اهداف اردوغان از میانجی‌گری بین اوکراین و روسیه چیست؟

ابوالفضل خدائی: رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه به منظور انجام مذاکراتی با همتای اوکراینی‌اش از جمله بر سر موضوع کاستن از تنش‌ها بین کی‌یف و روسیه به اوکراین سفر کرد. 

حفظ صلح در منطقه و همینطور جلوگیری از افزایش تنش از جمله مسائل مهم گفتگو بین اردوغان و زلسنکی است.به گفته یک مقام ترکیه ای برنامه‌ای برای سفر ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه به ترکیه بعد از بازی‌های المپیک زمستانی در ماه فوریه وجود دارد که تلاش ها در زمینه کاستن از تنش‌ها میان روسیه و اوکراین موثر را نشان می دهد.

البته موضوع فقط به تنش ها بین اوکراین و روسیه برنمی گردد چرا که به گفته وزیر تجارت ترکیه، اردوغان در این سفر قصد دارد توافق تجارت آزاد با اوکراین امضا کند. این در حالی صورت می گیرد که چند روز پیش رجب طیب اردوغان حمله روسیه به اوکراین را غیرعاقلانه خوانده و تاکید کرده بود ترکیه در چنین موردی به عنوان یک عضو ناتو آنچه لازم است را انجام خواهد داد. به نوشته خبرگزاری آناتولی طی سفر اردوغان به اوکراین، دهمین نشست شورای عالی راهبردی ترکیه و اوکراین برگزار خواهد شد. دیدار اردوغان از کی‌یف در آستانه سی‌امین سالگرد ایجاد روابط دوجانبه میان ترکیه و اوکراین صورت می گیرد.

ترکیه و اوکراین در طول تاریخ روابط عمیق و ریشه داری با یکدیگر داشته اند و این روابط تاکنون ادامه دارد بطوریکه علیرغم ناراحتی روسیه، ترکیه و اوکراین در حوزه پهپادی همکاری زیادی با یکدیگر دارند. اما شاید مهمترین پرسش در حال حاضر این باشد که هدف اردوغان از سفر به اوکراین چیست و چه آورده ای می تواند برای ترکیه داشته باشد. موقعیت استراتژیک ترکیه در ناتو و نزدیکی روابط با شخص ولادیمیر پوتین از جمله مواردی است که این امکان را به رئیس جمهور ترکیه می دهد تا شانس خود را محک بزند.

به باور کارشناسان و با توجه به وضعیت بحرانی ترکیه در اقتصاد بروز هر گونه درگیری بین اوکراین و روسیه این وضعیت را تشدید کند؛ به ویژه آنکه جنگ به دریای سیاه کشیده شود و اردوغان بر سر یک دوراهی خطرناک قرار گیرد و نتواند حمایت خود را از طرف های درگیر اعلام کند؛ یعنی بین متحدان سنتی خود در ناتو و یا شریک اقتصادی و دیرینه خود یعنی روسیه. از همین رو می توان به اهمیت راهبردی مناقشه اوکراین برای ترکیه پی برد که اگر اردوغان در نقش میانجی موفق ظاهر شود می تواند روابط سرد خود با جو بایدن رئیس جمهوری آمریکا را نیز گرم و موقعیت خود را به عنوان یکی از اعضای ناتو در این سازمان احیا کند. روابطی که پس از تصمیم خرید سامانه های اس ـ ۴۰۰ روسی بین ترکیه و غرب شکرآب شد.

بیشتر بخوانید:
اگر پوتین با قطع گاز پاسخ دهد چه می‌شود؟
پوتین تکلیف اوکراین را در فوریه یکسره می‌کند؟
مساله مرگ و زندگی برای کرملین؛حیات روس‌ها به این کشور وابسته است
پوتین فکر می‌کند غربی‌ها اهل ونوس و روس‌ها اهل مریخ هستند

اما در اینجا یک مشکل وجود دارد و آن هم مواضع اردوغان نسبت به اوکراین است که ممکن است به مذاق پوتین خوش نیاید. رئیس جمهور ترکیه طی نشست خبری مشترک با ولودیمیر زلنسکی، همتای اوکراینی خود در کاخ مارینسکی در کی‌یف بار دیگر تداوم حمایت از حاکمیت و تمامیت ارضی اوکراین از جمله کریمه را تکرار کرد. اردوغان همچنین برای پایان مناقشه، توافقات مینسک، احترام به تمامیت ارضی اوکراین و قوانین بین المللی را اعلام کرد. علاوه بر موضوع کریمه، فروش پهپاد به اوکراین یکی از مسائل مورد مناقشه بین پوتین و اردوغان است به گونه ای که رئیس‌جمهوری روسیه در تماس تلفنی دو ماه پیش خود با رئیس جمهوری ترکیه از اوکراین به دلیل استفاده از پهپادهای ساخت ترکیه در درگیری با جدایی طلبان طرفدار مسکو انتقاد کرد. پوتین در این تماس به صراحت اعلام کرد ترکیه قصد برهم زدن توافقنامه‌های صلح در شرق اوکراین را دارد. با این تفاسیر اصرار ترکیه بر حمایت همه جانبه از اوکراین می تواند ترکیه را در موضع ضعف قرار دهد چرا که دست پوتین برای این اقدام بسته نیست و می تواند ضمن فشارهای اقتصادی بر ترکیه، در سوریه نیز چالش هایی برای ترکیه ایجاد کند. این موضوعات با توجه به انتخابات ریاست جمهوری در سال ۲۰۲۳ در ترکیه می تواند برای اردوغان حیاتی باشد و باید دید او چگونه موازنه را در این بازی به عنوان یک میانجی برقرار خواهد کرد.

روسیه ترکیه را به عنوان میانجی قبول دارد؟

اما شاید یکی از مهمترین پرسش ها این باشد که در مناقشه مهم و حیاتی اوکراین آیا روسیه، ترکیه را به عنوان طرف میانجی می پذیرد؟ روزنامه گاردین در همین راستا در تحلیلی نوشت: رئیس جمهور ترکیه در حمایت از اوکراین و در عین حال حفظ روابط مسکو با میانجی گری شکننده ای روبرو است. پیشنهاد میانجی گری اردوغان هنوز از سوی روسیه پذیرفته نشده است. ایالات متحده در تلاش است تا تعداد گفتگوها با پوتین را به حداقل برساند و به نظر می رسد رهبر روسیه معتقد است که بهترین راه برای حل مناقشه اوکراین از طریق گفتگوهای مستقیم دوجانبه با کاخ سفید است نه از طریق هر شخص ثالثی.

البته به واسطه رابطه خوب آنکارا و کی یف، نمی توان گفت که تنشی بین این دو وجود ندارد. سیاستمداران اوکراینی از افتتاح خط لوله گازی ترک‌استریم که در سال ۲۰۲۰ افتتاح شد، خشمگین هستند. این خط لوله، گاز را از طریق دریای سیاه از روسیه به ترکیه می برد به گونه ای که نقش اوکراین را به عنوان کشور ترانزیت گاز روسیه تضعیف می کند.

خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه، در تلاش برای اطمینان دادن به مسکو قبل از سفر اردوغان، بر پایبندی آنکارا به کنوانسیون ۱۹۳۶ مونترو تاکید کرد، معاهده‌ای که دسترسی نیروهای ناتو به دریای سیاه از طریق تنگه بسفر را به شدت محدود می‌کند. این کنوانسیون ترافیک دریایی را از طریق تنگه بسفر و داردانل ترکیه - رابط بین دریای مدیترانه و دریای سیاه - تنظیم می کند. در زمان جنگ وضعیت آن غیرعملی نیست. در جریان رویارویی در گرجستان، ترکیه اجازه ورود به کشتی های جنگی آمریکا به دریای سیاه را نداد. با این حال، ناتو این دیدار را زیر نظر خواهد داشت تا از موضع اردوغان نسبت به مواضع پوتین در خصوص عقب نشینی ناتو از مرزهایش اطمینان حاصل نماید. روابط پرتلاطم ترکیه با روسیه در لیبی و سوریه نشان می دهد که دو کشور اغلب به طور مستقیم درگیر هستند اما تمایلی به شکست روابط ندارند، چه رسد به اینکه به اقدام نظامی مستقیم سرایت کند.

 ترکیه از جامعه تاتارها در کریمه تحت اشغال روسیه حمایت کرده است، اما پس از حمله  روسیه در سال ۲۰۱۴ به تحریم ها علیه روسیه نپیوست. تاتارهای مسلمان ترک اکثریت بودند تا اینکه استالین آنها را مجبور به خروج کرد و میلیون ها نفر در ترکیه اسکان داده شدند. اردوغان در هفدهم ژانویه یعنی ۲۷ دی ماه  اعلام کرد: "روسیه کریمه را غصب کرده است و چیزها نمی توانند با ذهنیت اشغال پیش بروند."

با وجود چالش های متعدد در روابط روسیه و غرب، اردوغان به عنوان یک میانجی وارد صحنه شده تا بلکه مانع از یک جنگ تمام عیار شود؛ اردوغان ضمن تقویت روابط با اوکراین و اهمیت تاتارها در این کشور، به دنبال تاثیرگذاری بر پوتین و کار دشوار راضی نگه داشتن شرکای غربی خود به ویژه در ناتو است. با وجود چنین تصویری میانجی گری غیرممکن و یا در شکننده ترین حالت ممکن برای ایجاد موازنه به نظر می آید.

311311