سازندگان دو سریال

یکی از استدلال‌های سازندگان "جیران" برای رد ادعای آقای غفارزاده این است که داستان سریال آنها در دوران جوانی ناصرالدین شاه اتفاق می‌افتد و ماجرای "آهوی من مارال" در دوران میانسالی شاه قاجار می‌گذرد. اما طرف مقابل مدعی است حسن فتحی و همکار نویسنده‌اش "خمیرمایه و جوهر اصلی" متن او را برداشته‌اند. مهرداد غفارزاده که گفته است تولید سریالش به خاطر مشکلات مالی چند بار تعطیل شده بود و هنوز به پخش نرسیده است، همچنین روند طولانی شکایت‌های خود به شورای داوری خانه سینما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نهادی با نام آیفیک (انجمن صنفی شرکت‌ها و موسسات فیلمسازی ایران)، قوه قضاییه و ساترا را توضیح داد.

قربانی شدن "قبله عالم"

پیش از بالا گرفتن جنجال‌ها درباره دو سریال عاشقانه درباره ناصرالدین شاه که هردو روایت‌گ علاقه شاه به زنی خارج از دربار و حرمسرا هستند، مجموعه تلویزیونی دیگری درباره عهد ناصری پخش شد که سرنوشت تلخ‌تری داشت. "قبله عالم" به کارگردانی حامد محمدی و با بازی حامد کمیلی در نقش ناصرالدین شاه روایتی طنزآمیز داشت و تابستان امسال از فیلیمو پخش شد. اما این سریال به شهادت کارگردان و پلتفرم به قدری سانسور شد که سازنده و پخش کننده بعد از هفت قسمت قید تمام کردن آن را زدند و در اتفاقی کم سابقه نیمه‌کاره رهایش کردند.

منبع تصویر، Tasnim

البته این مجموعه تلویزیونی با نقدهای منفی و استقبال سرد مخاطبان مواجه شده بود و عده‌ای معتقد بودند دلیل اصلی نیمه‌کاره ماندن پخش آن همین دیدگاه‌های منفی بوده است. اما به شکل رسمی فیلیمو در توضیح توقف پخش اعلام کرد "بخش عمده‌ای از هر قسمت سریال" به دستور ساترا حذف شد و سریال "پیوستگی" خود را از دست داد. حامد محمدی کارگردان و هادی کاظمی یکی از بازیگران اصلی "قبله عالم" پیش از آن از حجم زیاد سانسور انتقاد کرده بودند. آقای محمدی در بیانیه‌ای نوشت اصلاحیه‌ها به قدری زیاد است که آنچه در فیلیمو با عنوان "قبله عالم" پخش شده، ساخته او نیست.

ناصرالدین شاه از سینما تا تلویزیون

از پادکست رد شوید و به خواندن ادامه دهیدپادکسترادیو فارسی بی‌بی‌سی

پادکست چشم‌انداز بامدادی رادیو بی‌بی‌سی

برنامه ها

پایان پادکست

اما ناصرالدین شاه به عنوان یکی از مشهورترین چهره‌های تاریخ معاصر پیش از این هم سوژه سینما و تلویزیون ایران بوده و آثار مشهوری بر اساس زندگی او و اطرافیانش ساخته شده است. علی حاتمی در آثارش حداقل دو بار به این پادشاه پرداخت؛ اولین بار در سریال تلویزیونی "سلطان صاحبقران" با بازی جمشید مشایخی در نقش ناصرالدین شاه و ناصر ملک مطیعی در نقش امیرکبیر که در سال ۱۳۵۴ از تلویزیون ملی ایران پخش شد و سپس در فیلم "کمال‌الملک" که در آن عزت‌الله انتظامی نقش چهارمین شاه سلسله قاجار را بازی می‌کرد.

در سال ۱۳۶۴ سعید نیک‌پور سریال "امیرکبیر" را برای شبکه یک سیمای جمهوری اسلامی کارگردانی کرد که در آن خودش نقش امیرکبیر و ایرج راد نقش ناصرالدین شاه را بازی می‌کرد. این سریال در دورانی که مدیران تلویزیون در سال‌های اولیه بعد از انقلاب و در میانه جنگ با عراق چندان به سرگرمی سازی اعتقاد نداشتند، مخاطبان زیادی داشت. در سال ۱۳۸۸ هم سریال "سال‌های مشروطه" به کارگردانی محمدرضا ورزی از تلویزیون پخش شد و ایرج راد بعد از بیست و چند سال بار دیگر نقش ناصرالدین شاه را بازی کرد.

منبع تصویر، Tasnim

توضیح تصویر،

سریال جیران

اما مشهورترین اثر تصویری درباره ناصرالدین شاه را محسن مخملباف ساخت. "ناصرالدین شاه آکتور سینما" که در ابتدای دهه ۱۳۷۰ ساخته شد، در دهمین جشنواره فیلم فجر مورد توجه قرار گرفت و در سال ۱۳۷۱ اکران شد. مخملباف بعد از جنجال فراوان شکل گرفته درباره "شب‌های زاینده رود" و "نوبت عاشقی" که به توقیف دائمی این دو فیلم ختم شد، بلافاصله این فیلم را ساخت که یکی از موفق‌ترین آثار کارنامه‌اش تلقی می‌شود. او به شکل هنرمندانه‌ای تاریخ، طنز سیاه، عشق به سینما و فانتزی را ترکیب کرد و فیلمی در ستایش از جادوی سینما ساخت که هم محبوب منتقدان شد و هم نظر مخاطبان را جلب کرد. او عزت‌الله انتظامی را برای بازی در نقش ناصرالدین شاه انتخاب کرد اما تصویری که آقای انتظامی از شاه ارائه داد، با شخصیت مشابه در فیلم علی حاتمی کاملا متفاوت بود و یکی از به یاد ماندنی‌ترین فصل‌های کارنامه بازیگری او را رقم زد.

دقیقا سه دهه بعد از فیلم محسن مخملباف، سه سریال درباره ناصرالدین شاه به شکل همزمان ساخته شده است. جمهوری اسلامی که به مخالفت با مفهوم "سلطنت" شهرت دارد، کمتر پادشاهی را به اندازه او در سینما و تلویزیون به نمایش گذاشته است. اگر در سال‌های اولیه انقلاب او به عنوان صادر کننده دستور قتل امیرکبیر در تلویزیون به نمایش درمی‌آمد، حالا در آثار نمایشی او قرار است "شاه عاشق پیشه" تصویر شود و از قتل امیرکبیر نشان چندانی دیده نمی‌شود. در "قبله عالم" امیرکبیر راوی داستان بود و در "جیران" و "آهوی من مارال" داستان بعد از کشته شدن صدراعظم مشهور او آغاز می‌شود و ماجرای اصلی عاشق شدن پادشاه است.

برای آن که بدانیم شیوه سرگرمی سازی به واسطه تاریخ چقدر در طول چند دهه اخیر تغییر کرده، کافی است به یاد بیاوریم که در آثار تلویزیونی و سینمایی سال‌های دور نقش ناصرالدین شاه را بازیگران برآمده از تئاتر بازی می‌کردند، اما در انتهای دهه ۱۳۹۰ ستاره‌های سینما و تلویزیون در نقش او مقابل دوربین می‌روند: حامد کمیلی در "قبله عالم"، بهرام رادان در "جیران" و حسن معجونی در "آهوی من مارال". شاید تنها چیزی که ثابت مانده است، سانسور و حذف است. تلویزیون بارها "ناصرالدین شاه آکتور سینما" را با حذف صحنه‌های متعدد پخش کرده است و حالا نهاد ناظر زیر نظر صداوسیما سریال‌های درباره او را طوری قلع و قمع می‌کند که صدای اعتراض سازندگان‌شان بلند می‌شود.