بیت‌های ضدّزنی که برای فردوسی نیست

شاهنامه‌پژوهان می‌گویند بیت‌های «زن و اژدها هر دو در خاک به/ جهان پاک از این هر دو ناپاک به» و «زنان را ستایی سگان را ستای / که یک سگ به از صد زن پارسای» در هیچ‌یک از نسخه‌های معتبر شاهنامه نیامده و از فردوسی نیستند.

به گزارش ایسنا، سپندارمذگان روز جشن زن و زمین نامیده می‌شود. جلال خالقی مطلق، شاهنامه‌پژوه درباره این جشن ایرانی می‌نویسد: «در ایران کهن، یک جشن بهاری زنان بوده که در آن روز زنان از آزادی بیشتری برخوردار بودند و بویژه دختران «دم بخت» به همسرگزینی تشویق می‌شدند و از این‌رو این جشن را «مَردگیران» می‌نامیدند. روز این جشن پنجم اسفند بود.»

به مناسبت گرامی‌داشت این جشن، به شاهنامه، یکی از متون قدیمی که زنان در آن حضور پررنگی دارند و برخی دو بیت مشهور و بحث‌برانگیز «زن و اژدها هر دو در خاک به/ جهان پاک از این هر دو ناپاک به» و «زنان را ستایی سگان را ستای / که یک سگ به از صد زن پارسای»  را به آن نسبت می‌دهند، می‌پردازیم.

پیش‌تر ابوالفضل خطیبی، شاهنامه‌پژوه در مصاحبه‌ای با ایسنا درباره دو بیت مشهور انتسابی به فردوسی، درباره بیت ««زن و اژدها هر دو در خاک به/ جهان پاک از این هر دو ناپاک به» نیز گفته بود: برخی این بیت را به فردوسی نسبت می‌دهند و او را برای سرودن این بیت موهن سرزنش می‌کنند. این بیت واقعا موهن و زن‌ستیرانه است. ما که با شاهنامه کار می‌کنیم، می‌بینیم این بیت در هیچ یک از ۱۵ نسخۀ قدیمی و معتبر شاهنامه که مبنای تصحیح انتقادی خالقی مطلق از شاهنامه است، وجود ندارد. در چاپ‌های ژول مول و مسکو و حتی چاپ کم‌اعتبار بروخیم نیز نیست. این بیت در برخی از چاپ‌های کم‌اعتبار شاهنامه مانند ترنر ماکان و بمبئی ۱۲۷۶ قمری که اساس آن‌ها نسخه‌های کم‌اعتبار و متأخّر شاهنامه بوده، آمده است. طبعاً این بیت جعلی و ساخته و پرداخته دیگران است و سروده فردوسی نیست. این‌جا می‌توانیم نگاه صددرصدی داشته باشیم و قاطعانه براساس نسخه‌شناسی و سبک‌شناسی بگوییم این بیت از فردوسی نیست، در ذهنیت فردوسی هم نیست که چنین بیت‌هایی را بگوید. فردوسی زن‌ستیز نیست و آن دسته از بیت‌هایی که در آن‌ها زنان نکوهش شده‌اند یا الحاقی‌اند و یا دیدگاه و نظرگاه قهرمانان شاهنامه است نه خودِ شاعر.

جایگزینی جشن‌های ایرانی به جای جشن‌های بیگانه

 علیرضا قیامتی، شاهنامه‌پژوه و استاد دانشگاه به ایسنا می‌گوید: خرسندم به سپندارمذگان می‌پردازید؛ نیاز این روزهاست که شما و رسانه‌های اجتماعی و نهادهای فرهنگی که در عرصه شاهنامه می‌کوشند، تلاش کنید تا  سپندارمذگان و جشن‌های ایرانی جایگزین جشن‌های بیگانه به ویژه جشن‌های غربی شود. در روزگاری که همه چیز به سمت یکسان‌سازی فرهنگی می‌رود و هر رویداد و جشن و آیینی در دنیا توسط ولنتاین و کریسمس  و هالووین و ...  بلعیده می‌شود، پرداختن به این جشن‌ها کاری بسیار سترگ خواهد بود.

علیرضا قیامتی، شاهنامه‌پژوه و استاد دانشگاه