چرا عکس «بیعت همافران» از پشت گرفته شد؟

«بسیاری از پژوهشگران تاریخ معاصر ایران، عکسی که او گرفت را کاتالیزور انقلاب بهمن ۱۳۵۷ می‌دانند. تصویری که در آن جمعی از همافران نیروی هوایی شاهنشاهی ایران در ۱۹ بهمن ۱۳۵۷ در مدرسه علوی در حال ادای سلامی نظامی به آیت‌الله خمینی، رهبر انقلاب اسلامی دیده می‌شوند. عکسی که در صفحه اول روزنامه کیهان چاپ و به «بیعت همافران» مشهور شد.»

به گزارش ایسنا، انجمن صنفی عکاسان مطبوعاتی ایران در روزهایی که با سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی مقارن است، در یادداشتی، یاد عبدالحسین پرتوی، عکاس ایرانی را گرامی داشته است. آنچه در بالا خواندید جملات ابتدایی متن این یادداشت بود.

پرتوی ۲۸ اردیبهشت ماه ۹۳ در سن ۷۲ سالگی درگذشت.

در ادامه ی این یادداشت، درباره عکسی از این هنرمند که به «بیعت همافران» مشهور شد، آمده است:

«این عکس در مدرسه علوی واقع در خیابان ایران (عین الدوله) گرفته شد که در آن روزها اولین اقامتگاه امام خمینی(ره) در تهران بعد از مراجعت از تبعید در نوفل لوشاتوی فرانسه بود. این عکس از دو جنبه اهمیت دارد؛ نخست آن که انتشارش در آن روزها روی انقلاب اثرگذار بود و دوم اینکه تنها عکس‌های ثبت شده از این واقعه است. برای اینکه این همافران شناسایی نشوند، عکس‌ها عمدا از پشت گرفته شده است تا چهره‌ها مشخص نباشد.

عبدالحسین پرتوی، عکاس روزنامه کیهان که دیدار همافران با امام را در تاریخ ثبت کرد، درباره خاطره آن روز گفته است: «از طرف روزنامه مأمور شدم به مدرسه علوی بروم. وقتی رسیدم، دیدم آنجا خلوت است و یک نفر از دفتر مطبوعات دستور خروج همه عکاسان را اعلام کرد و گفت که همه عکاس‌ها را از اینجا بیرون کنید. متوجه شدم که باید خبری باشد. دیدم درب کناری مدرسه باز شد و تعدادی افسر نیروی هوایی با لباس فرم وارد حیاط شدند. به من تأکید کردند که اجازه نداری عکس بگیری! گفتم بگذارید بدون اینکه چهره‌ای از کسی معلوم باشد، عکس بگیرم. اگر این سند نباشد چگونه می‌خواهید ثابت کنید که اینجا چه گذشته است؟ بالأخره قبول کردند و مرا تحویل دو نظامی دادند تا اگر کسی رو به دوربین کرد، این دو نگذارند که من عکس بگیرم. عکس را گرفتم و تا خود روزنامه دویدم و عکس در صفحه اول روزنامه چاپ شد.»

پس از چاپ عکس در روزنامه کیهان، دولت شاپور بختیار این عکس را مونتاژ شده خواند و آن را تکذیب کرد. روابط عمومی ستاد بزرگ ارتشتاران، با استناد به اظهارات فرمانده نیروی هوایی و نخست وزیری آن را تکذیب کرد. بختیار در ۲۱ بهمن، با حضور در مجلس سنا شخصا این عکس را دروغین نامید و عکاس نیز تحت پیگیرد قرار گرفت. روزنامه کیهان در پاسخ به این ادعاها، تصویر نگاتیوها این بیعت را برای قضاوت مردم چاپ کرد.

پرتوی به عنوان یک عکاس حرفه‌ای در مقطع مهمی از تاریخ معاصر ایران با اصرار بر ثبت یک رویداد مهم، بدون شک تأثیر شگرفی در تسریع روند انقلاب اسلامی داشته است. امروز در سالگرد این عکس تاریخی، آیت‌الله خامنه‌ای رهبر انقلاب عکس منتشرشده از بیعت همافران با امام خمینی(ره) را نمونه‌ای از اثر ماندگار کار تبیینی برشمردند و گفتند: «عامل ماندگاری و اثرگذاری آن حادثه تاریخ‌ساز و تحول‌آفرین، همان قاب تصویر هنرمندانه‌ای بود که با امکانات محدود آن روز منتشر شد و این نشان‌دهنده اثر بی‌بدیل روایت‌گری درست از حوادث است.»(خبرگزاری ایسنا)

عبدالحسین پرتوی سال‌ها بعد از مصاحبه‌ای گفت: «پس از سال‌ها کار و زحمت خیلی‌ها ادعا کرده بودند که عکس بیعت همافران برای آنهاست و با خاطراتی غلط در رابطه با این عکس، تاریخ را به اشتباه می‌انداختند و دلم را به درد می‌آوردند. ولی ارشاد کتابی چاپ کرد و اسمم را زیر عکس نوشت و همه دانستند که عکاس این عکس ماندگار در تاریخ انقلاب چه کسی است.»

او پس از ۳۱ سال فعالیت در روزنامه کیهان، در ۲۷ شهریور ۱۳۶۸ بازنشسته شد و به دلیل دوستی و علاقه‌ای که با پروفسور حسابی داشت، با قسمت فرهنگی بنیاد حسابی همکاری خود را شروع کرد.

در دهه ۷۰، عبدالحسین پرتوی همراه با جمعی دیگر از عکاسان برجسته، بنیان تشکیل انجمن صنفی عکاسان مطبوعاتی ایران را گذاشت و در قامت هیئت موسس، برای تشکیل این نهاد صنفی کوشش کرد. پس از تأسیس انجمن صنفی، اعضای هیئت مؤسس نخستین کارت‌های عضویت را بر اساس حروف الفبا دریافت کردند و اینگونه عبدالحسین پرتوی «عضو شماره ۱» انجمن صنفی عکاسان ایران شد.»

تصویری از مراسم بزرگداشت عبدالحسین پرتوی