نگاهی به خطاهای اردوغان در برابر اعراب

ترکیه برای عادی سازی روابط خود عجله دارد. سیاست خارجی ترکیه در خاورمیانه و شمال آفریقا در یک سال گذشته، تغییر کرده و حالا آنکارا به دنبال آن است که علاوه بر رژیم صهیونیستی، با چند کشور عربی از جمله عربستان سعودی، مصر و امارات متحده عربی، قدم در راه بهبود روابط بگذارد.

ظاهراً در این میان، این امارات است که برای دریافت سیگنال مثبت اردوغان، زودتر از دیگران اعلام آمادگی کرده است. اما برخی از تحلیلگران ترکیه معتقدند که اساساً نمی توان به روابط سیال و لغزنده ترکیه و کشورهای عربی، اعتماد چندانی داشت.

طاها آک یول روزنامه نگار و تحلیل گر برجسته ترکیه درباره نگرش عجولانه اردوغان برای بازگشت به مدار کشورهای عربی، به نکات جالب توجهی اشاره کرده است.

روابط لغزنده اردوغان و اعراب

رئیس جمهور اردوغان برای یک سفر دو روزه به امارات متحده عربی سفر کرده است. به مناسبت این سفر، برج‌ الخلیفه در دبی با پرچم ترکیه نورانی شد و سرود ملی کشورمان نواخته شد. می دانیم که این بنا که به نام شیخ خلیفه بن زاید آل نهیان نامگذاری شده و بلندترین برج جهان است. همچنان که در خبرها دیدیم، اردوغان با بالاترین سطح تشریفات و پروتکل در دبی مورد استقبال قرار گرفت.

همه اینها مجموعه ای از تصاویر مسرت بخش و اتفاقات خوشایند است، اما نباید لغزنده بودن دوستی ها و دشمنی ها را در فرهنگ خاورمیانه فراموش کرد. اگر چه دیشب برج خلیفه با پرچم ترکیه نورافشانی شد. اما از یاد نبریم که همین برج قبلاً در شب ۲ اکتبر ۲۰۲۰ با پرچم یونانی قبرس نورافشانی شده بود.

زمانی که امارات متحده عربی در تقابل با سیاست خارجی ترکیه، تأسیس شریک استراتژیک خود جمهوری قبرس، را جشن می گرفت، چنان ریخت و پاشی کرد که حتی در آتن هم چنین جشن باشکوهی برگزار نشد. ترکیه خواهان تجزیه جزیره قبرس به دو دولت ترکی و رومی و به رسمیت شناخته شدن جمهوری ترک قبرس شمالی است. در نتیجه تعامل امارات و قطر با جمهوری قبرس به طور ضمنی، به معنی مخالفت با سیاست ترکیه است.

ترکیه و اخوان المسلمین

پس از بهار عربی در سال ۲۰۱۱، دولت برآمده از حزب عدالت و توسعه، در یک روند تدریجی، تقریباً با همه اعراب به جز قطر وارد درگیری شد. یعنی به عبارتی روشن، ما و قطر تقریباً به کشورهای متخاصم با اسرائیل تبدیل شده بودیم و آنکارا به طور سفت و سخت  حامی اخوان بود.

اما حالا اردوغان می خواهد همه این روابط را درست کند و به مدار دوستی با اعراب بازگردد.

چرا اردوغان قدم در چنین راهی نهاد؟ به دو دلیل:

۱.تلاش تیم سیاست خارجی اردوغان برای خروج از انزوای دیپلماتیک در هر دو حوزه منطقه ای و جهانی.

۲.تلاش برای یافتن منابع ارزی.

در حال حاضر می توان گفت، مهم نیست که آسیب به کجا وارد شود، در هر حال، تمایل اردوغان برای بهبود روابط با اعراب و اسرائیل سیاست درستی است.

مقابله با تمام رژیم های مستقر عربی به منظور حمایت از اخوان المسلمین یک خطا و اشتباه جدی بود. مخالفت با کودتا در مصر، تبعات فراوانی داشت. البته کودتا باید به صورت دموکراتیک نقد می‌شد، اما بدون تعارف باید این واقعیت را بپذیریم که به دست خودمان آچمز ایجاد کردیم و قفل کردن سیاست خارجی به درازای ۱۰ سال اشتباه بود.

می توان در مورد مواضع تند و خطاهای آن دوران اردوغان، مطالب فراوانی نوشت، من فقط به یک رویداد نمادین برای نشان دادن ابعاد درگیری اشاره می کنم: نخست وزیر اردوغان حتی شیخ مفتی الازهر را به دلیل حمایت از کودتا به شدت مورد انتقاد قرار داد. (۲۵ اوت ۲۰۱۳)

آیا اتخاذ این موضع تند، واقعاً وظیفه نخست وزیر ترکیه بود؟ نتیجه چه بود؟ دولت مصر برای دیپلمات های ترکیه مجوز گذرنامه صادر نکرد، بلکه آنها را به ترکیه بازگرداند! (۲۹ اوت ۲۰۱۳)

تنهایی در مدیترانه شرقی

رژیم های مستقر عرب، اخوان المسلمین را یک تهدید می دیدند. حمایت نامتناسب ترکیه از اخوان المسلمین و حتی گشودن سرزمین های خود به روی تبلیغات اعضای اخوان المسلمین، کشورهای عربی را علیه ترکیه به میدان آورد و آنان را به خصم و دشمن آنکارا تبدیل کرد.

البته من اظهارات غیر قابل قبول عربستان سعودی و شیخ نشین های خلیج فارس علیه ترکیه را در اینجا نمی پذیرم. آنها در هر نشست اتحادیه عرب ترکیه را محکوم کردند. اما حقیقتاً شکل حمایت ترکیه از اخوان المسلمین و موضع گیری علیه کشورهای عربی، بسیار تند بود و تبعات منفی فراوانی برای ما به همراه آورد.

کار به جایی رسید که آنها ترکیه را در شرق مدیترانه منزوی کردند. «مجمع گاز» که در قاهره و بدون حضور ترکیه تأسیس شد، بیانگر این محرومیت بود. انجمن متشکل از مصر و همچنین یونان، دولت رومی قبرس، اسرائیل، ایتالیا، اردن و فلسطین بود اما ترکیه را راه ندادند!

آنها همچنین تمرینات نظامی مشترکی مانند رزمایش نمسیس در سواحل لیبی انجام دادند و استقرار هواپیماهای سعودی در پایگاه نظامی کرت سودا برای مانور دریایی در جنوب دریای اژه، اقدامی مهم و معنی دار بود. آیا فقط به این اکتفا کردند؟ خیر. در فروشگاه های بزرگ، یک تحریم آشکار و پنهان بر کالاهای ترکیه اعمال کردند.

بگذارید باز هم به سخنان تند و غلط اردوغان اشاره کنم و بعد، درباره این صحبت کنیم که چرا در مدت زمانی کوتاه، به یک باره همه چیز تغییر کرد.

اردوغان در ۱۳ اکتبر ۲۰۱۹ در یک سخنرانی تند خطاب به کشورهای عربی گفت: «همه شما کشورهای عضو اتحادیه عرب را روی هم بریزند، از شما یک ترکیه از آب در نمی آید! همین  اتحادیه عرب شما هم در حال نابودی است. بعد می خواهید نفت و دلارهایتان را به رخ ما بکشید؟ اگر شما نفت و دلار دارید و به آن می نازید، ترکیه هم مواضع سیاسی خاص خودش را دارد و ما به این مواضع و این ایستادگی، افتخار می کنیم.»

آیا این سخنان اردوغان مفید بود و کارگر افتاد؟ البته که خیر. وضع را بدتر کرد و در نتیجه ترکیه ناچار به عقب نشینی شد. از مارس ۲۰۲۱، اردوغان و چاووش اوغلو شروع کردند به دادن ارسال پیام های گرم برای مصر. حالا تلاش می کنند با مصر هم به عادی سازی برسند و مذاکرات هنوز هم ادامه دارد. اردوغان در اوت ۲۰۲۱ با شیخ طحنون بن زاید آل نهیان مرد شماره ۱ دستگاه اطلاعاتی امارات دیدار کرد. روابط شروع شد. قراردادهای سوآپ و سرمایه گذاری امضا شد. سپس خود ولیعهد هم به آنکارا سفر کرد. فراموش نکنیم که آنکارا به شدت به دلار نیاز دارد... محمد حسن السویدی، رئیس هلدینگ توسعه ابوظبی امارات، در یک سخنرانی معنی دار گفت:«این یک فرصت ارزشمند و یک زمان عالی برای خرید در ترکیه است. ما در حال مذاکره با صندوق سرمایه هستیم.» (فایننشال تایمز، ۱۲ ژانویه)

با کاهش ارزی لیره در برابر دلار و  ارزان شدن دارایی های تجاری ترکیه، فرصت طلایی به دست اماراتی ها و قطری ها افتاد و سهام صدها شرکت ترکیه را خریداری کردند.  

دولت ترکیه و در راس آن دستگاه دیپلماسی، باید همه اینها را پیش بینی می کرد و وارد آن دعواهای سخت نمی شد. نباید آن مواضع سخت را اتخاذ می کردیم. باید به دنبال استفاده از دیپلماسی باشیم و نه ژست قهرمانی. البته در همان مقطع، اساتید فن و دیپلمات های با تجربه به شکل جدی هشدار دادند. همچنان که استاد و مورخ محترم شوکرو خانی اوغلو نوشته بود، لازم بود دولت ترکیه از تلاش برای القای بازآفرینی تصویر عثمانی در سیاست خارجی خودداری کند.

مجموعه اشتباهات سیاست خارجی ترکیه یکی دو تا نیست، از اتخاذ مواضع تند و غیرمنطقی در برابر اعراب گرفته تا خرید اس ۴۰۰ و فاصله گرفتن از غرب و از دست رفتن فرصت جذب سرمایه گذاران خارجی. امیدوارم دست کم در مقطع پیش رو، از ارتکاب خطاهای جدید خودداری کنند.

۳۱۱۳۱۱