واچینی مرهمی بر هویت تاریخی مشهد

باشگاه خبرنگاران جوان مشهد - از زمانی که اجرای طرح بازسازی و نوسازی بافت تاریخی اطراف مشهد شروع شد بخش زیادی از خانه‌های تاریخی مشهد از بین رفت یا بخشی از خانه‌های تاریخی در مسیر طرح‌های عمرانی شهرداری قرار داشت و به ناچار تخریب شد.

بخش دیگری از بنا‌ها نیز به دلیل شدت آسیب‌ها قابل حفظ نبود و به ناچار تخریب شد. اکنون برخی از استادان مرمت کار مشهد با اجرای طرح واچینی سعی کردند بنا‌های تاریخی در معرض تخریب را دوباره چینی کنند.

واچینی یا دوباره چینی چیست؟

هومن مرصعی از احیاگران بافت‌های تاریخی مشهد است و در تعریف واچینی این طور می‌گوید: در روند بازچینی، مصالح  بنای رو به تخریب، جمع‌آوری و در مکان جدید دوباره ساخته می‌شود.

بنا به گفته این استاد مرمت  بافت‌های تاریخی مشهد واچینی راهکاری است که برای نجات بنا‌های تاریخی در خطر تخریب به کار می‌رود. در این روش مانع می‌شویم تا سردر و دیواره‌ها که در معماری امروز ساز و کاری ندارند با تخریب از بین برود.

مدیر پایگاه میراث فرهنگی منطقه ثامن درباره مفهوم بازچینی این طور می‌گوید: واچینی یا دوباره چینی در علم معماری بازسازی سبکی یا آناستیلوزی تعریف می‌شود.

وفا ثابتی واچینی را اصطلاحی در باستان شناسی می داند که به معنای به کارگیری حداکثری عناصر اصلی بازمانده از ساختمان در بازسازی ساختمان‌های مخروبه یا بنا‌های تاریخی است.

واچینی چگونه انجام می‌شود؟

هومن مرصعی از احیاگران قدیم بافت‌های تاریخی مشهد می‌گوید: در روش واچینی ابتدا ساختمان نقشه برداری و سپس در اتوکد ترسیم و هر آجر آن تک به تک کدگذاری و علامت گذاری می‌شود.

بیشتر بخوانید

• چینش دوباره تاریخ این‌بار در سردر خانه اسماعیلی

بنا به گفته او در مرحله پیش از جداسازی اثر تاریخی، شماره‌ها با برچسب روی آجر‌ها چسبانده می‌شود. در نهایت تک به تک آن‌ها جداسازی و داخل کارتن به ترتیب چیده می‌شود تا در دوباره چینی آجر‌ها با همان ترتیب ساختمان یا نمای اصلی که خراب شده است روی هم و کنار هم چیده شوند.

سابقه دوباره چینی در کشور

واچینی که یونسکو هم برای آن قوانینی تعریف کرده است، نخستین‌بار اوایل دهه ۱۳۷۰ در ایران به‌همت استاد مرحوم باقرزاده‌شیرازی انجام شد. این اقدام برای جابه‌جایی یک ساختمان تاریخی در مسیر سدی در استان آذربایجان بود. بعد از آن و در دومین نمونه، هومن مرصعی با همراهی برادرش، پویا، سال ۱۳۷۹ واچینی کاروان‌سرای ملک در خیابان آیت‌الله شیرازی ۲ را در مشهد شروع کردند. هومن مرصعی و برادرش در سال ۱۳۷۹ تعدادی از آجر‌های سردر کاروانسرای ملک را واچینی کردند و سال‌ها بعد از خرابی اش در قاب‌های روی نمای خانه زائر پایین خیابان دوباره چینی کردند.

واچینی در مشهد خیلی دیر عملیاتی شد

احیاگر بافت‌های تاریخی مشهد می‌گوید: طرح واچینی خیلی دیر در مشهد عملیاتی شد؛ آن قدر دیر که نتیجه این تاخیر از دست رفتن آثار زیادی در خلال توسعه شهری و به روز رسانی بنا‌ها بود.

مرصعی می‌گوید: با همراهی هدایت گواهی و تعدادی از دانشجو‌های گروه معماری دانشگاه فردوسی و همراهی شهردار منطقه ثامن بخشی از آجر‌ها و سردر کاروانسرا‌های حاج ابراهیم، خانه حناساب، خانه اسماعیلی، دیوار خانه گلمکانی، سردرخانه شریفی جمع آوری شد.
 
دوباره چینی آثار تاریخی در محل‌های اطراف

طبق گفته مرصعی باید دوباره چینی در نزدیک‌ترین محل به بنای تاریخی اولیه انجام شود.

استاد مرمت کار و احیاگر بافت‌های تاریخی مشهد از دوباره چینی سردر خانه شریفی در ورودی کتابخانه عمومی بولوار فرهنگ و از واچینی دیوار خانه گلمکانی در بازسازی دیوار حسینیه مرحوم قمی خبر می‌دهد. حسینیه مرحوم قمی درست یک کوچه پایین‌تر از مکان سابق خانه گلمکانی قرار دارد.

سایر نمونه‌های واچینی در مشهد 

 مدیر پایگاه میراث فرهنگی منطقه ثامن مشهد می گوید: ساختمان قدیم آرامگاه فردوسی در سال ۱۳۱۳ توسط استاد طاهرزاده بهزاد طراحی شد هنگام بازسازی سبکی آرامگاه فردوسی، هوشنگ سیحون در سال ۱۳۴۳ بنای قدیم را با همان مصالح کاملا جمع و کدگذاری کرد و با شیوه بازسازی سبکی آن را احیا کرد.

به گفته وفا ثابتی نمونه دوم از واچینی بازسازی سبکی سردربیمارستان امام رضا (ع) است که هنگام اجرای خیابان بهار بخشی از بیمارستان امام رضا باید عقب نشینی داشته باشد و مهندس نوروزی دوباره سر در بیمارستان امام رضا را با همان مصالح بازسازی سبکی کرد.

مهدیه عابدزاده دوباره چینی می‌شود

وفا ثابت می‌گوید: در نظر داریم مهدیه عابدزاده را با همان سبک اولیه بازسازی سبکی کنیم. مهدیه عابدزاده اولین مهدیه ایران بود که در سال ۱۳۲۰ ساخته شد، اما در سال ۱۳۹۵ تخریب شد.

بیشتر بخوانید

• نخستین گام برای احیای خیابان تاریخی ارگ مشهد برداشته شد
• ثبت ملی حسینیه عابد زاده مشهد ابلاغ شد
• ثبت جهانی "رباط شرف" سرخس، تمدن منطقه را به جهانیان می‌شناساند

واچینی آثار تاریخی زیر نظر سازمان ایکوموس انجام می شود

مدیر پایگاه میراث فرهنگی منطقه ثامن از نظارت سازمان ایکوموس بر دوباره چینی آثار تاریخی خبر می دهد.

وفا ثابتی می گوید: ایکوموس  همان شورای بین‌المللی ابنیه و محوطه‌ها  و سازمانی برای نگهداری و پاسداری از اماکن میراث فرهنگی در سراسر جهان است . این سازمان شعبه ای نیز در ایران دارد.

امانتداری باید در واچینی آثار تاریخی رعایت شود 

یک باستان شناس می‌گوید: هر بنایی مراحلی را می‌گذارند و هنگام دوباره چینی باید مشخص باشد که این بنا دوباره چینی شده است. استدلال ما برای اینکه دوباره چینی یا هز شیوه مرمتی دیگر مشخص باشد این است که بعد از مدتی که اثر در دوره‌های مختلف مرمت شود اثر یکدست می‌شود و در این حالت نمی‌توان قسمت‌های مرمت شده و قسمت‌های مرمت نشده اثر را تشخیص داد.

به گفته رجبعلی لباف خانیکی در واقع بعد از اینکه بنا دوباره چینی می‌شود باید با به کار بردن مصالحی از جنس دیگر یا چیدمان متفاوت مشخص کنیم که این قسمت از بنا دوباره چینی شده است.

او  می‌گوید: در واقع این کاری را که در دوباره چینی انجام می‌دهیم بخشی از امانتداری اثر تاریخی است زیرا آیندگان باید بدانند که این بنا دوباره چینی شده است. زیرا از نظر یونسکو و معیار‌های جهانی نیز باید این اصول در دوباره چینی حفظ شود.

گزارشگر: مریم مزروعی
انتهای پیام//