روز جهانی زبان مادری؛ مسیر ناهموار و پرخطر آموزش آن در ایران

سارا دماوندان - در تقویم جهانی ۲۱ فوریه برابر با دوم اسفند روزی است که از طرف یونسکو به عنوان «روز جهانی زبان مادری» نامگذاری شده‌است.

هدف از این روز ترویج چند زبانی به عنوان یک ابزار حیاتی برای روابط اجتماعی و توسعه جهانی عنوان شده است. استفاده از فناوری برای توسعه زبان‌آموزی، یکی از اهداف شناخته شده توسط یونسکو در سال جاری است. به گفته سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد، توسعه آموزش و یادگیری با کیفیت با استفاده از فنآوری آموزشی، راهی است که می‌تواند جهان را به سمت آموزش چند زبانه هدایت کند.

این درحالی است که بسیاری از فعالان آموزش زبان مادری در ایران با چالشهای گوناگونی روبه‌رو هستند که این مسیر را پرمخاطره کرده است.

به رغم تصریح ماده ۲۷ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی مجمع عمومی سازمان ملل متحد و اصل ۱۵ قانون اساسی، بسیاری از فعالان آموزش به زبان مادری در ایران داغ فعالیت علیه امنیت ملی می‌خورند و برای پاس نگاه داشتن آموزش به زبان مادری، هزینه‌های فراوان می‌دهند.

زهرا (زار) محمدی یکی از فعالان مدنی مدنی فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد ژئوپلتیک است که آموزش زبان مادری برای او خالی از مشکل نبوده‌است. او که به مدت ۱۲ سال در شهر سنندج و روستا‌های اطراف آن به صورت داوطلبانه به آموزش به زبان کُردی مشغول بوده است در خرداد ۱۳۹۸ بازداشت و در تیر ۱۳۹۹ به‌اتهام «تشکیل گروه علیه امنیت کشور» به ۱۰ سال حبس محکوم شد، حکمی که در دادگاه تجدید نظر شکسته و به پنج سال حبس تبدیل شد.

اما این باعث نشد که زهرا از هدفش دست بکشد. او می‌گوید که «زبان مادری یکی از بنیادی‌ترین حقوق ماست که از آن کوتاه نخواهیم آمد و انجمن ما برای به دست آوردن این حق پیشقدم شد و‌ امیدوارم فعالیت‌های ما بر سر دشمنی که مخالف این حقوق است آوار شود.»

آموزش به زبان مادری تا چه اندازه می‌تواند در رشد و شکوفایی دانش‌آموزان مؤثر است پرسشی است که دیگر کارشناس آموزش به آن پاسخ می دهد.

میترا بیک، کارشناس آموزش در ایران، از زبان به عنوان اصلی‌ترین ابزار ارتباط نام می‌برد و در پاسخ به این پرسش که آموزش به زبان مادری تا چه اندازه بر روان و اعتماد به نفس دانش‌آموزان نقش دارد به صدای آمریکا می‌گوید: «بسیاری از کودکانی که برای آموزش به ما سپرده می‌شوند، از آنجایی که برای نخستین بار وارد محیط اجتماعی می‌شوند و در خانه با زبان مادری یا همان زبان بومی صحبت می‌کنند در ابتدای ورود، احساس نبود امنیت، نداشتن به اعتماد به نفس و ترس را تجربه می‌کنند که بسیار آسیب‌زا است.»

خانم بیک با اشاره به جدی گرفتن زبان مادری در امر آموزش می‌افزاید: «وجود مربیانی آشنا با زبان‌های مادری-بومی در مراکز آموزشی می‌تواند در کنار بالا رفتن حس اعتماد به نفس، سرعت یادگیری را نیز در دانش‌آموزانی که به زبان‌هایی غیر از فارسی تسلط دارند، افزایش دهند و این مسئله یک اصل ضروری در آموزش است.»

این در حالی‌ است که کانون نویسندگان ایران روز دوشنبه ۲ اسفند ماه مصادف با روز جهانی‌ زبان مادری با انتشار بیانیه‌ای ممانعت از رشد زبا‎ن‌‎های متنوع در ایران را محکوم کرد و «از بین رفتن هر زبان را به معنای «به خطر افتادن زندگی معنوی عده‌‎ای از انسان‌‎ها و نیز ضایع شدن بخشی از میراث تاریخ بشری.» دانست.

منابع مستند به وجود ۷۶ زبان زنده در ایران اشاره دارند. این درحالی است که حدود ۲۰ زبان و گویش در ایران در معرض نابودی و انقراض کامل هستند.