جام ملت‌های آفریقا؛ چگونه 'جادوی مادیبا' آفریقای جنوبی را قهرمان کرد

جام ملت‌های آفریقا؛ چگونه 'جادوی مادیبا' آفریقای جنوبی را قهرمان کرد

• مانی جزمی
• بی‌بی‌سی

۴ ساعت پیش

منبع تصویر، Getty Images

توضیح تصویر،

نیل تووی جام قهرمانی مسابقات جام ملت‌های آفریقا در سال ۱۹۹۶ را در کنار نلسون ماندلا بالای سر برد

جام ملت‌های آفریقا سال ۱۹۹۶ قرار نبود در آفریقای جنوبی برگزار شود.

کنیا تا ۱۴ ماه مانده به شروع مسابقات، میزبان بود اما این کشور کنار کشید و گفت که هزینه‌ها شش برابر بیشتر از برآورد اولیه بوده است. به این ترتیب در نوامبر ۱۹۹۴ کنفدراسیون فوتبال آفریقا باید دنبال میزبان دیگری می‌گشت.

آوریل همان سال، نلسون ماندلا در اولین انتخابات دموکراتیک تاریخ آفریقای جنوبی به عنوان رئیس‌جمهوری انتخاب شده بود.

تیم ملی فوتبال آفریقای جنوبی مدتی قبل وارد رقابت‌های بین‌المللی شده بود. فیفا به دلیل وجود رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی، تیم فوتبال این کشور را محروم کرده بود و این تیم در سال ۱۹۹۱ پس از ۱۶ سال دوری به مسابقات بین‌المللی بازگشته بود.

• استوا بخارست؛ غولی از اروپای شرقی که با خودش می‌جنگد
• ملکه زیبایی که مقابل دیکتاتوری نظامی ایستاد
• فرانک میل؛ مهاجم آلمانی که نامش با 'خرابکاری' به یاد آورده می‌شود
• ریوالدو: اسطوره‌ای که در فقر دوران کودکی جرات رؤیاپردازی نداشت

آفریقای جنوبی به عنوان میزبان مسابقات انتخاب شد. اما هرگز پیشبینی نمی‌شد که آن‌ها بختی برای قهرمانی داشته باشند؛ در واقع نتایج این تیم پس از سال ۱۹۹۱ آن قدر ضعیف بود که اشک سالومون موروا، رئیس فدراسیون فوتبال این کشور درآمده بود.

جام ملت‌های آفریقا اما داستانی متفاوت داشت. این کشور پس از حدود سه قرن حکمرانی سفید پوست‌ها داشت نفس می‌کشید و آن شور و حرارت به فوتبال منتقل شد.

داستان قهرمانی آفریقای جنوبی به عنوان میزبان جام جهانی راگبی در سال ۱۹۹۵ هم ماجرایی شگفت‌انگیز داشت ولی به اعتقاد بسیاری این یکی بزرگ‌تر بود.

کامرون اولین حریف آفریقای جنوبی بود. این دو تیم ۱۳ ژانویه ۱۹۹۶ در ورزشگاه ساکر سیتی، بیرون سووتو به مصاف هم رفتند؛ جایی که ۲۰ سال قبل هزاران دانش‌آموز به حکمرانی اقلیت سفیدپوست اعتراض کردند و صدها نفر پس از درگیری با پلیس کشته شدند.

نیل تووی ۳۳ ساله بود. مدافعی که در تیم کایزر چیفس و در همان ورزشگاه ساکر سیتی بازی می‌کرد. او در ژوئیه ۱۹۹۲ در ۳۰ سالگی نخستین بازی خود را برای تیم ملی آفریقای جنوبی که برای نخستین بار از تمامی نژاد‌ها تشکیل شده و به معنای واقعی ملی بود، انجام داده بود. آن بازی هم اتفاقا مقابل کامرون بود و آن‌ها یک بر صفر برنده شدند.

تووی به بی‌بی‌سی گفت: "نه تماشاگران و نه ما به عنوان بازیکن تجربه یک تورنمنت بین‌المللی فوتبال را نداشتیم. اما هرچه از تورنمنت می‌گذشت، کشور هم جان تازه‌ای می‌گرفت."

یک روز قبل از بازی افتتاحیه رئیس جمهور ماندلا که به "مادیبا" معروف بود، برای نخستین بار از تیم بازدید کرد.

منبع تصویر، Getty Images

توضیح تصویر،

جام ملت‌های آفریقا ۱۹۹۶ یک غایب بزرگ داشت: نیجریه، مدافع عنوان قهرمانی، مسابقات را تحریم کرد

از پادکست رد شوید و به خواندن ادامه دهیدپادکسترادیو فارسی بی‌بی‌سی

پادکست چشم‌انداز بامدادی رادیو بی‌بی‌سی

برنامه ها

پایان پادکست

لوکاس رادبه، بازیکن لیدز یونایتد یکی دیگر از ستاره‌های آن تیم بود. او می‌گوید دیدار با ماندلا شبیه مناسک مذهبی بوده است: "وقتی ما بزرگ می‌شدیم، نمی‌دانستیم که صورت او چه شکلی است. ما یک عکس قدیمی از دوران جوانی او داشتیم، ولی وقتی او به اردوی تمرینی ما آمد «جادوی مادیبا» جاری شد. او هاله خاصی داشت. ما نمی‌دانستیم چه بگوییم."

"آن روز اگر با برزیل هم بازی داشتیم، شکستش می‌دادیم و تا این حد الهام گرفته بودیم. حضور او ما را به بالاترین سطح رساند. پس از آن ما هر جایی که بازی می‌کردیم برای مادیبا و آفریقای جنوبی بود."

"جادوی مادیبا" که تبدیل به مفهمومی خوش یمن برای تیم‌های ورزشی شد، ۱۰ مه ۱۹۹۴ به دنیا آمد؛ روز سوگند ماندلا و زمانی که آفریقای جنوبی توانست برای نخستین بار با حضور او زامبیا را شکست دهد.

به نظر می‌رسید که این جادو بار دیگر به کمک تیم آمده است. کامرون سه بر صفر شکست خورد و تیم آماده برداشتن قدم بعدی بود. فیل ماسینگا، بازیکن لیدز یونایتد فقط ۲۴ ساعت بعد از فرود آمدن هواپیمایش (که انگلیس را ترک کرده بود) برای تیم ملی گل زد.

شان بارتلت، مهاجم سابق چارلتون می‌گوید پس از این تیم توانست از مرحله گروهی صعود کند، آن‌ها به "پسران مادیبا" معروف شدند.

او می‌گوید: "حتی الان هم صحبت راجع به مرد بزرگی مثل ماندلا تنم را می‌لرزاند. هر دفعه که ما او را می‌دیدیم و با ما دست می‌داد، انگار چیزی به ما اضافه می‌شد."

"تنها جنبه منفی ماجرا این بود که ما باید ساعت چهار و نیم صبح بیدار می‌شدیم، به این دلیل که او هنوز طبق عادت دوران زندان زندگی می‌کرد. خیلی زود برای پیاده‌روی بلند می‌شد و ما هم باید زود بیدار می‌شدیم که ساعت ۵ با او ملاقات کنیم."

منبع تصویر، Getty Images

توضیح تصویر،

ماندلا در جشن افتتاحیه مسابقات در مورد "طلوع آفریقا" صحبت کرد

اما طبیعتا نمی‌توان گفت که آفریقای جنوبی فقط به دلیل جاری شدن سیل احساسات یا سایر دلایل فرا زمینی قهرمان آفریقا شد. آن‌ها خوب بازی می‌کردند و یک مربی برجسته به نام کلایو بارکر داشتند.

تووی که آن زمان با ۲۹ بازی ملی، باتجربه‌ترین بازیکن تیم بود، گفت: "او توانایی‌های هر بازیکن را کشف می‌کرد و به آن‌ها اجازه می‌داد هر کاری که موجب می‌شود بازیکن بهتری شوند را انجام دهند."

آن‌ها در حالی وارد تورنمنت شدند که در ۱۳ مسابقه (شامل تساوی مقابل آلمان و آرژانتین) شکست‌ناپذیر بودند. ضمن این که تیم بازیکنانی با تجربه حضور در فوتبال اروپا داشت، از جمله: لوکاس رادبه و فیل ماسینگا از لیدز یونایتد، مارک ویلیامز مهاجم وولوز و مارک فیش بازیکنی که در آستانه پیوستن به منچستر یونایتد بود اما سرانجام راهی لاتزیو شد.

• کلی کتلین؛ خانواده‌ای که به دنبال ارتباط ضربه مغزی با خودکشی است
• منچستریونایتد؛ هنر رالف رانگنیک در 'باشگاه سازی' و چالش جدیدش در اولدترافورد
• 'بمبی که نزدیک بود من را بکشد، هدیه‌ای برای تولد دوباره بود'
• مکس فرشتاپن؛ 'گاوباز فرمول یک' و خانواده‌ای که او را شکل داد

ضمن این که یک سال پس از قهرمانی تاریخی تیم راگبی، بار دیگر بهانه‌ای پیش آمده بود که ملت حول یک تیم متحد شوند. تووی می‌گوید: "این یکی از هدف‌هایی بود که راجع به آن صحبت می‌کردیم."

"ما می‌دانستیم که وظیفه داریم تا در اتحاد ملت نقش داشته باشیم و مادیبا می‌دانست اگر ما خوب کار کنیم، می‌توانیم به یکپارچگی کشور کمک کنیم. سرخوشی ناشی از قهرمانی تیم راگبی فقط ۱۰ درصد خوشحالی‌ای بود که ما می‌توانستیم در صورت گرفتن نتیجه مشابه، ایجاد کنیم."

منبع تصویر، Getty Images

توضیح تصویر،

به رادبه گفته شده بود که بلافاصله بعد از فینال باید بگردد و او زمانی برای جشن گرفتن نداشت

پیروزی دراماتیک ۱-۲ مقابل الجزایر که با گل دقیقه ۸۶ جان موشویو بدست آمد، تیم را راهی دیدار نیمه‌نهایی مقابل غنا کرد. آن‌ها بخت نخست قهرمانی، بالاترین تیم آفریقایی در رده‌بندی فیفا و تنها تیم شکست‌ناپذیر تورنمنت تا آن لحظه بودند.

تیم هراس‌انگیز غنا بازیکنانی مانند ساموئل کوفور مدافع بایرن مونیخ، عبدی پله هافبک تورنیو (پدر آندره و جردن ایو) و تونی یبوا، مهاجم قدرتمند لیدز یونایتد داشت. اما این تیم قدرتمند با نتیجه سه بر صفر درهم کوبیده شد.

تووی می‌گوید: "بازی با غنا احتمالا یکی از بهترین عملکردهای کل دروان حرفه‌ای ما بود. یک رقابت شخصی هم بین لوکاس و یبوا وجود داشت. در تمام زمین ما کلیه نبردهای تن به تن را بردیم."

اخبار مربوط به این پیروزی روز بعد تیتر اول بسیاری از روزنامه‌ها شد و انواع و اقسام تعریف‌ها از راه رسید. حریف بعدی آن‌ها تونس بود.

هشتاد هزار تماشاگر از جمله رئیس جمهور ماندلا، گودویل زولتینی پادشاه زولو و پله اسطوره فوتبال برزیل از سه ساعت مانده به شروع بازی ورزشگاه ساکر سیتی را پر کردند.

ماندلا پیراهن شماره ۹ تیم ملی (شماره نیل تووی) را پوشیده بود در حالی که بسیاری از تماشاگران روی سینه‌های لختشان شعارهایی با مضمون "جادوی مادیبا را بسازید" نقاشی کرده بودند.

مهم‌ترین واقعه نیمه اول شوت سنیگن بارتلت بود که دروازه‌بان تونس با کمک تیر دروازه مانع ورود توپ به تیر دروازه شد. در اواسط نیمه دوم اما مارک ویلیامز کار را تمام کرد. این مهاجم که بجای ماسینگا به زمین آمده بود، در اواسط نیمه دوم طی دو دقیقه (یکی با ضربه سر و یکی با پای چپ) دو گل زد تا فوتبال آفریقای جنوبی بزرگ‌ترین پیروزی‌اش را جشن بگیرد.

رادبه می‌گوید: "همه چیز طوری یادم هست که انگار همین دیروز بود. وقتی ما با ماشین از ورزشگاه خارج شدیم، مردم هنوز روی زمین شیرجه می‌رفتند. شگفت‌انگیز بود. به نظرم این غرور ملت بود."

منبع تصویر، Getty Images

توضیح تصویر،

شاید قبل از شروع تورنمنت کسی تونس را جزو بخت‌های قهرمانی نمی‌دانست اما آن‌ها با عملکردی عالی به فینال رسیدند

جان موشویو که سال ۲۰۱۵ به دلیل سرطان معده در ۴۹ سالگی درگذشت، گفت هنگامی که یک تماشاگر سفید پوست از او تقاضای امضا کرد، نتوانسته بود جلوی جاری شدن اشکش را بگیرد.

آفریقای جنوبی هنوز مشکلاتی جدی داشت که ورزش نمی‌توانست آن‌ها را حل کند، ولی ماندلا به خوبی قدرت آن را تشخیص داده بود.

او گفت: "ورزش می‌تواند دنیا را تغییر دهد. ورزش نیرویی برای الهام گرفتن دارد و می‌تواند طوری مردم را متحد کند که کمتر چیز دیگری قابل قیاس با آن است. ورزش در عین ناامیدی، می‌تواند امید ایجاد کند. ورزش بسیار پرقدرت‌تر از حکومت می‌توانست مرزهای نژادی را بشکند."

رادبه نیز خیلی زود تغییر را احساس کرد: "شنیدن این که افراد سفید پوست به شما بگویند تو قهرمان و الگوی من هستی، حس خیلی خوبی به وجود می‌آورد. واقعا مسحور کننده بود و تنها دلیل آن نیز فوتبال بود."

تووی هم می‌گوید آن احساس به روزهای بعد از پایان تورنمنت محدود نشد: "حالا سفیدپوست‌های بیشتری برای دیدن مسابقات باشگاهی و بازی‌های تیم ملی به ورزشگاه می‌آیند. حمایت از فوتبال بین گروه‌های مختلف نژادی بیشتر و بیشتر شد."

"کاری که ما برای کشور کردیم، عظیم بود. حدود ۱۰ یا ۱۲ درصد جمعیت به راگبی علاقه داشتند ولی این آمار در مورد فوتبال به ۹۰ تا ۹۵ درصد می‌رسد. حالا کشاورزان سفید پوست هم در مورد «بافانا بافانا» (لقب تیم ملی فوتبال آفریقای جنوبی) می‌دانند."

"مسئله کم ارزش کردن کاری که راگبی برای کشور انجام داد، نیست. آن‌ها تا سال ۱۹۹۵ اولین تیمی بودند که موفق به کسب چنین موفقیتی شدند و کارشان حرف نداشت."

منبع تصویر، Getty Images

توضیح تصویر،

آفریقای جنوبی پس از قهرمانی توانست در دوره پیاپی به جام جهانی برسد

فوتبال آفریقای جنوبی توانست به دو دوره بعدی جام جهانی راه پیدا کند و آن‌ها در دو دوره بعدی جام ملت‌های آفریقا نیز دوم و سوم شدند.

در کریدورهای قدرت، ژائو هاولانژ، رئیس فیفا قول داد که آفریقای جنوبی میزبان جام جهانی ۲۰۰۶ خواهد بود؛ اتفاقی که سال ۲۰۱۰ رخ داد.

• شب تاریخی آث میلان مقابل ستاره سرخ بلگراد؛ وقتی یکی از 'شکست‌ناپذیران' مرگ را به چشم دید
• تراژادی در فوق ماراتن چین؛ دونده‌هایی که جانشان را از دست دادند و بازماندگانی که تهدید شدند
• ماجرای عجیب ورزشگاه ویمبلدون؛ پلاو لین، کابوسی که بدل به ورزشگاهی آبرومند شد
• نیوکاسل یونایتد؛ مالکان جدید در یک ماه اول حضورشان چه کردند؟

اما تووی، رادبه و بارتلت برای همیشه تبدیل به قهرمانان کشور شدند. تووی که جام را از دستان ماندلا گرفت، می‌گوید: "به عنوان یک ورزشکار شما فقط می‌توانید کار خودتان را انجام دهید. اما با گذشت ۲۶ سال هنوز هم آن لحظه برای من خیلی خیلی خاص است."

"عکس آن لحظه هنوز روی دیوار است. اگر او در زندان مانده بود و ما به مسابقات بین‌المللی راه پیدا نمی‌کردیم، هرگز نمی‌توانستیم به اینجا برسیم."

منبع تصویر، Getty Images

توضیح تصویر،

ماندلا گفت: ورزش می‌تواند جایی که فقط یاس وجود دارد، امید خلق کند. این قدرتمندتر از تلاش حکومت‌ها برای شکست مرزهای نژادی است

برای رادبه میراث آنی مسابقات، جریمه شدن از سوی باشگاه لیدز یونایتد بود: "بعد از فینال (سرمربی لیدز) هوارد (ویلکینسون) تلفن زد و گفت، می‌خواهم سریع سوار هواپیما شوی. باید به سرمای نکبت یورکشر برمی‌گشتم. وای خدای من!"

"از ما توقع داشتند همان فردای فینال برگردیم. من را یک هفته حقوق جریمه کردند به این دلیل که یک روز دیرتر برگشتم. وقتی در لیدز از تلویزیون بازیکنان را در حال جشن گرفتن روی اتوبوس بدون سقف دیدم، قلبم شکست."

"بازیکنان همراه با زنان و دوست دخترهایشان به سان سیتی رفتند و من در ماه فوریه برای لیدز بازی می‌کردم. هوا بدتر از همیشه و اوضاع افتضاح بود. من منتظر تابستان و پایان فصل باقی ماندم تا بتوانم به خانه برگردم و سهم خودم از جشن را صاحب شوم."

قهرمانی در جام ملت‌های آفریقا آخرین دیدار بارتلت با "مادیبا" نبود و او یکی از مهمانان جشن عروسی این بازیکن بود.

او می‌گوید: "ما به هیچکس نگفتیم که او می‌آید و فقط من و همسرم از موضوع خبر داشتیم. فکر کنم من در آن لحظه بیشتر از زمانی که از همسرم تقاضای ازدواج کردم، اضطراب داشتم."

"همسرم ساعت سه رسید اما ماندلا از ساعت ۲:۴۵ در جایش نشسته بود تا توجه‌ها را از عروس به سوی خودش جلب نکند. آدم حسابی یعنی این؛ او هر کاری را با بزرگواری انجام می‌داد. او کارهای کوچکی می‌کرد که در تمام زندگی می‌توانستید از آن درس بگیرید."

"ماندلا بدون شک در عکس‌ها حضور داشت. شما نمی‌توانید به مردم بگویید او به عروسی‌تان آمده و مدرکی برای اثبات حرفتان نداشته باشید."