زمان نا مشخص حل چالش‌های زنان در زندگی شهری/ اردبیلی: سند و چشم انداز زنانه محوری در مدیریت شهری وجود ندارد

گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو، مرضیه انبری؛ زن جوان دست دختربچه را گرفته و از پله‌ها پایین می‌آید. یک نقطه‌ی صورتی رنگ در کنار مادرش که مانتو شلوار سرمه‌ای رنگ به تن دارد. دخترک مدام در حال نق نق کردن است و از چیزی گلایه دارد. کمی بعد جلوی یک خانه در خیابان مجاور می‌ایستد و دکمه آیفون را می‌زند؛ مادر میانسالش جلوی در ظاهر می‌شود و نوه‌ی خود را در آغوش می‌گیرد. زن جوان خداحافظی می‌کند و در حالی که لیست خرید‌های خود را چک می‌کند به سمت نزدیک‌ترین ایستگاه مترو حرکت می‌کند تا به محل کار خود برود. اگر موفق شود زودتر کار خود را تمام کند شاید فرصت خرید کردن هم داشته باشد. واگن مترو پر از زنانی است که در فواصل نزدیک به هم سرپا ایستاده‌اند. چند بچه کنار مادرهایشان در حال سر و صدا و ابراز ناراحتی از سر پا ایستادن هستند و مشخصا دیگران از حضور آن‌ها خوشحال نیستند. ایستگاه بعد، از واگن پیاده می‌شود و به سمت خروجی ایستگاه حرکت می‌کند. در مسیر تبلیغات رنگارنگی روی دیوار‌ها دیده می‌شود تحت عنوان فرزند بیشتر زندگی بهتر. تصاویر خانواده‌های خوشحالی که با لباس‌های رنگارنگ و فرزندان زیاد در حال تفریح هستند؛ زیر هر کدام از پوستر‌ها انبوهی از لوگو‌های نهاد‌های مختلف به چشم می‌خورد.
طی گزارشاتی که پیشتر با موضوع چالش‌های زنان در استفاده از فضای شهری نوشته شد به برخی مشکلات از جمله عدم امکانات تفریحی کافی، عدم مناسب سازی مبلمان شهری و وسایل نقلیه عمومی و همچنین وجود نقاط نا امن شهری اشاره شد. این مشکلات در حالی به چشم می‌خورد که تمام دستگاه‌های اجرایی هر ساله به مناسبت‌های مختلف از جمله روز زن، روز دختر و انتخابات‌های مختلف شعار‌های مختلفی برای بهبود زندگی زنان میدهند.

جرم خیزی شبانه و ناامنی برای همه زنان / عظیمی: برای تشخیص فضای بی‌دفاع شهری پژوهش هم نداریم!

خدمات شهری علیه مادران! / میرحسینی: اگر نتوانیم ازفضای شهری استفاده کنیم انگار معلول هستیم

 

زنان کجای برنامه ریزی‌های شهری قرار دارند؟

در حال حاضر کمبود یک برنامه و نقشه‌ی راه برای بهبود دسترسی و استفاده‌ی زنان از فضای شهری به چشم می‌خورد. طی جتسجو‌هایی که با کلیدواژه‌های «زن»، «شهر»، «مدیریت شهری» در فضای مجازی انجام شد؛ خصوصا در تارنمای شورای عالی انقلاب فرهنگی و شهرداری تهران و همچنین در منشور‌های حقوق شهروندی منتشر شده از سوی دولت قبل، نتیجه‌ی جستجوها این بود که مصوبه یا سند مکتوبی با محوریت «زنان و مشکلات شهری» وجود ندارد. تنها سندی که از شورای عالی انقلاب فرهنگی در جستجو‌های اینترنتی به دست آمد سیاست‌های مربوط به اوقات فراغت زنان و استفاده بهینه از این زمان‌ها بود که در سال ۱۳۸۱ تصویب شده بود؛ و در باره‌ی شهرداری تهران نیز تنها سند یافت شده مربوط به «شهر دوست‌دار کودک» در سال ۱۳۸۶ بود. عدم وجود یک برنامه مکتوب و قانونی که دستگاه‌های مختلف ملزم به اجرای آن باشند در حال حاضر مسیر مطالبه‌گری افکار عمومی از مسئولان مختلف را مسدود کرده است و مشخص نیست باید منتظر کدام تدابیر و ایجاد چه امکاناتی باشیم، نهایتا عدم وجود اسناد مکتوب، شعار‌های زنانه مسئولین را نیز بدون بازخواست و پیگیری گذاشته است.

نمونه‌های جهانی توجه به زنان در مدیریت شهری
در برخی شهر‌ها در کشور‌های دیگر برنامه‌های مفصلی با محوریت توجه به نیاز‌های زنان تدوین شده است. از جمله مونترال کانادا در سال ۱۹۹۷، سئول کره جنوبی در سال ۲۰۰۷، استانبول ترکیه در سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۹، کوچی و کرالا هند در حدود سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ تحت عنوان پروژه «سابالا» دولت‌ها دست به اقدامات مثتی زده‌اند. در این کشور‌ها پروژه‌هایی توسط دولت تحت عنوان «شهر فراگیر» و «شهر دوستدار زنان» اجرا شد که اهداف مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و بهداشتی را در بر می‌گرفت. از جمله این اهداف میتوان به موارد مختلفی اشاره کرد از جمله: در بخشی از برنامه مونترال کانادا مشارکت و حضور زنان در موقعیت‌های رهبری، تصمیم گیری و سایر مدیریت‌ها جزئی از برنامه‌ی مسئولین بود. اتاق‌های استراحت در خیابان ها، پیاده رو‌های دوستدار زن و پارکینگ‌های دوستدار زن در برنامه سئول در نظر گرفته شد. ایجاد تیمی بحرانی برای زنانی که اقدام به خودکشی کردند، واحد‌های سلامتی سیار برای کارگران فصلی در بخشی از برنامه استانبول و برخی دیگر از شهر‌های ترکیه قرار گرفت. در بخشی از برنامه کوچی هند نیز این موارد دیده شد: بسط مراقبت‌های پزشکی برای خانوار‌هایی که فقط اعضایشان زن هستند و ایجاد امکانات سکونت جدید برای زنان در شهر به منظور تضمین امنیت زنان مسافری که با اهداف مختلف به این شهر می‌روند. این‌ها مثال‌هایی از اهداف برنامه‌های یاد شده در کشور‌های دیگر بود. بررسی بیشتر نمونه‌های موفق خارجی می‌تواند ایده بخش برنامه‌ریزی‌های مکتوب داخلی نیز باشد.

رسیدن به شهر دوستدار زنان؛ نیازمند یک ماموریت فرا بخشی
از شهر تهران به عنوان پایتخت کشوری که گا‌ها از سوی مسئولین مختلف تحت عنوان ام‌القرای جهان اسلام یاد می‌شود انتظارات بیشتری برای تغییر و تحول در زمینه‌ی حقوق شهروندی افراد خصوصا زنان وجود دارد. پیرامون این موضوع یعنی وجود یک سند یا چشم انداز مکتوب برای بهبود زندگی زنان در فضای شهری دکتر مریم اردبیلی؛ مشاور امور بانوان شهرداری تهران در گفتگو با خبرگزاری دانشجو با اشاره به اهداف شهرداری تهران در این زمینه بیان کرد: «سندی که بگوییم ویژه‌ی زنان یا به طور خاص با نگاه‌های زنانه است، که در واقع فرابخشی باشد ما چنین سندی به این معنا نداریم. مصوباتی با موضوع لزوم شهر دوستدار خانواده یا اقتصاد خانواده محور داریم. مثلا شهرداری تهران به کنوانسیون شهر «دوست‌دار کودکـ» پیوسته است. همچنین شهر «دوست‌دار سالمندی» دارای یک تعریف جهانی است. عقیده‌ی ما این است که با تدوین یک سند، تصویب و ابلاغ آن تحت عنوان تهران دوست‌دار خانواده یا شهر دوست‌دار زنان، آن اتفاقی که باید روی زمین شهر بیفتد رخ نمی‌دهد. یک شعار و یک توجهی است، اما نسیمی است که میوزد و میرود. ما عقیده داریم که رویکرد بحث نگاه زنانه و اقتضائات خانواده در مدیریت شهری باید به عنوان یه حیطه‌ی فرابخشی کار ما و یک ماموریت فرابخشی در تمام لایه‌های مدیریت شهری در هم تنیده شود. در واقع خود مدیریت شهری در حوزه‌های مختلف برانگیخته شود برای پروژه‌هایی تحت عنوان شهر خانواده و کار‌هایی که با زیست زنانه تناسب بیشتری داشته باشد. ما این فرایند را از ماه آینده شروع می‌کنیم و سعی می‌کنیم ظرف یکسال، تقریبا با فواصل یک ماه یا دوماه یکبار با یکی از حوزه‌های مدیریت شهری این کار را جلو ببریم تا ان‌شالله طی یک فرایند یک یا دو ساله «تهران خانواده» در پروژه‌های شهری دیده شود، نه اینکه صرفا به پروژه‌های شهری الصاق شود.»

اردبیلی با اشاره به پروژه‌های زنانه‌محور نظیر پارک‌های بانوان و مصادیق دیگری که نیازمند تکمیل و توسعه است ادامه داد: «به شدت نگاه توسعه‌ای داریم. بوستان‌های ویژه‌ی بانوان ما قرار است توسعه پیدا کند. ما نُه بوستان ویژه بانوان داریم و مطالعه برای احداث چند بوستان دیگر هم به دستور آقای شهردار شروع شده است. بحث زیر ساخت شهربانو‌ها را داریم که از حالت نیمه تعطیل خارج شود و به سمت بازگشایی، تکمیل و استفاده عمومی مردم از آن زنده شود. فضا‌های شهربانو در مناطقی که وجود ندارد امکان ایجاد و توسعه خواهد داشت. شهردخت که یک مورد در شهر تهران وجود دارد، سعی میکنیم این امکانات را فعال سازی کنیم و در بهره‌برداری از آن متناسب با اقتضائات جدید دختران جوان نوآوری داشته باشیم تا در نهایت توسعه پیدا کند. همچنین کوثر‌های ما به عنوان زیرساخت‌های کارآفرینی زنان سرپرست خانوار است که این مورد نیز شامل برنامه‌های توسعه‌ای است.»

نیاز‌های زنان توسط خود زنان شناسایی شوند
در پژوهش‌های مختلف دانشگاهی ویژگی‌های متعددی برای یک شهر فراگیر که حقوق شهروندی زنان در آن حفظ شده باشد در نظر گرفته شده است. به عنوان مثال دکتر میترا عظیمی طی مقاله‌ای در فصلنامه برنامه ریزی شهری و توسعه منطقه‌ای به ۸ مولفه در شکل گیری شهر دوستدار زنان اشاره کرده است: امکان برقراری تعاملات اجتماعی، دسترسی به خدمات فرهنگی و آموزش و بهداشتی، تقویت اعتماد به نفس، امنیت، عرصه‌ای برای حضور فعال زنان، تسهیل زیرساخت حمل و دسترسی‌ها، جلوگیری از ایجاد مشکلان روانی و افسردگی. بدون تردید لازم است طی یک بازه‌ی زمانی بلند مدت به تمام این اهداف دست یافت. لکن عدم وجود یک چشم انداز رسمی، قانونی و دارای ضمانت اجرایی زمان رسیدن به شرایط ایده‌ال را نامعلوم ساخته است. مسیری که شهرداری پایتخت در حال دنبال کردن آن است شامل یکی از مولفه‌های فوق میشود یعنی حضور فعال زنان.

 

اردبیلی مشاور شهردار تهران در ادامه‌ی صحبت‌های خود به طرحی موسوم به «ریحان شهر» نیز اشاره داشت که هدف آن مشارکت دادن زنان در مدیریت شهری و منتهی شدن به این امر است که نیاز‌های زنان توسط خود زنان شناسایی شوند تا نتیجه‌ی آن حل و فصل این مسائل باشد. وی این طرح شهرداری تهران را نقطه آغاز فراگیری کنش‌های زنانه محور دانست و مطرح کرد: «برای بحث بانوان و خانواده برخی اقدامات از برنامه‌های هفته زن شروع می‌شود و خود «ریحان شهر»، رویدادی که شاهد فراخوان اولیه آن بودیم به نظر یک شروع کننده جدی است که کنش مسئله‌محور زنانه با رویکرد خانواده‌محور در محله‌ها آغاز و توسعه پیدا کند.»
وی در پایان افزود: «مسئله ما بین اینکه زنان در خانه نقش آفرین باشند یا اینکه در جامعه نیست. مسئله ما فرق میکند و دوگانه فعلی ما این است که زن ما کنش‌گر باشد یا منفعل، مصرفی باشد یا مولد. در نتیجه ممکن است زنی در محیط‌های اجتماعی شاغل باشد، ولی نسبت به محیط پیرامومنی خود منفعل، اما زنی در خانه باشد و در عین حال مولد فکر واندیشه برای بهبود محله‌ی خود باشد. نقطه کلیدی که این طرح]ریحان شهر میخواهد اجرا کند حرکت از انفعال به سمت کنش، حرکت از سمت مجبور بودن به سمت عاملیت و حرکت از سمت مصرفی بودن با مولد بودن زنان است.»
دستگاه‌های دولتی از طراحان می‌خواهند زنان را خوشحال به تصویر بکشند، مثل زنان خوشحال پوستر‌های یاد شده در مترو و دیوارنگار‌ها و بیلبورد‌های گوشه و کنار شهر. ولی زنان از بی‌توجهی‌هایی که به آن‌ها در بدیهی‌ترین مسائل شده است خوشحال نیستند. زنانی که کسی آن‌ها و مقتضیات زنانه آن‌ها را دوست ندارد از جمله مادر بودن و سهیم بودن در شکل و شمایل دادن به محیط زندگی خود یعنی شهر. در عین حال انبوه نهاد‌های دارای بودجه و امکانات از همین زنان نادیده گرفته شده انتظار دارند که به نحو احسن به وظایف مقدس خود برسند با تداوم نادیده گرفتن نیاز‌های زنان ما هرگز شاهد بهبود کیفیت و کمیت نهاد خانواده نخواهیم بود. آن هم در شرایطی که به وضوح شهر و امکانات شهری و قوانین آن برای یک جنس خنثی طراحی شده است و این موضوع امر را بر زنان مشکل می‌کند. چنانچه یک سند نوشته شده برای این طیف از مشکلات به وجود نیاید همچنان سیاستمداران انتخاب میکنند که چه زمانی به معضلات زنان بپردازند نه اینکه مجبور باشند تدبیر ویژه‌ای در نظر داشته باشند.