از ایوان امیر علی‌شیر نوایی در حرم مطهر رضوی چه می‌دانید؟

باشگاه خبرنگاران جوان مشهد -ساخت و ساز در حریم حرم مطهر در دوران تیموری همواره تداوم داشته و آن ساخت و سازها علاوه بر اینکه چهره حرم رضوی را دگرگون کرده، فضاهای جدیدی در مجاورت حرم مطهر را موجب شده است، «ایوان امیرعلی‌شیر» از آن جمله است.

سلطان حسین بایقرا آخرین پادشاه تیموری وزیر و مشاور فرهیخته و اندیشمندی داشت به نام «امیرعلی‌شیر نوائی» او علاوه بر آثار و تألیفات، بناهای خیر و عام‌المنفعه فراوانی ساخت. یکی از آن بناهای فاخر ایوان امیرعلی‌شیر بود که پس از طلاکاری آن در عصر نادرشاه به «ایوان طلا»و «ایوان نادری» معروف گردید.

آن ایوان بین سال‌های ۸۷۵ تا ۸۸۵ه.ق با ۲۱/۴متر ارتفاع، ۱۴/۷متر عرض دهانه و ۷/۸متر عمق ساخته شده است. این ایوان از طریق چهار درگاهی به مجموعه حرم مطهر ارتباط می‌یابد.

ساختار بنا چون دیگر بناهای عصر تیموری از شیوه آذری تبعیت کرده، در حال حاضر کف و ازاره‌ها با سنگ مرمر و رویه دیوارها با ورقه‌های مسیٍ طلا کاری شده پوشیده شده و تردید نیست که رویه دیوارها پیش از طلاکاری همانند مسجد گوهرشاد به کاشی معرق و کتیبه مزین بوده است. در آرایش مطلای جدید نیز معمار و هنرمند در جای خود مقرنس‌ها و کتیبه‌ها را از یاد نبرده است.

در کتیبۀ پیشانی ایوان کتیبه‌ای که به خط ثلث نگارش یافته و پس از زلزله سال ۱۰۸۴ه.ق «محمد رضا امامی» آن را بازنویسی کرده، به زمان ساخت بنا در عهد سلطان حسین بایقرا اشاره شده است.

کف ایوان با مقداری از سطح خارج از زیر طاق با سنگ خلج فرش شده و جلوی آن را از سه طرف با سنگ نرده‌کشی کرده‌اند. ازاره‌ی ایوان به ارتفاع ۲ متر با سنگ مرمر الوان پوشیده شده است و داخل ایوان را نادرشاه افشار طلاکاری کرده و به ایوان طلای نادری هم معروف می‌باشد.

بالای ایوان با طرز زیبا و بدیعی مقرنس کاری شده و با خشت‌های طلایی زیب و زینت یافته است.

در پیشانی ایوان با خط ثلث جلی زرد رنگ روی زمینه‌ی لاجوردی نوشته شده: «فی ایام دوله السلطان الاعظم و الخاقان المعظّم مالک الرقاب و الامم مولی ملوک العرب و العجم شاه سلطان حسین میرزا بایقرا بهادر خلدالله تعالی ملکه». کاتب آن محمدرضا امامی می‌باشد که در زمان صفویه زندگی می‌کرده است.

ظاهراً کتیبه‌ی زمان امیرعلی‌شیر خراب شده بود و در زمان شاه سلیمان صفوی تعمیر شده است. ولی نام سلطان حسین میرزا را حفظ کرده‌اند. در میان کتیبه کلمه‌ی «ابوزی» مفهوم نیست و شاید «ابوالغازی» باشد که در کتیبه‌های سابق زیاد دیده می‌شود.

در حاشیه‌ی ایوان، کتیبه‌ای به خط ثلث سفید رنگ سوره مبارکه کهیعص نوشته شده و این هم به خط محمدرضا امامی می‌باشد و در کنار خط ثلث سوره مبارکه یس را به خط کوفی نوشته‌اند که در زمان شاه سلیمان صفوی زلزله‌ای در مشهد واقع شد که به اماکن متبرکه آسیب رسید و ظاهراً به این ایوان هم آسیب رسیده و بعد تعمیر گردیده است.

در قسمت جنوبی ایوان محراب مانندی ساخته شده و در آن روی خشت‌های طلا قصیده‌ای مکتوب است. 

همزمان با احداث نخستین ایوان در مجموعه معماری حرم رضوی یک فضای معماری دیگر نیز برای نخستین بار در شمال حرم ساخته شد و آن «صحن» بود.

صحن به منزله یک پیشخوان برای ورود به ایوان و فضاهای درونی حرم مطهر بود. البته از گذشته‌های دور چنان پدیده‌ای به صورت روباز یا بسته در معابد، کاخ‌ها و مسجدها نیز وجود داشتند اما در حرم مطهر صحن پدیدۀ نوظهوری بود که برای نخستین بار در جلو ایوان امیرعلی‌شیر ساخته شد.

منظور از ساخت آن احتمالا ایجاد نوعی حصار یا حفاظ برای حرم بود. ابعاد نخستین صحن محدود و مستطیلی بود که با فاصلۀ نسبتا کم ایوان را در بر می‌گرفت و ایوان امیرعلی‌شیر در میان قاعده جنوبی آن قرار داشت.

از دوران صفوی به بعد صحن‌ها که جنبۀ نمادین به خود گرفته بودند با شکوه و زیبا در جای‌جای مجموعه معماری حرم مطهر ساخته شدند. 

 

انتهای پیام //ف. ب.