وقتی همه ناگزیر از توافق هستند| ایران و امریکا در نهایت مذاکره می کنند؟

آفتاب‌‌نیوز :

هیات‌های مذاکره‌کننده ایران، ایالات متحده و ۱+۴ در ادامه هشتمین دور مذاکرات برای احیای برجام به وین بازگشته‌اند و به نظر می‌رسد که انتظار‌ها از این دور از مذاکرات متفاوت از رایزنی‌هایی است که در ۱۰ ماه گذشته در پایتخت اتریش برای بازگشت اعضای اولیه توافق به اجرای صحیح آن وجود داشت. در حالی که منابع آگاه ایرانی می‌گویند تهران تصمیم‌های سیاسی خود را گرفته و با دست پر به وین بازگشته است، در واشنگتن روایت دیگری در جریان است و مقام‌های متعدد درگیر این پرونده از سخنگو‌های کاخ سفید و وزارت خارجه تا رییس هیات مذاکره‌کننده و وزیر خارجه یکصدا خواهان انعطاف بیشتر از سوی تهران هستند. همزمان فضای خوش‌بینی که پس از پایان دور پیشین رایزنی‌ها به وجود آمد جو مثبت به نفع توافق را بیش از پیش پررنگ کرده است. در این میان بسیاری از تحلیلگران و کارشناسان حوزه سیاست خارجی معتقدند که هرچند در مذاکراتی از این جنس نمی‌توان با قطعیت از شکست یا پیروزی تا دقایق نهایی شدن یکی از این دو سناریو سخن گفت، اما مذاکرات برای احیای برجام به مرحله پایانی خود رسیده و نتیجه این دور یا حصول توافق خواهد بود یا ورود پرونده مذاکرات به یک مرحله بحرانی.

به عنوان نمونه ولی نصر، تحلیلگر ارشد حوزه سیاست خارجی و استاد روابط بین‌الملل همزمان با ازسرگیری مذاکرات در وین در گفتگو با شبکه امریکایی سی‌ان‌ان درباره تبعات عدم توافق می‌گوید: «یکی از خطر‌ها یک تنش دیگر در خاورمیانه است که دولت مستقر در واشنگتن نمی‌تواند از عهده تبعات آن برآید، چراکه فعلا شدیدا درگیر پرونده اختلاف با روسیه در اوکراین است. هچنین اگر این مذاکرات به توافق منتهی نشود ایران با تشدید تحریم‌ها علیه خود و همچنین تشدید بحران در منطقه روبه‌رو خواهد بود. تبعات شکست در مذاکرات هم بی‌ثباتی در منطقه خاورمیانه خواهد بود. در چند هفته اخیر ما شاهد هدف قرار گرفتن ابوظبی در امارات متحده عربی توسط حوثی‌ها بودیم و همزمان تشدید تنش می‌تواند اوضاع را در عراق هم پیچیده کند.»

ولی نصر در ادامه این گفتگو با اشاره به اینکه به نتیجه مذاکرات خوش‌بین است، گفت: «به نظر من هر دو طرف به پیروزی این مذاکرات و رسیدن به یک توافق نیاز دارند. ایران در این مذاکرات تلاش می‌کند از برنامه هسته‌ای خود به عنوان ابزاری برای رسیدن به رفع تحریم استفاده کند و الان هم دست تهران در این حوزه پر است. ایالات متحده هم به هیچ‌وجه به دنبال بحران اساسی دیگری در خاورمیانه و جنگ با ایران نیست و بیشتر به دنبال این است که بر پرونده‌های چین و روسیه تمرکز کرده و از حجم تنش در منطقه بکاهد. در حال حاضر هر دو طرف اراده سیاسی برای رسیدن به توافق را دارند، اما مشکل اینجاست که چگونه به این توافق دست پیدا کنند. به نظر من همه به این نتیجه رسیده‌اند که در بهترین حالت هم عمر توافق با تهران کوتاه خواهد بود، چراکه این توافقی است که دونالد ترامپ، رییس‌جمهور پیشین ایالات متحده از آن خارج شد و همزمان قانع کردن ساختار سیاسی در واشنگتن به اجرایی کردن دوباره این توافق آسان نیست و بسیاری از سیاستمداران امریکایی خواهان رسیدن به توافق بهتری با ایران هستند. در این سوی میدان نیز ایرانی‌ها تضمین می‌خواهند که ایالات متحده تحریم‌ها را بردارد و همزمان این رفع تحریم هم ادامه پیدا کند. بنابراین می‌توان گفت که توافق ممکن است، اما در این قبیل مذاکرات در لحظه آخر شکست کل پروسه هم ممکن است.» ولی نصر در ادامه این گفتگو با اشاره به اینکه اجرای دوباره برجام از تبعات کمتری برای ایالات متحده نسبت به ادامه سیاست فشار حداکثری برخوردار است، گفت: «حتی کسانی که در واشنگتن مخالف برجام هستند نیز به این نتیجه رسیده‌اند که در نتیجه سیاست فشار حداکثری، برنامه هسته‌ای ایران اکنون توسعه پیدا کرده است. همزمان دولت جو بایدن دایما تکرار می‌کند که این ایران است که باید تصمیم سخت خود را بگیرد، اما این دقیقا برعکس است و این به ایالات متحده بستگی دارد که تصمیم بگیرد آیا می‌خواهد یا می‌تواند توافقی را امضا کرده و به آن پایبند هم بماند؟ چراکه شما می‌توانید در وین توافق کنید، اما اگر مخالفت‌ها با آن در واشنگتن بسیار جدی باشد یا تحریم‌ها برداشته نشوند به راحتی از هم فرو می‌پاشد.»

نصر با تاکید بر اینکه امکان شکست مذاکرات وجود دارد، می‌گوید: «تبعات این شکست برای ایران، ایالات متحده و منطقه فاجعه‌بار خواهد بود. گزینه‌های بعدی یا پلن بی می‌تواند جنگ باشد که هیچ کس در منطقه و امریکا که به تازگی از افغانستان عقب‌نشینی کرده به دنبال آن نیست یا تحریم‌های بیشتر علیه ایران که می‌تواند به مقابله به مثل تهران منتهی شود. پیش از این نیز ما شاهد تنش‌هایی در عربستان و امارات و همچنین هدف قرار گرفتن نفتکش‌ها در منطقه خلیج فارس بودیم. هیچ کس نمی‌خواهد به گزینه جایگزین توافق فکر کند.» به گزارش «اعتماد»، دور جدید رایزنی‌ها در وین در حالی از روز سه‌شنبه آغاز شده که به نظر می‌رسد تعداد اختلاف‌های باقیمانده یا به اصطلاح پرانتز‌های متن در باز به کمتر از انگشتان یک دست رسیده است. یک منبع نزدیک به هیات مذاکره‌کننده در این باره به «اعتماد» می‌گوید: «در حوزه راستی‌آزمایی و تضمین‌ها پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای حاصل شده و در دو حوزه رفع تحریم‌ها و اقدامات هسته‌ای به تصمیمات سیاسی نیاز است. در مجموع، چارچوب و تصویر توافق نهایی اکنون مشخص است.» ایران در نتیجه پایان دادن به اجرای تعهدات هسته‌ای مشخصا در چند حوزه درصد غنی‌سازی، حجم مواد انباشت‌شده و نسل سانتریفیوژ‌ها به پیشرفت‌هایی دست یافته که از کف تعهدات داده‌شده در برجام فاصله بسیار دارد. تهران در برخی از این حوزه‌ها می‌تواند با استفاده از ابتکار‌هایی که پیش از این در برجام تعریف شده بود نظیر صادرات مواد انباشته شده به خارج از کشور به کف تعهدات برجامی بازگردد، اما مشخصا در مورد نسل‌های سانتریفیوژ‌های پیشرفته این بازگشت ممکن نیست و دو طرف باید به راهکار مرضی‌الطرفینی مانند جداسازی این ماشین‌ها و نگهداری آن‌ها در داخل خاک ایران تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رسید.

به گزارش «اعتماد»، ایران با توجه به تجربه خروج ایالات متحده از برجام و در نظر گرفتن فضای ناامنی که در حال حاضر پیرامون احیای توافق در واشنگتن وجود دارد، تاکید دارد که رفع موثر تحریم‌ها کمترین مطالبه در این مذاکرات است. این نکته در گفتگو‌های اخیر وزیر خارجه ایران با وزرای خارجه چین و روسیه همزمان با از سرگیری رایزنی‌ها در وین هم مشهود بود. امیرعبداللهیان در گفتگو با سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه با اشاره به اینکه جمهوری اسلامی ایران آماده رسیدن به توافق خوب در اسرع وقت است، افزود:، اما بدون واقع‌بینی طرف غربی و اقدامات ملموس و واقعی آنها، سرعت پیشرفت در مذاکرات حاصل نخواهد شد. لغو موثر تحریم‌ها موضوع بسیار مهمی است.

شورای آتلانتیک در تازه‌ترین گزارش درباره مذاکرات برای احیای برجام در وین ادعا کرده که دولت جدید در تهران از موضع سختگیرانه اولیه در رایزنی‌های هسته‌ای عقب نشسته است. در این مطلب سه انگیزه برای اثبات این ادعا مطرح شده است: ۱. نیاز ایران به رفع تحریم و نه تشدید آن در صورت شکست مذاکرات، ۲. وجود اراده سیاسی در دولت ایالات متحده برای حصول توافق و ۳. بیم تشدید بحران میان ایران و ایالات متحده در عراق و راه افتادن موجی از تنش که مطلوب هیچ کدام نیست.

در بخش‌هایی از این گزارش آمده است که ایران در پشت میز مذاکره از برخی خواسته‌های پیشین هم عقب‌نشینی کرده است. خواسته‌هایی مانند رفع تمام تحریم‌هایی که دولت دونالد ترامپ علیه ایران وضع کرده بود یا مخالفت کامل با مذاکره با هیات امریکایی در وین. به گزارش «اعتماد»، قریب به سه هفته پیش حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه ایران اعلام کرد که اگر دیدار با امریکایی‌ها برای رسیدن به یک توافق خوب و با ضمانت بالا لازم باشد ایران از انجام آن سرباز نخواهد زد. این سخنان وزیر خارجه چندی پس از سخنان رهبری بود که در آن مذاکره موردی با دشمن را نشانه تسلیم ندانسته بودند. شورای آتلانتیک در ادامه این گزارش می‌نویسد که اقدام‌های مثبت ایران از سوی بسیاری از کارشناسان این حوزه به نشانه‌های قوی از سمت ایران برای بازگشت به اجرای برجام حتی در سایه انعطاف نشان دادن نسبت به گذشته تعبیر شده است. اختلاف در فضای سیاسی ایران برای مذاکره مستقیم با امریکا یکی از سوژه‌هایی است که نظر نویسندگان این مطلب برای شورای آتلانتیک را به خود جلب کرده است: «رسانه‌ها و چهره‌های اصولگرا در ایران نسبت به مذاکره مستقیم تهران و واشنگتن واکنش‌های متفاوت و متناقضی داشته‌اند. در حالی که اعضای کمیسیون امنیت ملی و روابط خارجی اعلام کرده‌اند که از چنین گفتگو‌هایی حمایت می‌کنند، اما سایر چهره‌های تندرو‌تر مخالفت خود را با این ایده اعلام کرده‌اند. با این وجود درباره فضای کلی پیرامون مذاکرات وین در تهران می‌توان گفت که هسته‌های اصلی قدرت معتقدند که احتمال رسیدن به توافق بسیار زیاد است و اگر گفتگو‌ها به شکست منتهی شود این تقصیر ایالات متحده خواهد بود.» به نظر می‌رسد که همچنان اصلی‌ترین پرسش در ایران که پاسخ به آن هم آسان نیست، این باشد که اگر در سال ۲۰۲۴ در ایالات متحده مجددا دونالد ترامپ یا فردی مانند او پیروز میدان انتخابات شود، چه تضمینی وجود دارد که امریکا دوباره از توافق خارج نشود.

واشنگتن: برای بازگشت به برجام با کنگره تعامل می‌کنیم

جالینا پورتر، معاون سخنگوی وزارت امور خارجه امریکا در کنفرانس خبری خود درباره نحوه پایبندی دولت «جو بایدن» به مفاد یکی از قوانین کنگره به نام «اینارا» (قانون بررسی توافق هسته‌ای ایران) که از نگاه تحلیلگران یکی از موانع اصلی واشنگتن برای بازگشت به برجام محسوب می‌شود، توضیحاتی ارایه کرد. به گزارش خبرگزاری فارس، او در واکنش به سوالی درباره نامه ۳۳ سناتور جمهوری‌خواه خطاب به بایدن مبنی بر سنگ‌اندازی در اجرای هر توافقی با ایران در صورتی که آن توافق به بررسی و تایید کنگره نرسد، گفت: فرستاده ویژه (رابرت) مالی همچنان به اعضای کنگره حتی از راه دور اطلاع‌رسانی می‌کند. اما آنچه من به‌طور دقیق‌تر می‌گویم، این است که دولت حقایق و همچنین شرایط هرگونه بازگشت ایالات متحده به برجام را برای تعیین دلالت‌های قانونی که (موارد) تحت (قانون) اینارا را (INARA) هم شامل می‌شود، به دقت بررسی خواهد کرد. ما متعهد به تحقق الزامات اینارا هستیم. رییس‌جمهور معتقد است که رویکرد دوحزبی در قبال ایران قوی‌ترین راه برای حفاظت از منافع ایالات متحده در درازمدت است و مقامات دولت در همه سطوح با اعضای کنگره و همچنین کارکنان آن‌ها برای بحث در خصوص رویکرد ما در قبال ایران تماس داشته‌اند. همان‌طور که سیاست (ما) در قبال ایران به جلو می‌رود، مالی فرستاده ویژه عمیقا متعهد به ادامه تعامل نزدیک با کنگره به شیوه‌ای دوحزبی است

ایران و امریکا در نهایت مذاکره می‌کنند؟

صدا‌های مخالف با مذاکره با دولت آمریکا، دیگر صرفا تقسیم نقش یا بازی سیاسی نظام ایران و جناح حاکمیت برای بستن راه گروه رقیب که این مذاکره را رهبری می‌کند یا سخنان برآمده از باور‌های ایدئولوژیک مبتنی بر دشمنی با واشنگتن نیست که معتقدان به آن فکر می‌کنند اگر خللی در این باور‌ها ایجاد شود، این ساختار ایدئولوژیک فروخواهد ریخت و آن‌ها در برابر ضرورت حرکت به سمت سازش علنی با آمریکا، قرار خواهند گرفت.

به گزارش دیپلماسی ایرانی به نقل از ایندیپندنت عربی، سعید جلیلی، دبیر سابق شورای عالی امنیت ملی و مذاکره کننده ارشد ایران از کسانی است که به موضوع مذاکره با آمریکا نگاهی ایدئولوژیک دارد به همین علت با ارسال گزارشی ۲۰۰ صفحه‌ای برای رهبر ایران، با مذاکره با آمریکا و احیای برجام مخالفت کرد. اما حسین شریعتمداری سردبیر کیهان که ارگان نظام و نزدیک به دفتر رهبر ایران است، به اصل گفتگو برای احیای برجام اعتراض نداشت بلکه به نرمش در موضع ایدئولوژیک در برابر شیطان بزرگ و ریختن قبح سخن گفتن از امکان گفت وگوی مستقیم با واشنگتن اعتراض داشت که ممکن است نظام را وارد چرخه‌ای از امتیاز دادن‌ها کند که با محدود کردن برنامه هسته‌ای آغاز می‌شود.

سعید جلیلی تنها نامزد ریاست جمهوری بود که در ایران تصمیم گرفته شد در دولت ابراهیم رئیسی به او پستی ندهند و این تصمیم نیز ریشه در نگرانی نظام از امکان برهم زدن مذاکرات و گفتگو‌های سری با آمریکا توسط جلیلی بود. اما نظام ایران می‌تواند هر گونه تنش آفرینی شریعتمداری را با تاکید بر اولویت داشتن منافع ملی و منافع دینی که دستاویزی برای دور زدن ایدئولوژی است، کنترل کند. در عین حال نقش شریعتمداری به عنوان سخنگوی نظام موجب می‌شود نظام ایران از موضع او به عنوان بهانه‌ای برای کنار کشیدن از مذاکرات در صورتی که هزینه اش سنگین‌تر از محاسبات اولیه باشد، بهره برداری کند.

تعلیق دور هشتم مذاکرات وین و بازگشت نمایندگان کشور‌های شرکت کننده به پایتخت‌ها برای تصمیم گیری‌های سیاسی، همه محافل سیاسی بین المللی را در انتظار شنیدن موضع نهایی مقامات ایرانی قرار داده است که می‌تواند توافق را از سطح فنی و اقتصادی که شامل تحریم‌ها و لغو آن‌ها می‌شود، به سطح سیاسی ارتقاء دهد که مبنایی برای گفت وگوی مستقیم بین ایران و آمریکا خواهد بود.

تاکید تهران بر این که مذاکرات وین با اجماع ملی صورت می‌گیرد و پافشاری بر نتیجه دادن این مذاکرات، پیامی به طرف‌های داخلی است مبنی بر این که نظام به هیچ کس اجازه تخریب این روند را در این شرایط حساس نخواهد داد. نظام ایران همچنین از این طریق تلاش دارد به کشور‌های منطقه درباره امکان دستیابی به تفاهم و سازش و کاهش تنش و آغاز دوره‌ای از همکاری دوجانبه در زمینه‌های اقتصادی و سیاسی و امنیتی و بین المللی که موجب خروج ایران از انزوا و تقویت شراکت با این کشور‌ها در غرب آسیا و خاورمیانه می‌شود، اطمینان خاطر بدهد.

تا کنون ایران شاهد این میزان سخنان علنی درباره ضرورت گفت وگوی مستقیم با آمریکا نبوده است. این سخنان قبلا از زبان اصلاح طلبان و میانه رو‌ها شنیده می‌شد و بهانه‌ای برای سرکوب آنان بود، ولی اکنون نیرو‌های وابسته به نظام و جریان محافظ کار که نفوذ به مراتب بیشتری دارند، به این روند پیوسته اند. نهادی مثل سپاه پاسداران انقلاب که به عنوان دشمن شماره یک واشنگتن شناخته می‌شد اکنون به نگهبان تلاش‌های تیم مذاکره کننده تبدیل شده است و دستاورد‌های میدان را در خدمت دیپلماسی قرار می‌دهد تا از آن به عنوان برگه‌ای در مذاکرات استفاده شود.