«عارف قزوینی و شاعران زمانه‌اش» منتشر شد

به گزارش خبرنگار مهر، تازه‌ترین پژوهش مهدی نورمحمدی درباره عارف قزوینی با عنوان «عارف قزوینی و شاعران زمانه‌اش» در ۵۲۰ صفحه و بهای ۲۵۰ هزار تومان توسط انتشارات علمی منتشر شد. در صفحات پایانی کتاب عکس‌هایی از عارف و شاعران مشهور زمانه وی به چاپ رسیده است.

این کتاب که به سخن‌شناس و سخن‌سرای نامدار معاصر دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی تقدیم شده است، به بررسی روابط عارف قزوینی با دوازده تن از شاعران و چهره های مشهور ادب و فرهنگ ایران همچون: ایرج میرزا، اشرف‌الدین حسینی، ملک‌الشعرای بهار، میرزاده عشقی، وحید دستگردی، علی دشتی، لطفعلی صورتگر، احمد کسروی، حیدرعلی کمالی، واعظ قزوینی، نیما یوشیج، سید محمدحسین شهریار می‌پردازد.

در مقدمه کتاب، چنین می‌خوانیم: «آگاهی از چگونگی روابط شعرا، نویسندگان و شخصیت‌های فرهنگی، همواره یکی از موضوعات جالب توجه در ادبیات ملل مختلف و به ویژه ادبیات فارسی بوده است. بررسی روابط بین شاعران علاوه بر این که مشتمل بر نکات سودمند ادبی، علمی و اجتماعی است، در شناخت زندگی و آثار آنان نیز تأثیر فراوانی دارد.

ابراز دوستی‌های شاعرانه و یا صف آرایی‌های ادبی آنان موجب پربارتر شدن ادب فارسی شده و آثاری که در این زمینه به وجود آمده، به سهم خود بر غنای آن افزوده است. از دوره مشروطیت به بعد، به دلیل ورود شاعران به فعالیت های اجتماعی و سیاسی و همچنین رشد شتابان انتشار مطبوعات، میزان مناسبات و ارتباطات شاعران نسبت به دوره های قبل افزایش قابل توجهی یافته و تحت تأثیر همین روابط، آثار مهمی همچون: استقبال‌ها، تضمین‌ها، اخوانیه‌ها، جوابیه‌ها، نقیضه سازی‌ها، مطایبات و هجویه‌ها پدید آمده که برخی از آنها در حکم آثار مهم ادب فارسی و یا جزو آثار برجسته سرایندگانشان به شمار می‌روند.»

با توجه به این که عارف قزوینی یکی از مهم‌ترین و اثرگذارترین شعرای عصر مشروطیت محسوب می‌شود، بررسی روابط او با شاعران هم دوره‌اش از اهمیت فراوانی برخوردار است. علاوه بر اهمیتِ شخصیتِ عارف به عنوان شاعر ملی مشروطه، آنچه اهمیت این بررسی را دوچندان می کند، مقام ادبی و علمی چهره‌های مرتبط با وی است که هر یک از آنان به نوبه خود منشأ خدمات ارزشمندی به ادب فارسی و ادبیات مشروطیت بوده‌اند.

کتاب حاضر که به بررسی روابط عارف قزوینی با دوازده تن از شاعران و چهره‌های مشهور ادب و فرهنگ ایران می‌پردازد، علاوه بر شناخت بیشتر زندگی و زمانه وی، موجب شناخت بیشتر شخصیت‌های مرتبط با وی می‌شود. بر همین اساس، این کتاب، در شناخت برهه‌ای از تاریخ ادبیات ایران از انقلاب مشروطه تا اوایل عصر پهلوی، از اهمیت فراوانی برخوردار است.

با توجه به این که برخی از شاعرانِ طرفِ تعاملِ عارف همچون ملک الشعرای بهار (که رابطه‌ای پرنوسان و بسیار پیچیده داشته‌اند و گرایش‌های سیاسی‌شان مخالف همدیگر بوده است) علاوه بر وجهه ادبی و علمی، دارای وجهه سیاسی نیز بوده‌اند این کتاب علاوه بر فواید ادبی که بر آن مترتب است، در شناخت برخی از وقایع سیاسی زمان نیز سودمند خواهد بود.

شخصیت مهم دیگری که در این کتاب به رابطه عارف با او اشاره شده، اشرف الدین حسینی مشهور به «نسیم شمال» است. عارف از دوران جوانی خود با اشرف الدین حسینی دوستی و آشنایی داشت و با توجه به خدمات بی نظیر و ارزنده‌اش به مشروطیت، ارادت ویژه‌ای نسبت به وی دارد اما از آنجا که دخالت در موضوع سیادت و بعضی از اشعار روزنامە نسیم شمال را موجب ترویج خرافات می‌داند، مثنوی خرنامه را می‌سراید که موجب عصبانیت اشرف‌الدین می‌شود و او را وادار می‌کند نسبت به این شعر واکنش نشان دهد.

اختلاف و کدورت به وجود آمده بین عارف و اشرف الدین حسینی سودمندی‌های فراوانی برای آیندگان و جویندگان سرگذشت وی دارد، زیرا اگرچه اشرف الدین بنا به دلایلی همواره سعی در کتمان خانواده، نسب و زادگاه خود داشته است، عارف به واسطه همشهری بودن، اطلاعات بی‌نظیر و منحصر به فردی را دربارە وی در خاطرات خود به ثبت می‌رساند که در شناخت این شخصیت مشهور تاثیر فراوانی دارد.

اشرف‌الدین حسینی با وجود کدورت از عارف، شعری در رثای وی در روزنامە نسیم شمال به چاپ می‌رساند که همین مسئله نشان می‌دهد که وی نیز قلبا به عارف علقه و محبت داشته است.

عارف و اشرف‌الدین حسینی با وجود تفاوت‌های آشکار در راه و روش ادبی، شباهت‌هایی دارند که یکی نفوذ کلام بی مانند است و دیگری محبوبیت مطلق مردمی. این عوامل، جایگاه هر دو را در تاریخ ادبیات مشروطیت دست نیافتنی‌تر از پیش ساخته است.