جایگاه سوم ایران بین ۲۰ کشور برتر دنیا در رشد کمیت پژوهش

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، محمدجواد دهقانی،رئیس موسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری در اجلاس معاونان پژوهشی دانشگاه‌ها و روسای پژوهشگاه‌های کشور گفت: بررسی‌ها نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۱ تعداد مدارک علمی نمایه شده ایران در اسکوپوس به ۷۷ هزار و ۳۵۱ مدرک رسیده است. این رقم در سال ۲۰۲۰ برابر با ۷۱ هزار و ۹۷۱ مورد و در سال ۲۰۱۹ به میزان ۶۴ هزار و ۹۸۸ مدرک بود.

دهقانی ادامه داد: لازم به ذکر است که اطلاعات سال ۲۰۲۱ در پایگاه‌های استنادی هنوز تکمیل نشده است و رقم ذکر شده مجدداً افزایش خواهد یافت. در حالی که مقالات علمی و آخرین یافته‌های پژوهشی محققان ایرانی در سال ۲۰۱۹ حدود ۰.۰۸ درصد بیش از متوسط بین المللی استناد دریافت می‌کرد و در سال ۲۰۲۰ این رقم به ۱۴ درصد افزایش یافته است.

وی افزود: بنابراین، تحقیقات و پژوهش‌های انجام شده محققان ایرانی در سال ۲۰۲۰ کیفی‌تر شده است. همچنین فعالیت‌های پژوهشی حاصله از مشارکت بین المللی ایران در سال ۲۰۱۹ حدود ۲۷.۴ درصد بود که در سال ۲۰۲۰ به ۳۰.۷ درصد افزایش یافته است. سهم مقالات یک درصد برتر پراستناد ایران در سال ۲۰۱۹ به میزان ۱.۲ درصد بود که در سال ۲۰۲۰ به ۱.۳ درصد رسیده است. این گروه از مقالات بیشترین تعداد استناد‌ها در دنیای علم را کسب می‌کنند. همچنین سهم مقالات ایران از نشریات چارک اول در سال ۲۰۱۹ برابر با ۳۸.۷ درصد بود که در سال ۲۰۲۰ به میزان ۴۱.۸ درصد رسیده است.

رشد کمیت علم در سال ۲۰۲۰

رییس ISC گفت: نتایج حاصله از بررسی‌ها نشان می‌دهد که کل مدارک علمی نمایه شده در پایگاه استنادی اسکوپوس از ایران در طول تاریخ (۲۰۲۰-۱۸۱۸ تقریبا ۲۰۲ سال) برابر با ۶۶۳ هزار و ۷۷ مورد بوده که حدود۴۴۰ هزار و ۹۳۴ مورد آن یعنی حدود ۶۶ درصد آن در سخت‌ترین شرایط تحریم همه جانبه کشور یعنی سال‌های اخیر (۲۰۲۰-۲۰۱۳) بوده است.

وی ادامه داد: هر چند هنوز اطلاعات ۲۰۲۱ در پایگاه‌های استنادی در حال تکمیل است، با این حال ایران در سال ۲۰۲۱ تعداد ۷۷ هزار و ۱۷۷ مورد رسیده است. این رقم در سال ۲۰۲۰ برابر با ۷۱ هزار و ۹۷۱ مدرک بود و در سال ۲۰۱۹ برابر با ۶۴ هزار و ۹۸۸ مدرک بود. بر این اساس میزان رشد علمی کشور در سال ۲۰۲۰ نسبت به سال ۲۰۱۹ حدود ۱۰.۷ درصد است.

دهقانی افزود: در میان ۲۰ کشور برتر دنیا، ترکیه از لحاظ میزان رشد تعداد مدارک در اسکوپوس در جایگاه نخست قرار دارد. از این کشور در سال ۲۰۲۰ تعداد ۵۶ هزار و ۶۴۲ و در سال ۲۰۱۹ تعداد۵۰ هزار و ۷۲۵ مدرک در مجلات پایگاه استنادی اسکوپوس نمایه شده است. بنابراین، رشد این کشور ۱۱.۷ درصد است. ایتالیا، چین، اسپانیا و برزیل کشور‌های دیگری هستند که در سال ۲۰۲۰ در رده‌های بعدی از لحاظ رشد کمیت علم قرار می‌گیرند. این کشور‌ها به ترتیب حدود ۱۱.۴، ۱۰.۲، ۱۰ و ۷.۵ درصد رشد علمی داشته اند. ۵ کشور انگلستان، فرانسه، آلمان، ژاپن و آمریکا کمترین رشد علمی را در بین ۲۰ کشور برتری که بیشترین کمیت علم دنیا را تولید می‌کنند، داشته اند. این ۵ کشور به ترتیب ۲.۲، ۰.۶، ۰.۳، ۰.۳ و منفی ۰.۸ درصد رشد داشته اند.

رشد کیفیت علم در سال ۲۰۲۰

رییس ISC در ادامه گفت: متوسط استناد نرمال شده مقالات ایران در اسکوپوس در سال ۲۰۲۰ هم اکنون ۱.۱۴ است. این بدان معنی است که مقالات ایران ۱۴ درصد بیش از متوسط بین المللی استناد دریافت می‌کنند. استناد‌ها به صورت مرتب در حال تغییر هستند. بنابراین، این شاخص نیز به صورت مرتب در حال تغییر است.

وی افزود: هم اکنون میزان شاخص متوسط استناد نرمال شده برای مقالات ایران در سال ۲۰۱۹ در اسکوپوس ۱.۰۸ است، این بدان معنی است که مقالات ایران در سال ۲۰۱۹ حدود ۰.۰۸درصد بیش از متوسط بین المللی استناد دریافت کرده اند؛ بنابراین در سال ۲۰۲۰ مقالات ایران ۰.۰۶ درصد بیش از سال ۲۰۱۹ استناد دریافت کرده اند. اگر این مقدار را به تعداد استناد‌ها تبدیل کنیم، می‌بینیم که میزان استناد‌های سال ۲۰۲۰ کمتر از سال ۲۰۱۹ است، اما در شاخص متوسط استناد نرمال شده که در اسکوپوس با عنوان Field weighted citation impact معرفی شده است، تعداد استناد‌ها بر حسب رشته و سال انتشار مقاله نرمال سازی می‌شود.

دهقانی اظهار کرد: مقاله‌ای که در سال ۲۰۱۹ منتشر شده، با مقالات ۲۰۱۹ و مقاله‌ای که در سال ۲۰۲۰ منتشر شده، با مقالات سال ۲۰۲۰ مقایسه می‌شود. به عبارت دیگر مقاله‌ای که در سال ۲۰۱۹ منتشر شده، فرصت بیشتری برای دریافت استناد داشته تا مقاله‌ای که در سال ۲۰۲۰ منتشر شده است.

وی افزود: بررسی رتبه جهانی ایران از نظر شاخص استناد نرمال شده در طول ۱۰ سال گذشته نشان می‌دهد که کشور در سال ۲۰۱۱ در جایگاه ۲۲ بود که به تدریج این جایگاه بهبود یافته است. به طوری که در سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ در جایگاه ۱۷ و نهایتا در سال ۲۰۲۰ به جایگاه ۱۶ ارتقا یافته است.

دهقانی ادامه داد: بنابراین ایران در بعد کیفیت پژوهش در طول ۱۰ سال گذشته ۶ پله ارتقا داشته است. این درحالی است که جایگاه کشور از نظر کمیت و حجم انتشارات علمی در همین سال ۱۵ است و این حاکی از توجه بیشتر و تاکید بر کیفیت در مقایسه با کمیت و حجم تولیدات علمی در سال‌های اخیر است.

رییس ISC در ادامه گفت: بر این اساس، جمهوری اسلامی ایران به سرعت در حال رشد است، اما به هر ترتیب کشور نیازمند به تقویت خود در حوزه مرجعیت علمی است. ایران براساس استناد نرمال شده در سال ۲۰۱۹ رتبه ۱۷ و در سال ۲۰۲۰ رتبه ۱۶ دنیا را در اختیار دارد. کشور‌های سوئیس، دانمارک، هلند، بلژیک، استرالیا، انگلستان، سوئد، ایتالیا، اتریش، کانادا، آمریکا، آلمان، فرانسه، اسپانیا، تایوان به مراتب استناد‌های بیشتری نسبت به ایران دریافت می‌کنند.

وی یادآور شد: مرجعیت علمی اولین بند از سند سیاست‌های علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری را تشکیل می‌دهد و تقویت آن با هدف توسعه قلمرو‌های علم کشور از اهمیت برخوردار است. به هرحال رشد ایران و همچنین رتبه استنادی کشور نشان می‌دهد که تلاش روزافزون در جهت کسب مرجعیت در حال رشد است.

رشد مشارکت‌های بین المللی در علم در سال ۲۰۲۰

دهقانی اظهار کرد: یکی از شاخص‌های رشد مشارکت علمی در سطح بین المللی انجام تحقیقات مشترک بین دو یا چند کشور است که در نهایت از طریق مقالات با توجه به وابستگی سازمانی ذکر شده بر روی آن‌ها قابل شمارش است. جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۲۰ بیش از یک سوم مقالاتش در اسکوپوس با مشارکت بین المللی به رشته تحریر درآمده است که این رقم حدود ۳۰.۷ درصد است.

وی ادامه داد: در سال ۲۰۱۹ میزان مقالات با مشارکت بین الملل ایران به ۲۷.۴ درصد رسید، بنابراین در مقایسه با سال ۲۰۱۹ پژوهشگران ایران حدود ۳.۳ درصد به مشارکت‌های بین المللی شان اضافه شده است. باید در نظر داشت که در سال ۲۰۲۰ مقالات بیشتری در سطح بین المللی از پژوهشگران ایرانی منتشر شده است، ولی با این حال میزان مشارکت‌های بین المللی افزایش یافته است.

رشد تعداد مقالات یک درصد برتر پراستناد پایگاه وب آو ساینس در سال ۲۰۲۰

به نقل از موسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری (ISC)، دهقانی ادامه داد: سهم مقالات ایران از مقالات یک درصد برتر پراستناد در اسکوپوس در سال ۲۰۲۰ به ۱.۳ درصد رسیده است که در سال ۲۰۱۹ این رقم ۱.۲ درصد بود؛ بنابراین تعداد مقالات یک درصد برتر پراستناد ایران حدود ۰.۱ درصد افزایش یافته است. برای انتخاب مقالات یک درصد برتر پراستناد، در گام نخست اسکوپوس، مقالات را بر حسب رشته‌های موضوعی در هر سال تفکیک می‌کند. علت این امر تفاوت تعداد استناد‌های دریافتی در رشته‌های مختلف است. اندازه و فرهنگ در رشته‌های مختلف عامل اصلی تفاوت در تعداد استناد‌های دریافتی است.

رشد تعداد مقالات ایران در نشریات چارک اول (Q ۱) در سال ۲۰۲۰

رییس ISC در ادامه افزود: در سال ۲۰۲۰ حدود ۴۲ درصد مقالات ایران در نشریات Q ۱ اسکوپوس منتشر شده اند. سهم مقالات ایران در مجلات Q ۱ در سال ۲۰۱۹ حدود ۳۹ درصد بود؛ بنابراین پژوهشگران ایرانی در سال ۲۰۲۰ نسبت به ۲۰۱۹ حدود ۳ درصد بیشتر در نشریات Q ۱ مقاله منتشر کرده اند.

وی ادامه داد: هر چند انتشار نتایج پژوهش در معتبرترین مجلات بین المللی نشان از قدرت علمی اعضای هیات علمی کشور دارد، اما بر اساس سیاست‌های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری، کمیت تولید علم تنها یکی از ابعاد توسعه علمی است؛ لذا توجه به سایر ارکان تولید علم شامل دیپلماسی علمی، کیفیت تولیدات علمی و اثرگذاری فناورانه و نوآورانه از عوامل بسیار با اهمیتی هستند که نباید نادیده انگاشته شوند. به هر ترتیب مهمترین مسئله حال حاضر کشور هدایت مقالات علمی به سمت نیاز‌های جامعه است.