در دوره پهلوی فرار مغزها نداشتیم؟

به گزارش خبرگزاری مهر، کافی است در فضای مجازی بخصوص در اینستاگرام و یا برخی کانال های تلگرامی گشتی بزنیم تا به برخی دروغ ها برخورد کنیم. به عنوان نمونه جریان سلطنت طلب این مطلب را به دفعات در فضای مجازی منتشر کرده است که «رضاشاه در سفرنامه خوزستان نوشته بود «این وطن جذاب و عزیز را به قدری آباد کنم که حتی خائنان راحت طلب سست عنصر و عیاش هم آن را ترک نگویند و خارجه را بر آن ترجیح ندهند.» ولی پس از پیروزی انقلاب فرار مغزها رخ داده و حکومت از این خروج استقبال کرد!»

فارغ از این که این سخن در نوشته رضاشاه باشد یا نه کافی است به آمار نگاهی از سر دقت بیندازیم.

تا قبل از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ نخبگان کشور پس از اتمام دوره تحصیلی خود در غرب، به کشور بازمی‌گشتند اما با شروع دور تازه حضور آمریکا در ایران، سیاست‌ها، برنامه‌ها و جریان رشد اقتصادی یکی از سمت‌گیری‌های خود را متوجه تربیت متخصصان در خارج از مرزهای کشور کرد. جرقه‌های انقلاب اسلامی که از دهه ۱۳۴۰ آغاز شده بود، موجب افزایش تنش‌های سیاسی و ناآرامی‌های دانشجویی در سال‌های دهه ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۰ و نیز ناتوانی دانشگاه‌ها در پذیرش روزافزون دانش‌آموختگان دبیرستان‌ها شد و خروج نخبگان ایرانی را سرعت بخشید به‌گونه‌ای که در ۱۰ساله ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۵ حدود ۷۰۰ هزار نفر از نخبگان علمی و مدیریتی از کشور خارج‌ شده‌اند. در سال تحصیلی ۵۷-۵۶ نزدیک به ۱۰۰ هزار دانشجوی ایرانی در خارج از ایران مشغول تحصیل بودند که از این تعداد ۳۶ هزار و ۲۲۰ نفرشان در آمریکا و بقیه در دیگر کشورها تحصیل می‌کردند. در آستانه انقلاب بیشتر متخصصان وابسته به رژیم پهلوی شاغل در نهادهای دولتی در گروه سنی بالا اقدام به مهاجرت کردند.[۱]

روند تشدید سرکوب و اعمال حاکمیت مستبدانه توسط شاه تأثیر مستقیمی بر مهاجرت فعالان سیاسی و دانشجویان به اروپا و آمریکا داشت؛ به طوری که طی سالهای ۵۲-۱۳۴۷ حدود سی هزار نفر برای ادامه تحصیل از کشور خارج شدند و این تعداد از کل دانشجویان داخل کشور بیشتر بود، این تعداد در سال های پایانی عمر رژیم از مرز صد هزار تن هم گذشت.

به همین دلیل دانشجویان ایرانی در اروپا دست به تأسیس یک کنفدراسیون دانشجویی زدند، کنفدراسیون محصلین و دانشجویان ایرانی در اروپا متشکل از فدراسیون های انجمن دانشجویان انگلستان، آلمان غربی و فرانسه در اتحادی با انجمن دانشجویان ایرانی در آمریکا پایه مهمترین تشکل دانشجویی خارج از کشور را که کنفدراسیون جهانی محصلین و دانشجویان ایرانی در خارج از کشور (اتحادیه ملّی) نام داشت، تشکیل دادند. نکته جالب آنکه انجمن دانشجویان ایرانی در آمریکا از ابتدای تحصیل در سال ۳۱ تا سال ۳۹ از حمایت کامل سفارت ایران و انجمن دوستان آمریکایی خاورمیانه برخوردار بود و حتی سالانه هجده هزار دلار بودجه در اختیار داشت. آنها طی دیداری که شاه در سال ۳۷ از آمریکا داشت، او را به ریاست افتخاری سازمان دانشجویان ایرانی در آمریکا انتخاب کردند![۲]

اخبار منتشر شده در جراید دوره پهلوی نیز نشان از خروج گسترده مغزها و متخصصین از کشور داشت، به عنوان نمونه روزنامه «آیندگان» در شماره ۲۹ مرداد ۱۳۵۳ می نویسد: در میان کشورهایی که پزشکان آن‌ها به امریکا مهاجرت می‌کنند ایران از لحاظ تعداد در مرتبه پنجم قرار دارد و دانشگاه تهران از همین لحاظ بین تمام دانشگاه‌های غیرامریکایی که فارغ‌التحصیلان پزشکی آن‌ها به امریکا مهاجرت می‌کنند در ردیف سوم است.

در مجموع هر سال ۳۰۰ پزشک فارغ‌التحصیل ایران به امریکا می‌روند که خود نیمی از تمام فارغ‌التحصیلان پزشکی است و این تعدادی است که فقط به امریکا مهاجرت می‌کند. مجله «جامعه نوین» فصلنامه گروه بررسی مسائل ایران در پرتو انقلاب شاه و ملت که نخستین شماره آن عصر دیروز انتشار یافت، ۱۰ مقاله درباره مسائل مملکتی منتشر کرده است که یکی از آن‌ها مهاجرت پزشکان ایرانی به امریکاست.

در این مقاله - به قلم دکتر حسینعلی رونقی - آمده است که همه ساله تعداد زیادی از پزشکان ایرانی به امریکا مهاجرت می‌کنند و هر سال به این عده افزوده می‌شود به طوری که در ۶ سال (۷۲-۱۹۶۶) شمار پزشکان مهاجر از ۸۰ نفر به ۳۰۰ نفر در سال یعنی نصف تمام فارغ‌التحصیلان پزشکی ایران رسیده است. در مجله آمده است که نتیجه این مهاجرت‌ها افزایش سالانه نسبت پزشک به جمعیت در امریکا (که در حال حاضر یک بر ۶۵۰ است) و کاهش این نسبت در ایران است که یک بر ۳۵۰۰۰ است.

منبع آمارهای داده شده سازمان پزشکی امریکاست و در آن فقط آن دسته از پزشکانی منظور شده‌اند که از ایران فارغ‌التحصیل شده‌اند و پزشکان ایرانی فارغ‌التحصیل ایالات متحده، کشورهای اروپایی و دیگر کشورها را شامل نمی‌شود.

بر اساس نمودارهایی که در مقاله داده شده است ۸۰ درصد پزشکان ایرانی مقیم امریکا فارغ‌التحصیل دانشگاه تهران هستند و فارغ‌التحصیلان دانشگاه تهران و دانشگاه پهلوی مجموعاً ۹۰ درصد این پزشکان را تشکیل می‌دهند اما دانشگاه پهلوی از نظر تعداد نسبی فارغ‌التحصیلان اعزام شده به امریکا بزرگترین درصد را دارد، برای مثال از فارغ‌التحصیلان پزشکی دانشگاه پهلوی در سال ۱۹۶۰ بیست درصد و در سال ۱۹۶۷ نزدیک ۹۰ درصد روانه امریکا شده‌اند و در همین سال ۴۰ درصد فارغ‌التحصیلان پزشکی دانشگاه تهران و تقریباً ۱۰ درصد از فارغ‌التحصیلان هر یک از دانشگاه‌های اصفهان – تبریز و مشهد به امریکا رفته‌اند.

در مقاله آمده است که هر سال ۳۰۰ نفر از پزشکان ایرانی به امریکا می‌روند ولی این رقم خیلی کمتر از تعداد پزشکانی است که تمایل عزیمت به امریکا را دارند. چنانکه در سال ۱۹۷۰ تعداد ۱۲۳۹ نفر از پزشکان ایرانی در امتحانی که برای پذیرش هر پزشک عمومی غیرامریکایی در دانشگاه‌های امریکا ضروری است شرکت کردند.

[۱] تاریخ ۶۰ ساله فرار مغزها، دنیای اقتصاد، ۱۶ خرداد ۱۳۹۵