پرکردن سبد سیاست خارجی ایران از تخم‌مرغ‌های بریکس

باشگاه خبرنگاران جوان – هند، چین و روسیه سه قدرت نوظهور اقتصادی هستند که در قالب گروهی به نام « بریکس » با دو کشور برزیل و آفریقایی جنوبی همکاری های گسترده سیاسی و اقتصادی دارند.

بریکس نام گروهی به رهبری قدرت‌های اقتصادی نوظهور است که از به هم پیوستن حروف اول نام انگلیسی پنج کشور عضو آن تشکیل شده‌است.

در ابتدا نام این گروه بریک نام داشت، اما پس از پیوستن آفریقای جنوبی، به بریکس تغییر نام یافت. هرچند اعضای گروه بریکس در ردهٔ کشورهای در حال توسعه یا اقتصادهای در حال ظهور هستند، اما عموماً به واسطهٔ اقتصادهایی با رشد پرشتاب و فراگیر و نفوذ تأثیرگذار بر امور جهانی و منطقه‌ای از دیگر کشورها متمایز می‌شوند.

بریکس نمایانگر نیمی از جمعیت جهان است و ۲۸٪ قدرت اقتصادی دنیا را در اختیار دارد.

رشد اقتصادی کشورهای عضو پیمان بریکس براساس نظام لیبرال دموکراسی بوده است که پس از جنگ جهانی دوم به وجود آمده است. این کشورها از این نظم برای پیشرفت خودشان استفاده کرده اما قواعد آن را که از سوی آمریکا به عنوان سردمدار این تفکر شناخته می شود نپذیرفتند و ماهیت خود را حفظ کردند.

سه کشور هند، روسیه و چین  نیز که به عنوان اعضای اصلی بریکس شناخته می‌شوند، به ترتیب در مناطق چابهار، کریدور «شمال-جنوب» و طرح «یک کمربند و یک راه» با ایران همکاری دارند.

در مقابل ایران نیز با اتخاذ سیاست «اول همسایگان» و فهم درست از سهم این کشورها در معادلات سیاسی و اقتصادی بین الملل درصدد ارتباط بیشتر با این کشورها برآمده است.

به گفته عباس مقتدایی نایب رئیس دوم کمیسیون امنیت ملی مجلس «سفر اخیر آقای رئیسی به روسیه، در راستای تقویت همکاری‌های ایران با همسایگان و کشورهای آسیایی قرار داشته و این همکاری در حال گسترش است. کشورهایی نظیر ایران، چین، هند و قدرت‌های مهم آسیایی می‌توانند با همکاری‌های افزون‌تر، مسیر هموار‌تری را برای ایجاد منافع مشترک در منطقه آسیا ایجاد کنند.»

مهدی خورسند کارشناس مسائل بین‌الملل می‌گوید یکی از دلایلی که می‌بایست درکنار رابطه با کشورهای اروپایی با کشورهای دیگر دنیا نیز همکاری داشته باشیم این است که تحت تاثیر تحریم‌های آمریکا قرارنگیریم. به گفته او «ما باید منافع آنها را به ظرفیت های خود گره بزنیم که مسیرهای ترانزیتی مانند کریدور شمال- جنوب و طرح یک کمربند یک راه به دلیل تحریم ناپذیر بودن از نمونه های این ظرفیت هاست. این کشورها به شدت به مسیرهای کوتاه و امن برای تجارت نیاز دارند که کشور ما می تواند این شرایط را برای آنها فراهم کند.

به گفته خورسند « حتی اگر توافقی در وین انجام شود، بازهم به گفته مقامات آمریکایی بخش بزرگی از تحریم های ایران باقی خواهد ماند و ما باید مناسبت های بین المللی خود را براساس ماندن تحریم‌ها مدیریت کنیم. سیاست منطقه گرایی و «اول همسایگان» دولت سیزدهم، یکی از راه های مدیریت تحریم ها و کاهش اثر آنهاست که در اولویت سیاست خارجی ایران قرار گرفته است.او می‌گوید « اتخاذ این سیاست از سوی دولت سیزدهم نتایج مثبتی در کوتاه مدت به دنبال داشته رفع سوء تفاهمات با ترکمنستان، کاهش تنش ‌ها با کشورهای حاشیه خلیج فارس و کنترل فضای بحران برآمده از جنگ قره ‌باغ در منطقه قفقاز درکنار جلوگیری از سرریز ناامنی به وجود آمده از تغییر حکومت در افغانستان از مواردی است که از آن می توان نام برد.» 

امروز کشورهای شمالی همسایه ایران در یک حصر جغرافیایی به سر می برند و به جغرافیای ایران به دلیل کوتاهی مسیر و امنیتی که ایران آن را تامین می کند نیاز دارند. این نکته برای چینی ها نیز صدق می‌کند. چین برای شکستن حصر جغرافیایی غرب خود در قالب طرح «یک کمربند یک راه» سه کریدور ایجاد کرد.

کریدور «شمالی» «جنوبی» و «میانی» که به ترتیب به دلیل رقابت اقتصادی با روسیه، تنش های مرزی با هند چندان موفق نبودند. اما کریدور میانی که از ایران گذر می کند می تواند شرایط چینی ها برای خروج از حصر جغرافیای خود را تامین کند.»

 این کارشناس بین الملل می‌گوید حتی در صورت تحریم‌های شدید به خاطر گره خوردن منافع اقتصادی هند چین و روسیه به این مسیرها، تحریم‌ها با وتوی این کشورها و مخالفت شدید آنها مواجه خواهد شد که به نوعی برای ایران بازدارندگی ایجاد می‌کند.»

کریدور شمال جنوب به طول ۷۲۰۰ کیلومتر را سه کشور ایران، روسیه و هند در شهریور ۷۹ به منظور بهبود مناسبات تجاری و گسترش همکاری‌های حمل و نقلی بین اعضای تشکیل دادند. این کریدور با پذیرش ۱۱ عضو جدید از جمله جمهوری آذربایجان، ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکیه، اوکراین، بلاروس، عمان، سوریه و بلغارستان همچنان به کار خود ادامه می دهد.

کریدور «شمال – جنوب» مهم ترین حلقه تجارت بین آسیا و اروپا بوده که در مقایسه با مسیرهای سنتی از نظر مسافت و زمان تا ۴۰ درصد کوتاهتر و از نظر هزینه تا ۳۰ درصد ارزانتر است.

این کریدور یکی از مسیرهای مهم ترانزیتی در آسیای میانه است و کشورهای در مسیر این راه‌گذر هر یک با تشکیل اتحادیه و انعقاد قراردادهای همکاری در رقابتی همه‌جانبه به توسعه و تجهیز بنادر، جاده‌ها، ترمینال و مسیرهای ریلی خود می‌پردازند.

سه کشور ایران، هند و روسیه با تشکیل جلساتی در طی چند سال گذشته خواستار تکمیل راه آهن «زاهدان-چابهار» و «کاسپین-رشت» که در مسیر کریدور شمال جنوب قراردارند را داشته اند که به دلیل عدم  تامین اعتبار برای تکمیل این مسیرها این امر میسر نشد. به گفته کاظم جلالی سفیر ایران در روسیه « تنها خلاء این مسیر در کشورمان خط راه آهن رشت- آستارا به طول ۱۶۴ کیلومتر است که در رایزنی با مسئولان متولی بارها اعلام کرده ام که تکمیل این مسیراز «نان شب هم واجب تر» است.»

سعید محمد رئیس مناطق آزاد و ویژه اقتصادی هم تاکید کرده دولت روسیه به دنبال تکمیل مسیر‌های ترانزیتی در ایران است و تکمیل 34 کیلومتر راه‌آهن رشت برای اتصال روسیه به هند از مسیر ایران جزو اولویت های دولت است. رستم قاسمی وزیر راه و شهر سازی هم گفته امیدواریم احداث راه‌آهن رشت - آستارا تا پایان سال ۱۴۰۱ به اتمام برسد.

از سوی دیگر طرح «یک کمربند یک راه» نیز یک طرح سرمایه‌گذاری در زیربناهای اقتصادی بیش از ۶۰ کشور جهان و توسعهٔ دو مسیر تجاری «کمربند اقتصادی راه ابریشم» و «راه ابریشم دریایی» است که در مرکز سیاست خارجی چین قرار دارد. «شی جین پینگ» رهبر چین، این طرح را اولین بار در جریان یک سفر رسمی به قزاقستان در سپتامبر ۲۰۱۳ معرفی کرد.

علت ارائه طرح این است که دو موتور مولد اقتصاد چین شامل توسعهٔ زیرساخت‌های اقتصادی داخلی و صادرات کالا به کشورهای در حال توسعه دیگر کارایی گذشته را نداشت. همچنین اقتصادهای غربی در عصر حاضر دچار رکود شده و بازگشت سرمایه‌گذاری داخلی به سرعت در حال زوال بوده و درنهایت چین دچار مازاد تولید کالا از مسکن گرفته تا محصولات صنعتی شده بود؛ بنابراین، هدف اصلی طرح تقویت رشد اقتصاد چین بوده‌است و از طریق اجرای این طرح شرکت‌های چینی بدل به شرکت‌های جهانی می‌شود.

بی‌توجهی و یا کم کاری دولت های گذشته باعث شده تا به گفته خورسند، ایران امروز، دچار خودتحریمی شود. او می‌گوید «اگر بتوانیم موانع داخلی را برداریم و مسیرهای حمل ونقلی خود در ارتباط با این سه کشور را فعال کنیم، می توانیم با استفاده از ظرفیت‌ کشورهای بریکس وزن سیاسی خود را در مناسبات منطقه ای و بین المللی بالا ببریم.»

/انتهای پیام