ایرانیان مهاجر در ترکیه: شرایط مثل ایران شده است

شیوع بیماری کووید-۱۹، کاهش ورود توریست به ترکیه، افزایش اختلافات داخلی میان جریان حاکم (حزب آک پارتی) و دیگر احزاب مخالف، افزایش اختلافات کشورهای غربی با ترکیه در رابطه با مداخلات منطقه‌ای، تغییر سیاست‌های پولی و بانکی، تغییرات پی در پی رؤسای بانک مرکزی و موضوع پایین نگه داشتن سود بانکی توسط شخص رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه (ترکیه از ماه سپتامبر ۲۰۲۱ نرخ بهره اصلی خود را از ۱۹ به ۱۴ درصد کاهش داده است) از جمله دلایل اصلی شکل‌گیری وضعیت نامطلوب‌ حاکم بر زندگی مهاجران (پناهجویان و غیرپناهجویان) در ترکیه ارزیابی می‌شود. این امر باعث شده است زندگی بسیاری از ایرانیان غیرپناهجو نیز از وضعیت حاکم بر اقتصاد این کشور متأثر شود.

زمانه در گفت‌وگو با چند ایرانی ساکن ترکیه، به ارائه شمایی از وضع موجود پرداخته است.

بحران اقتصادی و تجربه تزلزل دوباره برای ایرانیان

تورم در ترکیه از ۳۶ درصد فراتر رفت

طبق آمار بلومبرگ، نرخ تورم ترکیه با ثبت ۳۶ درصد به بالاترین سطح خود در ۲۰ سال گذشته رسیده است. افزایش نرخ حمل و نقل، اقلام غذایی، کرایه مسکن و مایحتاج ضروری زندگی باعث سخت‌تر شدن شرایط زندگی برای ایرانیان مهاجر شده است.

ماندانا، یکی از مهاجران، در این باره به زمانه می‌گوید:

«من و همسرم در اینجا کار می‌کنیم. پارسال با همین مقدار درآمد می‌توانستیم اجاره خانه و هزینه زندگی را تأمین کنیم اما الان واقعا نمی‌توانیم. من دوستان دانشجو هم اینجا دارم که با اینکه پول از ایران برای آنها فرستاده می‌شود، گرانی و تورم باعث شده از خانواده‌هایشان طلب پول بیشتر کنند».

این زوج ایرانی پیش از این هم چنین فشاری را در ایران و به شکل دیگری (به دلیل نوسانات بورس) تجربه کرده‌اند و همین مسأله هم باعث شده تا تصمیم به مهاجرت به ترکیه بگیرند؛ یعنی برای دوری از نوسانات ارزی و تورم.

ماندانا در ادامه صحبت‌های خود می‌گوید:

«همسرم در بورس ایران بیش از نیمی از سرمایه خود را از دست داد. بدهی بالا آوردیم و روزگار سختی داشتیم. چاره‌ای جز مهاجرت برای ما نمانده بود. جدا از شرایط بد اقتصادی، در ایران کوچک‌ترین شادی‌ای هم نداشتیم. البته تصمیم ما ناگهانی نبود. فکر کرده بودیم برای مدتی در ترکیه با آرامش زندگی کنیم و بعد با مقداری پس‌انداز در اینجا، فکری برای رفتن به اروپا کنیم که این داستان‌ها پیش آمد.»

ماندانا در ادامه روایت خود به تجربه کاری‌اش در ترکیه می‌پردازد و به زمانه می‌گوید:

«خود من مدتی در تهیه و ارسال لوازم آرایشی-بهداشتی از ترکیه به ایران فعالیت داشتم که به خاطر کرونا و کاهش تقاضا، این کار را رها کردم. الان هم من و هم همسرم با حداقل دستمزد اینجا کار می‌کنیم و می‌توانم بگویم نسبت به پارسال شرایطمان خیلی سخت شده است.»

به گفته این ایرانی ساکن ترکیه، اکنون مهم‌ترین دغدغه این زوج و دیگر دوستان و آشنایانشان، کنار آمدن صاحبخانه‌ها با کرایه است که به شکل سرسام‌آوری افزایش یافته است.

بحران اقتصادی در ترکیه وخیم‌تر شد، سقوط شتابان ارزش لیر

بر اساس گزارش رسانه‌های ترکیه، برآورد سازمان آمار این کشور و شاخص قیمت مصرف کننده، افزایش نرخ اجاره در سال ۲۰۲۲ برای کشور ترکیه در حدود ۱۹,۶۰ درصد برآورد شده است؛ در حالی که این زوج شرایط متفاوتی را تجربه می‌کنند.

در واقع علی‌رغم تأکید قانونی در این زمینه، وضعیت در واقعیت عینی متفاوت است که این موضوع شرایط را برای این زوج نگران‌کننده‌تر از قبل کرده است:

«صاحبخانه گفته یا ماهانه هزار لیر باید پرداخت کنید یا اینکه کل ۱۲ ماه سال را با ماهی دو هزار و ۵۰۰ لیر در یک وعده پرداخت کنید؛ در غیر این صورت دوست دارم خانه خالی باشد. خب هر دوی این حالت‌ها برای ما سخت و حتی نشدنی است». 

این در حالی‌ست که این زوج بر اساس برآورد سازمان آمار ترکیه، باید دو هزار و ۴۰۰ لیر به عنوان کرایه پرداخت کنند.

نگرانی دانشجویان شهریه‌پرداز

بر اساس آخرین آمارها بیش از هفت هزار دانشجوی ایرانی در ترکیه تحصیل می‌کنند که تعداد زیادی از آنها دانشجویان شهریه‌پرداز به شمار می‌آیند. پایین آمدن ارزش لیر در ترکیه وضعیت این دانشجویان را نیز متأثر کرده است.

سعید، یکی از دانشجویان ایرانی که با پرداخت شهریه در ترکیه تحصیل می‌کند معتقد است با ادامه این وضعیت امکان پرداخت شهریه را نخواهد داشت.

او در گفت‌وگو با زمانه می‌گوید:

«کالاها و در واقع همه چیز به قدری گران شده که خانواده‌ام باورشان نمی‌شود دیگر با پولی که قبلا می‌فرستادند و همان مقداری که الان می‌فرستند، من نمی‌توانم ادمه بدهم. انگار اینجا هم دارد مثل ایران می‌شود. امسال هم دوباره شهریه را زیاد کردند.»

افزایش شهریه دانشگاه‌ها دغدغه شهروندان ترکیه نیز هست. برای نمونه افزایش شهریه یک دانشگاه خصوصی در منطقه زیتون بورنو استانبول در سال ۲۰۲۱ با مخالفت و اعتراض دانشجویان همراه بود.

شاهرخ، یکی دیگر از دانشجویان ایرانی ساکن ترکیه است که معتقد است نوسانات اقتصادی در ترکیه باعث شده است تا شهریه دانشگاه او از سالی ۷۵ هزار لیر به ۸۵ هزار لیر افزایش پیدا کند:

«در اینجا دانشگاه‌های خصوصی هم دارای طبقه‌بندی هستند و افزایش شهریه برای همه یکسان نیست. برای مثال شهریه دانشگاه‌های بیلکنت، چانکایا، آتیلیم، تد و غیره که همگی دانشگاه خصوصی و غیردولتی هستند با درصدهای مختلف افزایش یافته است.»

وضعیت پناهجویان ایرانی بدتر است

بر اساس آمار، مهاجرت ایرانیان به ترکیه از سال ۲۰۱۶ تا‌کنون سه برابر شده است؛ با این توضیح که ترکیه اغلب به عنوان مقصد نهایی مهاجران ایرانی شناخته نمی‌شود اما با توجه به دسترسی آسان، یکی از گزینه‌های قابل توجه مهاجران ایرانی است.

امروزه بیش از ۱۲۰ هزار ایرانی مهاجر در ترکیه سکونت دارند. این آمار منهای آمار پناهجویان ایرانی ساکن ترکیه است که بر اساس آمار بخش ترکی یورونیوز، نزدیک به ۲۰ هزار نفر تخمین زده می‌شود. این افراد اغلب به دلیل فشارهای سیاسی مجبور به ترک وطن شده‌اند.

تغییرات اقتصادی، زندگی این دسته از مهاجران را شدیدتر تحت الشعاع قرار داده است و برای بعضی از این هموطنان، برخی کالاها در ترکیه قیمت سرسام‌آوری پیدا کرده‌اند.

رضا، یکی از ساکنان ترکیه که از ۲۰۱۷ در آنکارا زندگی می‌کند معتقد است تأثیر نوسانات دلار در خریدهای اینترنتی زیاد شده است.

او برای نمونه می‌گوید:

«برای خرید یک کابل از طریق آنلاین اقدام کردم. شرکت فروشنده می‌گوید من این کابل را وارد می‌کنم و چون نرخ دلار به شدت متغیر است، مجبورم و باید گران‌تر بفروشم.»

به گفته رضا جالب اینجاست که قیمت محصولات ترکی هم به شدت گران شده است.

مسأله افزایش تورم در ترکیه باعث فرصت‌طلبی برخی فروشگاه‌های معروف در این کشور نیز شده است.

بر اساس گزارش روزنامه ملت،  ترکیه، علی‌رغم جریمه پنج فروشگاه بزرگ میگروس، آیوز بیر، بیم، شوک و کارفور، شهروندان کماکان از وضعیت تورم کالاها ناراضی هستند. حتی قیمت محصولات برندی معمولی مانند ال سی وایکیکی که یک برند ترک به شمار می‌آید، به شدت افزایش قیمت داشته است.

در همین زمینه، ناهید که از سال ۲۰۱۵ در ترکیه ساکن شده است، می‌گوید:

«من کار خیاطی را در ترکیه ادامه دادم و تا همین اواخر هم شرایطمان نسبتا مناسب بود. سال ۲۰۱۹ با همسرم که اهل تاجیکستان است، تصمیم گرفتیم کارگاه تولیدی در زمینه لباس بزنیم. بعد از سرمایه‌گذاری قابل ملاحظه، کار ما تازه داشت رونق می‌گرفت که نوسانات ناگهانی دلار و افزیش تورم تقریبا نیمی از سرمایه ما را  از بین برد.» 

به نظر می‌رسد با ادامه شرایط فعلی، وضعیت مهاجران ایرانی ساکن ترکیه روز به روز سخت‌تر بشود.

فرهاد یکی از این ایرانیان است که ۱۴ سال است در ترکیه رستوران‌داری می‌کند. او سه سال در استانبول، پنج سال در آنتالیا و حالا شش سال است که در قلب آنکارا صاحب رستوران است.

نوسانات اقتصادی باعث شده است تا او تعداد کارگران (اکثرا ایرانی و افغانستانی) را کم کند.

فرهاد در این باره به زمانه می‌گوید:

«در اینجا عمدتا غذاهای ایرانی ارائه می‌شود. کار من دلار نیست ولی با کم شدن توریست فروش ما به شدت کم شده است. من در این یک سال مجبور شدم تعداد کارگران را نصف کنم. با این تورم که در کشور هست، دیگر مشتری‌های ترک هم کمتر اینجا می‌آیند. شرایط سخت‌تر شده است. همین الان قیمت آرد سفید در حدود ۲۰ درصد زیاد شده. من هم مجبور شدم قیمت نان تنوری را ۲۰ درصد گران کنم.»

با وجود این شرایط، فرهاد معتقد است که ترکیه اقتصاد قدرتمندی دارد و جزء ۲۰ اقتصاد برتر دنیاست اما:

«من در این یک دهه هیچ وقت اقتصاد ترکیه را این‌جوری ندیده بودم.» 

بحران اقتصادی ترکیه و تأثیر آن بر کار فارغ‌التحصیلان و پژوهشگران ایرانی

تورم اخیر ترکیه شرایط را برای آن دسته از فارغ‌التحصیلان و پژوهشگران ایرانی که به علت تنگ نظری نظام حاکم، فرصت کار و پژوهش از آنها سلب شده نیز دشوارتر کرده است. آنان اغلب با حداقل دستمزد گذران زندگی می‌کنند. برخی از آنها در مؤسسه‌های آموزش زبان انگلیسی یا آلمانی فعالیت دارند یا به عنوان مدرس خصوصی کار می‌کنند. این افراد علی‌رغم تحصیلات آکادمیک بالایی که دارند، اغلب در تأمین معاش با مشکل مواجه هستند.

حسین یکی از این پژوهشگران است که تجربه زیسته خود را این گونه بازگو می‌کند:

«شرایط واقعا طاقت‌فرسا شده است. بعد از پایان تحصیلات، تمام تلاش‌های من برای یافتن شغل در ایران به بن بست خورد. با وجود رزومه علمی خوب، هیچ جایی جذب نشدم. بعد از ورود به ترکیه، نداشتن حق کار باعث شد در شرایط نابرابر کار و برای حداقل معاش کار کنم. من هیچ وقت و هرگز داشتن یک درآمد مطمئن و پایدار را تجربه نکرده‌ام. این رکود اقتصادی هم فشار جدیدی به زندگی من وارد کرد و الان به ناچار به دنبال یافتن راهی هستم تا شرایطم را تغییر دهم.»

در نگاهی کلی بایستی تأکید کرد وضعیت مهاجران در ترکیه هم بسیار متأثر از شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی‌ای‌ست که قدرت حاکم در ایران آن را ایجاد کرده است. کشوری که در آن مردم با تورم بالا، بیکاری فزاینده و مشکلات اقتصادی فراگیر مواجه هستند و نظام حاکم به جای تغییر رویه حکمرانی و اتخاذ تصمیمات بهتر، با ایجاد محدودیت‌های گسترده برای زنان و جوانان و بازتولید ناامیدی اجتماعی، زمینه را برای خروج سالانه هزاران نفر از کشور فراهم می‌کند.