ورود گزینشی زنان به ورزشگاه‌: ایران فیفا را دور می‌زند

در مسابقه فوتبال امروز (۷ بهمن۱۴۰۰) میان ایران و عراق در ورزشگاه آزادی، حضور زنان برای تماشای این رقابت چنان که از تصاویر منعکس‌شده می‌شد فهمید، حضوری کاملا گزینشی بود. این مسابقه نه برای همه شهروندان زن بلیت‌فروشی شده بود و نه اطلاع‌رسانی کافی و دقیقی از پیش درباره حضور زنان در این رقابت ورزشی صورت گرفته بود. با شروع مسابقه فیلم‌هایی از حضور زنان منتشر شد که از پوشش اغلب زنان در آن می‌شد حدس زد این یک حضور فرمایشی برای دور زدن فیفاست. این در حالی است که از قبل گفته شده بود دو هزار زن می‌توانند به تماشای این مسابقه بنشینند.

پس از چهار دهه ممنوعیت ورود زنان به ورزشگاه‌ها در بازی ایران مقابل کامبوج که در مهرماه ۹۸ و پیش از شیوع پاندمی برگزار شد، زنان براس نخستین بار در ورزشگاه‌ها حاضر شدند. اگرچه به نظر می‌رسید این مشکل به طور کامل حل شده، شرایط همه‌گیری کرونا سبب شد در مقطعی فوتبال تعطیل شود، مسابقات لغو شوند و بعد از آن هم بدون حضور هر تماشاگری برگزار شوند.

اما با شروع بازی‌‌های مقدماتی جام‌جهانی، تا ۲۴ ساعت پیش از شروع مسابقات معلوم نبود چه کسانی امکان حضور در ورزشگاه را دارند و تصاویری که امروز از بازی منعکس شد بازتاب‌دهنده حضور طبقه‌ای خاص برای تماشای بازی ایران و عراق بود. 

کاربران در شبکه‌های اجتماعی فیفا را در این زمینه مورد سوال قرار داده‌اند و این موارد را گزارش کرده‌اند که با وجود تلاش برای خرید بلیت، موفق نشده‌اند با وجود سهمیه‌ دوهزار نفری برای زنان صندلی خالی برای خرید بلیت پیدا کنند.

 مخالفت‌ها برای حضور زنان در ورزشگاه‌ و تماشای فوتبال، همچنان ادامه دارد، فشارها همه جانبه است و قصه‌ی تازه‌ای نیست.

حضور زنان در ورزشگاه، اعمال قدرت ایدئولوژیک

به‌نظر می‌رسد بیش از هرچیز منع ورود زنان به ورزشگاه‌ها جلوه‌ای از اعمال قدرت ایدئولوژیک و مردسالارانه است، قدرتی که در آن حقوق اولیه و انسانی زن‌ها طی چهار دهه پایمال شده و هیچ کس در قبال آن پاسخگو نیست. ماجرای تماشای رقابت‌های ورزشی توسط زنان در ورزشگاه‌ها سال‌هاست که در ایران مطرح شده است. در این مدت واکنش‌های زیادی هم به آن صورت گرفته و تبدیل به یکی از مسائل مهم و پر بحث فوتبال و حتی جامعه ایران در دهه‌های اخیر بوده و حمایت فدراسیون بین‌المللی فوتبال جهان و آسیا را هم در پی داشته است؛ زنان آن را حقی مسلم برای خود می‌دانند که همچون بسیاری دیگر از حقوق آنها در ایران پس از انقلاب اسلامی فروگذاری شده است.

با وجود سال‌ها مبارزه مدنی و تشکیل کمپین‌های مختلف برای احقاق حق ورود زنان به ورزشگاه‌ها، این تلاش‌ها در داخل ایران به نتیجه‌ای نرسید.

ممنوعیت ۴۳ ساله حضور زنان در ورزشگاه‌ها، در نهایت منجر به آن شد که زنان ایرانی برای به‌دست آوردن این حق مسلم از جامعه جهانی و فدراسیون فوتبال آسیا و جهان استمداد بطلبند. استمدادی که در نهایت فدراسیون فوتبال ایران را بر آن داشت تا برای محروم‌نشدن از رقابت‌های جهانی با تمهیداتی نظیر راه‌دادن طبقه‌ای خاص از زنان به ورزشگاه آزادی برای رقابت‌های مقدماتی جام جهانی، فیفا را دور بزند.

مراجع تقلید و حوزه علمیه قم مخالفان اصلی حضور زنان در ورزشگاه‌ها

مراجع تقلید اصلی‌ترین مخالفان حضور زنان در ورزشگاه‌ها هستند. به طور مثال در رساله آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی چنین حکمی برای ورود زنان به ورزشگاه‌ها وجود دارد:

«جو حاکم در ورزشگاه‌ها برای حضور زنان مناسب نیست و شکی نیست که اختلاط جوانان وآزاد بودن آنها سرچشمه مشکلات زیادی از نظر اخلاقی و اجتماعی می‌شود؛ اضافه بر این در بعضی انواع ورزش، مردان پوشش مناسبی در برابر زنان ندارند؛ بنابراین لازم است از حضور در این برنامه‌ها خودداری کنند بخصوص اینکه این برنامه‌ها را از رسانه‌ها می‌توانند ببیند و حضور آن‌ها ضرروتی ندارد.»

 آن‌چه از این حکم شرعی می‌توان دریافت نگاهی محدودکننده نسبت به حضور برابر زنان در عرصه‌های اجتماعی در ایدئولوژی اسلامی-شیعی است. این درحالی است که در سایر کشورهای اسلامی زنان و مردان بدون هیچ مشکلی در استادیوم‌های ورزشی در کنار هم حاضر می‌شوند و پس از پایان رقابت نیز بدون حاشیه ورزشگاه را ترک می‌کنند.

در میان مخالفت‌هایی که از سوی مراجع و روحانیون مطرح شده، اظهاراتی که بسیار بازتاب داشت و مورد توجه رسانه‌ها و فضای مجازی واقع شد صحبت‌‌های سیداحمد علم‌الهدی، امام‌جمعه مشهد بود که گفت: «مسئولین نظام اسلامی ما باید در ورزشگاه‌ها مکان‌هایی را مخصوص بانوان آماده کنند تا زنان در حین تماشای مستقیم فوتبال، صیانت داشته باشند و هنگامی که دختری موقع تماشای فوتبال از هیجان فریاد می‌زند، یک مرد هرزه از این هیجان او سوء‌استفاده نکند. دستگاهی که مسئولیت توسعه ورزش قهرمانی در کشور را بر عهده دارد، باید برای تماشای مستقیم فوتبال برای زنان صیانت ایجاد کند.» 

نقل قولی که بر ایدئولوژیک‌بودن منع حضور «همه» زنان در ورزشگاه‌ها صحه می‌گذارد. مثال دیگر مخالفت ایدئولوژیک با حضور زنان در ورزشگاه را می‌توان در نامه عضوجامعه مدرسین قم پس از قطعی شدن حضور دوهزار زن برای حضور در ورزشگاه آزادی برای تماشای بازی تیم‌ملی ایران در برابر عراق در نامه‌ای که به رییسی نوشت دید. 

در متن نامه ولی‌ا‌لله لونی خطاب به رییس جمهوری آمده: «در مواردی اندک، تصمیمات حاشیه‌ساز در مجموعه دولت گرفته می‌شود که با رویکرد و منش حضرت‌عالی مطابقت ندارد. مساله اجازه ورود بانوان گرامی به ورزشگاه‌ها از آن جمله است.»

او ادامه داده است: «مستحضرید این مساله که مورد مخالفت صریح رهبر معظم انقلاب، مراجع عظام تقلید و بزرگان حوزه نیز قرار گرفته، نه تنها در ردیف مشکلات و مسائل دارای اولویت بانوان جامعه نیست بلکه اساساً برخلاف ارزش‌های اسلامی ایرانی بوده و در راستای نگاه ابزار محور غرب به زن است. پرداختن به چنین موضوعاتی در زیر مجموعه دولت حضرت عالی، موجب شگفتی بدنه انقلابی و متدین جامعه که حامی شما بوده و هستند، می‌شود.»

فیفا، اهرم فشار بر فدراسیون فوتبال ایران

فیفا همه کشورها را مکلف کرده تا مردان و زنان با داشتن حق مساوی و برابر بدون تبعیض جنسیتی و محدودیت رقابت‌ها را تماشا کنند و به تشویق تیمی که هوادار آن هستند بپردازند. جمهوری اسلامی ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و فیفا بارها در این خصوص نامه زده و درخواست کرده که شرایط برای حضور زنان و دختران کاملا آزاد و بدون محدودیت فراهم شود. از همین‌رو با وجود برخی مخالفت‌های داخلی، قوانین بین‌المللی و فشار فیفا و AFC در این خصوص باعث شده این موضوع به طور جدی در چند مقطع بررسی شود و شرایط ایجاد آن با توجه به موازین و عرف داخلی در دستور کار قرار بگیرد و در نهایت در بازی ایران مقابل کامبوج که در مهرماه ۹۸ و پیش از شیوع پاندمی برگزار شد این رویای چهار دهه‌ای به تحقق رسید و زنان در ورزشگاه‌ها حاضر شدند.

با این اوصاف با روی کار آمدن تندروها در ایران به نظر می‌رسد که فدراسیون فوتبال ایران که در ظاهر نهادی تصمیم‌گیرنده است، برای به‌اجماع‌رسیدن بر سر حضور زنان در ورزشگاه‌ها باید در پی جلب نهادهای بالاتر باشد و در مقابل فشارهای افکار عمومی و فیفا، روش «حضور فرمایشی زنان برای دور زدن فیفا» را با روش دیگری جایگزین کند.