فهیم: «لایه‌های دروغ» و «ماهان» به اعتبار جشنواره خدشه وارد کردند / حذف جایزه مردمی مدبرانه بود

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، آرش فهیم منتقد سینما در نشست نقد و بررسی چهلمین جشنوارهٔ فیلم فجر که از سوی دفتر تحکیم وحدت برگزار شد، گفت: جشنوارهٔ فیلم فجر به عنوان مهم‌ترین رویداد فرهنگی کشور بسیار تاثیرگذار و جالب توجه است. جشنوارهٔ امسال شبیه جشنواره‌های سال‌های پیش و در ادامه روند دوره‌های اخیر بود و ما شاهد تغییر مهم و اثرگذاری نبودیم. البته نشانه‌هایی از تلاش برای تغییر در قسمت‌هایی از جشنواره دیده می‌شد.

وی افزود: از آنجایی که این جشنواره در دوره انتقالی انتظار هم نمی‌رفت تغییر مهمی داشته باشد. دوره انتقالی یعنی دوره‌ای که با عوض شدن دولت و با روی کارآمدن یک گروه و مدیریت جدید، کار‌ها به افراد دیگری واگذار می‌شود. در این دوره‌ها معمولاً به هم ریختگی وجود دارد و جشنواره از نظم کافی برخوردار نیست. علاوه بر این موضوع، ما در بدترین دوره سینمای ایران در چهار دهه اخیر قرار داریم وضع مدیریتی بسیار نابسامان است و عملکرد ضعیفی وجود دارد. فرهنگ و هنر ما عملاً در ۸ سال گذشته با فقدان مدیریت روبه‌رو بوده‌است. همچنین گسترش و شیوع ویروس کرونا نیز تاثیر بسیاری بر سینما داشت. در کل می‌توان گفت این دلایل باعث شده سینما رو به زوال برود.

فهیم در خصوص گزینش عوامل جشنواره بیان کرد: یک اصل استاندارد جهانی وجود دارد که داور‌های جشنواره‌ها از میان برگزیدگان دوره‌های پیش جشنواره هستند و یا در چند سال اخیر از خود نبوغی نشان دادند و هنر خود را آشکار کردند؛ اما معمولاً داور‌های جشنواره فیلم فجر از میان افرادی انتخاب می‌شدند که وقت خالی داشتند! امسال در جایگاه داوری شاهد حضور افرادی صاحب سبک و دارای جایزه‌های متعدد بودیم. همچنین گروه داوری چینش درستی داشت و در میان داوران، آهنگساز، بازیگر، کارگردان، تهیه کننده و تقریباً همه صنوف حضور داشتند.

منتقد سینما گفت: برای این دوره، مدیران و دبیر جشنواره نیز از میان سینماگران انتخاب شده بودند؛ برای همین انتظار یک نوآوری در بخش اجرایی را داشتیم. کار‌هایی هم انجام دادند، اما به نتیجه نرسید. پیشتر این انتقاد وجود داشت که عوامل در سطح جشنواره‌ای به اهمیت فجر نیستند؛ اما این بار هیات انتخاب و داوری و دبیر جشنواره در سطح نسبتاً بالایی انتخاب شده بودند. این انتصابات باعث شد تعداد فیلم‌های بد کمتر شود؛ اما باز هم از میان ۲۲ فیلم انتخاب شده_ که کمتر از میانگین هر سال بود_ حداقل چهار یا پنج فیلم غیر استاندارد و زیر سطح متوسط سینمای ایران بودند؛ مانند فیلم‌های «لایه‌های دروغ» و «ماهان» که انتخاب این چندفیلم به اعتبار جشنواره خدشه وارد کرد و نشان داد پس از چهل سال جشنواره هنوز به پختگی لازم نرسیده است.

وی در خصوص علت انتخاب فیلم‌های سطح پایین نیز اظهار کرد: گاهی این فیلم‌ها انتخاب می‌شوند تا تنوع ژانر حفظ شود تلاش می‌کنند ژانر‌هایی را که به آن‌ها بی‌توجهی می‌شود مطرح کنند و باعث تقویت و گسترش آن‌ها در سینمای ایران شوند؛ مانند ژانر‌های اکشن و امیدبخش. دلیل انتخاب دو فیلم ”ماهان” و ”لایه‌های دروغ” نیز می‌تواند همین باشد؛ که البته گزینه‌هایی بسیار ضعیف در این دو ژانر بودند و ضعف ساختاری شدیدی داشتند.

فهیم با بیان اینکه تعیین حداقل و حداکثر تعداد فیلم رویه نادرستی است، اضافه کرد: اساساً تعیین سقف و کف برای تعداد فیلم‌ها، برنامه‌ریزی اشتباهی است و هیئت انتخاب را مجبور به برگزیدن فیلم‌های سطح پایین می‌کند. بهتر بود در این دوره به جای ۲۲ فیلم ۱۸ فیلم انتخاب می‌شد. امسال ۷ یا ۸ فیلم مستند و کوتاه داشتیم که سطح بعضی از آن‌ها بالاتر از فیلم‌های انتخابی جشنواره بود. می‌توانستند آن‌ها را به نمایش بگذارند.

وی در ادامهٔ به بیان انتقادات وارد به این دوره از جشنواره فیلم فجر پرداخت و افزود: عملکرد دست‌اندر کاران این دوره، مورد انتقاد است. جشنواره حاشیه‌هایی داشت و مراسم اختتامیه لو رفت. یکی از انتقاداتی که به این جشنواره و ادوار گذشته وارد است، اشتباه فنی در انتخاب برگزیدگان است. برای مثال فیلم «موقعیت مهدی» بهترین فیلم شد، اما جوایزی مثل بهترین کارگردانی یا بهترین فیلم نامه به آن تعلق نگرفت. چطور میشود بهترین فیلم هیچ‌یک از جایزه‌های فنی را دریافت نکند؟ همچنین برگزیدگان بهترین فیلم، بهترین کارگردانی و بهترین هیچ ربطی به هم ندارند و خط داوری مشخصی را نشان نمی‌دهند. علت این موضوع نبود یک سیاست‌گذاری هدفمند در جشنواره فجر است.

فهم تصریح کرد: نقد دیگر به جشنواره این است که تعارفات و مصلحت‌اندیشی‌ها در داوری تاثیر دارند و سعی می‌شود که همه را راضی کنند. گویا سفره‌ای پهن شده و هرکس باید سهمش را بگیرد. انتقاد دیگر مربوط به عدم‌همکاری و قهرکردن برخی افراد است. برگزیده بهترین کارگردانی قهر می‌کند و در اختتامیه شرکت نمی‌کند؛ درحالی‌که به نظر بنده، این جایزه اصلاً حق ایشان نبود و به صورت تعارفی داده شده بود. این قهر‌ها و همکاری نکردن‌ها اصلاً جایی در جشنواره بزرگ و مهم فجر ندارد. نکته دیگر اینکه جشنواره فجر جا و مرکز مشخصی ندارد و این موضوع هر سال یک درگیری و دغدغه برای برگزاری آن است. در این دوره نیز این مشکل وجود داشت.

وی با بیان اینکه یک اقدام مدبرانه و درست این دوره از جشنواره حذف جایزه مردمی بود؛ چرا که در دوره‌های گذشته این جایزه بسیار شبهه‌دار بود، اضافه کرد: نکتهٔ خوب دیگر این بود که عنوان کاخ جشنواره برداشته شد و خانه یا مرکز جشنواره لقب گرفت. تغییر خوب دیگر این دوره تلاش برای جمع کردن فرش قرمز و بیرون آوردن جشنواره از حالت فشن‌شو بود؛ البته این تلاش چندان موفق نبود و فرش قرمز به فیروزه‌ای تغییر رنگ داد و باز هم رفتار‌های نامناسبی در مراسم استقبال دیده شد. اصل استقبال بد نیست، اما نوع آن در دوره‌های گذشته اصلا در شأن این کشور نبود. یکی از ویژگی‌های خوب دیگر این دوره از جشنواره حضور سینماگران جوان بود. این دوره به کارزاری برای نسل جدید تبدیل شد.

فهیم در خصوص دلیل رضایت خود از حذف جایزهٔ “بهترین فیلم از نگاه مردم گفت: این جایزه، جنبهٔ تبلیغی خوبی دارد و فروش فیلم را در زمان اکران مردمی بیشتر می‌کند، تهیه‌کنندگان برای کسب آن، بلیط فیلم‌های خودشان را پیش‌خرید می‌کردند یا افراد صاحب نفوذ در اکران‌ها و برخی صاحبان پردیس‌های سینمایی، آرای مردمی را مهندسی می‌کردند یا با ایجاد اختلال و قطعی اینترنت تلاش می‌کردند روی آرا تاثیر بگذارند و یا فضاسازی‌هایی می‌شد و در سینما با مردم گفتگو می‌کردند و رای می‌خریدند. همچنین وضعیت سایت رای‌گیری مبهم و غیرشفاف بود و مدیر آن نیز فرزند یکی از مسئولین بود. به نظر بنده حذف جایزه مردمی در این دوره مایه جلوگیری از مفسده شد. در کل جایزه مردمی پلی بین مردم و سینماگران است و از روی آن می‌توان به سلیقه مردم پی برد، اما اهدای آن بسیار شائبه‌دار بود. حذف جایزه مردمی در این دوره، پیامی برای مفسدان این حوزه بود. امیدواریم با رسیدگی و جلوگیری از این مفاسد و ایجاد یک فضای سالم رای‌گیری، این جایزه به جشنواره برگردد.
وی افزود: در این دوره بخش فرهنگی به جشنواره اضافه شد به این صورت که در کنار نمایش فیلم‌ها و دیگر کارها، مجموعه‌ای از برنامه‌ها به عنوان بخش فرهنگی اجرا شد؛ مانند نشست‌های تحلیلی، کارشناسی، تخصصی و بزرگداشت هنرمندان مرحوم؛ البته متاسفانه ارتباط سینماگران با بخش فرهنگی کم شده و برخی از آن‌ها مطالعه و سواد کمی دارند. اضافه شدن بخش فرهنگی به جشنواره فجر باعث تقویت این ارتباط خواهد شد. چهره‌های برجسته و مطرح و موضوعات قابل توجهی نیز برای این بخش در نظر گرفته شد؛ اما استقبال از آن بسیار کم بود. می‌شد پیش بینی کرد که در زمان جشنواره بیشتر حواس‌ها معطوف به فیلم‌ها و مسابقه باشد و از بخش فرهنگی استقبال نشود. شاید بهتر بود این بخش در زمان جدا و در دانشگاه‌ها یا اماکن دیگر برگزار می‌شد و مطالبی از این نشست‌ها استخراج می‌شد و در اختیار سینماگران قرار می‌گرفت تا به کار ببندند.

منتقد سینما در خصوص حضور مافیا در سینمای ایران نیز بیان کرد: نمی‌توان گفت که در سینمای ما مافیای واقعی وجود دارد، اما برخی افراد این حوزه با اندیشه‌های خاص به یک جامعه یا کلونی تبدیل شده و شبیه مافیا عمل می‌کنند و رویکرد و دیدگاه‌های خاصی دارند. این فضا افراد را به سمت خود میکشد و می‌بلعد. گویا سینما در ایران دیگر یک صنعت نیست و سینماگران بدون توجه به نیاز و فرهنگ جامعه و برحسب پندار‌های ذهنی خودشان فعالیت می‌کنند.

وی با بیان اینکه وجود سرمایه‌های مشکوک نیز جز مسائلی است که در سینما شاهد آن هستیم، تصریح کرد: ورود پول‌های آلوده و سرمایه‌های مشکوک به سینما مخصوصاً شبکه‌های خانگی امکان پولشویی و بازتولید آثار ناسالم را از این پول‌های ناسالم فراهم می‌کند. به حدی که با پول ایران فیلم ضد ایرانی ساخته می‌شود و نه فقط ضد نظام یا حکومت بلکه ضد مردم ایران و فرهنگشان.

فهیم با انتقاد از هدفمند نبودن جشنوارهٔ فجر بر لزوم تصحیح وضع موجود تاکید کرد و افزود: جشنواره‌های جهانی هر کدام سیاست‌های مشخصی دارند؛ مثلاً همه می‌دانند که چطور فیلمی به جشنوارهٔ ”کن” راه پیدا خواهد کرد. پس هیچگاه فیلمسازانی مثل مرحوم فرج‌الله سلحشور انتظار نداشتند که آثارشان به جشنواره کن راه پیدا کند. در ایران نیز جشنواره عمار همین طور است و راه و هدف مشخصی دارد. جشنواره فجر نیز باید این‌گونه شود و دست‌اندرکارانش به طور شفاف، هدف خود را بیان کنند و از حالت بادی به هرجهت خارج شود.»