افغانستان: آب رود هیرمند به‌دلیل مشکلات فنی به ایران نرسیده است

وزارت انرژی و آب افغانستان در واکنش به انتقاد مقامات ایرانی در ارتباط با حق‌آبه ایران از رودخانه هیرمند (هلمند)، روز سه‌شنبه ۳ اسفند (۲۲ فوریه) در بیانیه‌ای اعلام کرد، طالبان به معاهده‌ای که میان افغانستان و ایران در مورد آب هیرمند در سال ۱۳۵۱ منعقد شده، متعهد است.

به کانال دویچه وله فارسی در اینستاگرام بپیوندید

این وزارتخانه دلیل نرسیدن آب رودخانه هیرمند به ایران را "مشکلات فنی" و "غیرعمدی" اعلام کرده  است. در بیانیه گفته می‌شود که حل این مشکل آغاز شده است. وزارت انرژی و آب افغانستان همچنین تاکید کرده است که هنوز کشاورزان خود افغانستان آب کافی دریافت نکرده‌اند.

سه ماه مذاکره بی‌نتیجه 

علی اکبر محرابیان، وزیر نیروی جمهوری اسلامی اخیرا اعلام کرد که ایران سه ماه است با طرف افغانستانی مذاکره می‌کند و جلسه کمیساران آب در افغانستان تشکیل داده و سه نوبت نیز به صورت تلفنی از مسئولان افغانی پیگیر حق‌آبه جمهوری اسلامی شده است.

محرابیان گفته است، "وعده دادند رهاسازی آب انجام بگیرد" اما به‌رغم "تذکرات لازم" این کار صورت نگرفته است.

سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران هم روز دوشنبه دوم اسفند (۲۱ فوریه) در یک نشست مطبوعاتی گفت، حق‌آبه هیرمند به عنوان یک "عمل غیرمسئولانه" در پرونده هیات حاکمه فعلی افغانستان ثبت شد.

سخنگوی وزارت خارجه گفته است، آبی به ایران نرسیده و به وعده‌ها هم عمل نشده است. او افزود، افغانستان مسائل فنی را مطرح می‌کند اما ایران اعلام آمادگی کرده است کمک کند تا مسائل فنی مرتفع شود.

"بدعهدی تاریخی همسایه"

روزنامه خراسان در ارتباط با این موضوع به "بدعهدی  تاریخی همسایه" اشاره می‌کند و می‌نویسد، با گذشت ۵۰ سال از امضای معاهده آب هیرمند بین ایران و افغانستان، مسئولان کشور همسایه در هیچ دوره‌ای به این تعهدات دوجانبه کاملا پایبند نبودند و این بدعهدی به خشکی تالاب هامون و افزایش مشکلات معیشتی مردم محروم سیستان و بلوچستان منجر شده است.

به نوشته خراسان، طالبان هم مسئولیت اداره افغانستان را برعهده گرفته به وعده‌های خود عمل نکرده است. 

بر اساس معاهده میان ایران و افغانستان حق‌آبه ایران از رودخانه هیرمند معادل ۸۲۰ میلیون متر مکعب در سال است که بسته به وضعیت بارش در ماه‌ها و فصول مختلف می‌تواند متفاوت باشد.

"آب هیرمند به ازای دریافت نفت"

افغانستان برای مهار و بهره‌برداری از آب رودخانه هیرمند سد کمال‌خان را ساخت. هنگام افتتاح سد اشرف غنی، رئیس‌جمهور وقت افغانستان گفت، آب هیرمند به ازای دریافت نفت روانه ایران می‌شود. این سخنان با واکنش مقام‌های ایران روبرو شد و آنها با اشاره به رژیم حقوقی تعریف‌شده در این رابطه، از افغانستان خواستند به معاهده امضا شده در سال ۱۳۵۱ پای‌بند بماند.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

با روی کار آمدن طالبان در افغانستان، حکومت ایران انتظار تغییراتی در سیاست‌ها و رویکرد حاکمان جدید را داشت اما آن طور که مقامات ایرانی گفته اند تغییری رخ نداده است.

• خشکسالی در ایران؛ تهدیدی طبیعی یا بحرانی مدیریتی؟

  زمستان ۹۶ خشک‌ترین فصل نیم قرن گذشته در ایران است و تهران تازه در ۲۷ دی روی برف به خود دید. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران، کاهش ۶۰ تا ۷۰ درصدی بارندگی به نسبت سال گذشته را در ۵۰ سال گذشته بی‌سابقه می‌خواند. محمدرضا بختیاری می‌گوید در ایران تغییر اقلیم رخ داده و باید بر این اساس زندگی کرد که چاره‌ای جز صرفه‌جویی نیست.

• خشکسالی در ایران؛ تهدیدی طبیعی یا بحرانی مدیریتی؟

  بختیاری می‌گوید اگر در دی و تا اواسط بهمن برف نداشته باشیم، بارش برف از نیمه دوم و اسفند ماه نمی‌تواند به ذخیره برف کشور کمک کند. مدیرعامل آب منطقه‌ای استان البرز در پاییز ۹۶ ابراز امیدواری کرده بود که ذخیره ۵۹ درصدی سد کرج و ذخیره ۶۰ درصدی سد طالقان در زمستان با بارش برف ارتقاء یابد. تصویر: سد کرج.

• خشکسالی در ایران؛ تهدیدی طبیعی یا بحرانی مدیریتی؟

  رسانه‌ها، کارشناسان اقلیمی و فعالان زیست محیطی زنگ خطر خشکسالی را مدت‌هاست به صدا در آورده‌اند. فرماندار تهران می‌گوید اگر بارندگی‌ها در تهران به همین روند باشد، ۵۲ درصد مردم پایتخت بدون آب شرب خواهند ماند. یک تحقیق بین‌المللی با مشارکت سه پژوهشگر ایرانی نتیجه می‌گیرد که کشور به "سندروم ورشکستگی آبی" مبتلاست. تصویر: سد اکباتان در همدان.

• خشکسالی در ایران؛ تهدیدی طبیعی یا بحرانی مدیریتی؟

  عواملی چون افزایش سریع جمعیت، مهاجرت و گسترش شهرنشینی، کشاورزی ناکارا، سدسازی بی‌رویه، رویای خودکفایی غذایی، چاه‌های عمیق یا عطش توسعه، در کنار تحریم‌ها، عدم ثبات اقتصادی و سطح پایین هشیاری زیست‌محیطی از دلایل این "ورشکستگی" عنوان می‌شوند. به این سیاهه باید عوامل طبیعی چون سیل، خشکسالی و تغییر اقلیم را اضافه کرد.

• خشکسالی در ایران؛ تهدیدی طبیعی یا بحرانی مدیریتی؟

  از ابتدای مهر تا آذر ۹۶ مجموعه بارش در اکثر استان‌های ایران بیشتر از ۵۰ درصد کاهش داشته است. خراسان جنوبی، قم، یزد و اصفهان با کمترین میزان بارش در این دوره روبرو بوده‌اند. سد اکباتان در همدان ۷۹ متر ارتفاع و ۳۶میلیون مترمکعب ظرفیت دارد که به دلیل بارندگی کم، سطح آن بسیار پایین رفته است. از ابتدای سال آبی جاری تاکنون، آب ورودی به سد اکباتان ۷۸ درصد کاهش داشته است و به ۴۱۰ هزار مترمکعب رسیده است.

• خشکسالی در ایران؛ تهدیدی طبیعی یا بحرانی مدیریتی؟

  بارندگی در خراسان جنوبی اوضاع خوبی ندارد و مردم آن هرسال یکی دوبار نماز طلب باران "استقساء" را به جا می‌آورند. در نماز باران سال جاری در مصلای المهدی بیرجند، مردی با بره‌ای در آغوش دست به دعا برداشت. عکاس این صحنه می‌گوید در روستاهای اطراف بیرجند رسم است که موقع نماز دام‌های کوچک را از مادران‌شان جدا کنند و از خدا بخواهند به خاطر پاکی و بی‌گناهی آنها رحمش را شامل حال مردم کند.

• خشکسالی در ایران؛ تهدیدی طبیعی یا بحرانی مدیریتی؟

  در اصفهان هم تا کنون دو مرتبه نماز باران اقامه شده است. محمدرضا درویش، فعال محیط زیست مشکل را در "خشکسالی مدیریتی" می‌بیند و از حضور مسئولان "متحجر" در مسند امر می‌نالد که درایت درک شرایط را ندارند: «آن چیزی که در کشور ما بحران ایجاد می‌کند این است که ما هرگز واقعیت‌های اقلیمی و جغرافیایی خودمان را به رسمیت نمی‌شناسیم و همچنان رو به آسمان برنامه‌ریزی می‌کنیم و امیدواریم که باد و باران بیاید.»

• خشکسالی در ایران؛ تهدیدی طبیعی یا بحرانی مدیریتی؟

  کارشناسان احداث صنایع فولاد، آهن، صنایع سیمان و کشت نیشکر در مناطق کم آب را اشتباه محض می‌دانند. محمد درویش از جمله در انتقاد از استقرار صنایع پرمصرف می‌گوید: «تمام نیروگاه‌های اتمی در دنیا در کنار رودخانه‌ها و دریا‌ها قرار گرفته‌اند؛ اما ما در قم و اصفهان- نیروگاه اتمی ساخته‌ایم؛ و یا اینکه استحصال اورانیوم را از یزد انجام می‌دهیم و مجبوریم با تانکر‌ برای مردم آن منطقه آب شیرین ببریم.»

• خشکسالی در ایران؛ تهدیدی طبیعی یا بحرانی مدیریتی؟

  برای برف و باران نماز می‌خوانند و استغاثه می‌کنند، اما این رحمت الهی اسباب زحمت هم هست. با نزول برف و باران جاده‌ها بسته و شهرها فلج می‌شوند. مدرسه‌ها را تعطیل می‌کنند و آمار تصادف و سوانح به خاطر لغزندگی معابر بالا می‌رود. چهارشنبه ۲۷ دی پلیس راه ایران از ترافیک سنگین محورهای مواصلاتی استان‌های اردبیل، آذربایجان غربی، خراسان شمالی، خراسان رضوی، البرز و مازندران به خاطر بارش برف و باران خبر داد.

• خشکسالی در ایران؛ تهدیدی طبیعی یا بحرانی مدیریتی؟

  به خاطر برفی که چندان هم سنگین نیست، مدارس ابتدایی نواحی پنج گانه تبریز تعطیل شدند. خبرگزاری مهر می‌نویسد معابر تبریز به سرسره‌های عریض و طویل مبدل شده‌اند زیرا شهرداری به وعده پاشیدن محلول نمک در ساعات ابتدایی صبح عمل نکرده است.

• خشکسالی در ایران؛ تهدیدی طبیعی یا بحرانی مدیریتی؟

  نواحی شرقی، مرکزی و دشت سیستان، واجد بدترین وضعیت خشکسالی در ایران معرفی می‌شوند. محمد درویش می‌گوید اگر بخواهیم فاکتور جمعیت را دخالت بدهیم، تهران وخیم‌ترین وضع را دارد: «چون سرانه آب به شدت وابسته به سد‌هایی است که الان ۶۰ تا ۶۵ درصد خالی هستند و از نظر پدافند غیر عامل تهران به شدت در معرض آسیب جدی است، بعد از تهران شهر‌های مشهد، اصفهان و تبریز قرار دارند.»

• خشکسالی در ایران؛ تهدیدی طبیعی یا بحرانی مدیریتی؟

  بحث بر سر کمبود منابع آب در ایران در سال‌های اخیر. موضوعی دائمی بوده که به تدریج جنبه امنیتی نیز پیدا کرده است. به باور بسیاری کارشناسان هیچ‌یک از مشکلات اجتماعی و سیاسی در ایران به اندازه مشکل آب جدی نیست و جنگ‌ها و تنش‌هایی که در پیش‌اند، روی قحطی آب متمرکز خواهند بود. محسن رنانی، اقتصاددان و استاد دانشگاه اصفهان می‌گوید ایران تا پایان دهه ۹۰ شاهد جنگ فراگیر آب خواهد بود.

  نویسنده: مهیندخت مصباح