واکنش‌ها به طرح "صیانت"، تصویب و فاقد اعتبار خواندن آن

طرح صیانت مدت‌هاست که موضوع نگرانی جدی کاربران فضای مجازی، کارشناسان و فعالان اقتصادی است؛ طرحی که روز گذشته (سه‌شنبه سوم اسفند) با عنوان "طرح نظام تنظیم مقررات خدمات فضای مجازی" در کمتر از یک ساعت به تصویب رسید و یک روز بعد فاقد اعتبار اعلام شد.

نسخه‌ای که روز گذشته تصویب شد، با تغییرات جزئی همان طرحی است که ۹ بهمن ۱۴۰۰ ارائه شده بود؛ تلاشی برای محدود کردن شبکه‌های اجتماعی خارجی، محروم کردن کاربران از دسترسی به جریان آزاد اطلاعات و در صورت اجرایی شدن با تاثیرات  سنگین بر کسب و کار و آموزش مردم و در یک کلام توسعه اقتصادی و اجتماعی ایران.

انتشار خبر تصویب این طرح از روز گذشته تا کنون با بیشترین واکنش در شبکه‌های اجتماعی ایران روبرو شده، "طرح خیانت" نام گرفته و "نه به طرح صیانت" داغ‌ترین هشتگ شده است.

نحوه تصویب این طرح به قدری غیرشفاف و مناقشه برانگیز بود که برخی نماینگان، حتی آنهایی که دستی در طرح دارند، با آن مخالفت کردند و معاونت قوانین مجلس شورای اسلامی همان شب در نامه‌ای رأی‌گیری را "نقض آیین‌نامه داخلی مجلس" دانست و آنرا باطل کرد.

جلال رشیدی کوچی، از اعضای "کمیسیون مشترک طرح حمایت از حقوق کاربران در فضای مجازی" در توییتر خود نوشت که آنچه در جلسه روز سه‌شنبه «کمیسیون مشترک رأی‌گیری شده‌، متفاوت از طرحی است که از صحن علنی مجلس به این کمیسیون ارجاع شده و اساسا نباید مبنای رسیدگی و رأی‌گیری در کمیسیون قرار می گرفت» و این که «آنچه رأی‌گیری شده، امکان بارگذاری در سامانه قوانین مجلس را ندارد و نمی‌تواند مبنای رسیدگی قرار گیرد.»

سایت فرارو درباره فضای مجلس در روز چهارشنبه، چهارم اسفند نوشت: «جلسه صبح امروز مجلس شورای اسلامی درباره طرح صیانت ملتهب بود». به نوشته این سایت موافقان طرح از اقدام معاونت قوانین مجلس "در غیرقانونی خواندن تصویب کلیات آن گلایه کردند" و مخالفان بر غیرقانونی بودن تصویب آن پافشاری کردند.

خبرگزاری ایسنا نیز فهرستی بلند از توییت‌های اعتراضی نمایندگان مجلس را منتشر کرده است که سعی کرده‌اند بگویند این طرح مورد حمایت آنان نیست.

نمایندگان همچنین از "توهین"‌های بسیار به خاطر تصویب این طرح شکایت کرده‌اند. مهرداد گودرزوندچگینی نماینده رودبار در این رابطه گفته است: «علیرغم اینکه کمیسیون ویژه طرح مذکور، جلسات متعددی را با صاحب نظران برگزار کرده اما به دلیل اینکه این طرح در صحن علنی مورد بررسی قرار نگرفته، توهین‌های زیادی به مجلس صورت می‌گیرد.»

او از هیئت رئیسه خواست که این طرح در صحن علنی مجلس مورد بررسی قرار بگیرد، "تا شاید از این توهین‌ها به همکاران" او جلوگیری شود.

این طرح چیست؟

طرح صیانت به دنبال ایجاد تغییرات گسترده در فضای مجازی ایران است. روزنامه دنیای اقتصاد نوشته است که بر اساس این طرح «یک نهاد جدید برای کنترل تمامی بخش‌های فضای مجازی، اینترنت و حوزه تکنولوژی تأسیس می‌شود» و «بسیاری از کارشناسان معتقدند، تاثیرات این طرح بر اقتصاد دیجیتال کشور، بعد از تعیین آن ضوابط مشخص خواهد شد». کمیسیونی نیز مسئولیت تعیین تعرفه‌ها، مجوز‌ها، شکایات و... را خواهد داشت که «همین موضوع نشان‌دهنده اختیارات بسیار زیاد این کمیسیون است».

همچنین تمامی دستگاه‌های اجرایی موازی ملزم به تبعیت از این کمیسیون خواهند بود و «دولت و دستگاه‌های اجرایی [موظفند] تمامی فعالیت‌های خود در این عرصه را مستقیما با مصوبات این کمیسیون تنظیم کنند».

کاربرد این طرح چیست؟

این طرح با عنوان "حمایت از ارائه‌دهندگان خدمات فضای مجازی" کنترل جریان اقتصادی و تمامی کسب وکارهای مرتبط با فضای مجازی را به دست خواهد گرفت. یکی از بندهای این طرح «هرگونه تبلیغ، ترویج و اشاعه‌ خدمات فضای مجازی فاقد مجوز در رسانه‌های دولتی و صدا و سیما» و بند دیگری «هرگونه خدمات مالی بانکی و پرداخت در خدمات فضای مجازی فاقد مجوز، به‌طور مستقیم یا غیر مستقیم» را ممنوع می‌کند.

دنیای اقتصاد از این بندها به عنوان یکی از مهم‌ترین و چالش‌برانگیزترین بخش‌های طرح یاد کرده است که باعث می‌شود «میلیون‌ها فروشنده کالا و خدمات روی اینستاگرام و واتساپ – اپلیکیشن‌هایی که احتمالا به آنها مجوز داده نخواهد شد – برای تبلیغ یا عرضه و فروش کالای خود بر این بسترها با مشکل روبه‌رو» شوند.

گزارش می‌گوید که این طرح بر حوزه‌های دیگر فعالیت‌های اقتصادی مانند پذیرش سهام نیز ورود می‌کند و «وزارت اقتصاد را ملزم کرده که دستورالعمل پذیرش شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات فضای مجازی و عرضه اوراق مالی اسلامی (صکوک) آنها را در بازار سرمایه تدوین و ابلاغ کند.»

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

طرح یاد شده بیش از یک میلیون شغل خانگی و استارتاپ را که عمده فعالیت‌های آنها از طریق اینستاگرام است، از ادامه فعالیت بازمی‌دارد. این طرح ظاهرا هنوز به مرحله اجرا نرسیده، اما سرعت و کیفیت پایین اینترنت در روزهای اخیر بسیاری کاربران در ایران را با مشکلات جدی روبرو کرده است. 

طرحی امنیتی نظامی

محدود کردن دسترسی کاربران به ویژه به سرویس‌های اینترنتی خارج از ایران از مهم‌ترین اهداف حکومت در به سرانجام رساندن این طرح است. دنیای اقتصاد نوشته است که طرح یاده شده «درگاه‌های اصلی اینترنت در ایران را به کارگروهی تحت مدیریت ستاد کل نیروهای مسلح می‌سپارد». با اجرای این طرح «وزارت ارتباطات فقط مجری موضوعات فنی و اجرایی این بخش خواهد بود.»

فصل ششم با نام "حمایت از حقوق کاربران" ناظر بر تبادل اطلاعات است و «اجازه انتقال داده‌های مرتبط با هویت کاربران ایرانی به خارج از کشور» را می‌گیرد. بر اساس این طرح «احراز هویت کاربران و ایجاد سند هویت معتبر برای فعالیت در فضای مجازی الزامی است.» 

از فیلترینگ تا طرح صیانت

حکومت ایران سال‌ها تلاش کرد با فیلترینگ کاربران را از دسترسی به سرویس‌های اینترنتی خارج از ایران محروم کند و به این هدف نرسید. هم‌چنانکه سال‌ها دیش‌های ماهواره را بر پشت‌بام‌ها خرد کرد و نتوانست مردم را به دیدن برنامه‌های صدا و سیما وادار کند.  جمهوری اسلامی حالا با طرح فضای مجازی تلاش جدی را شروع کرده تا به جای فیلترینگ از این مسیر، کنترل کامل خود را بر فعالیت‌های کاربران اعمال کند.

طرح یاد شده وزارت ارتباطات را ملزم کرده است که هرگونه نرم‌افزار فیلترینگ را غیر قابل استفاده کند. دنیای اقتصاد می‌گوید که هر تلاشی برای استفاده از فیلترینگ و «هرگونه فعالیت تجاری در زمینه تولید، توزیع و تکثیر و عرضه غیرمجاز وی‌پی‌ان و فیلترشکن» ممنوع شده و شامل «حبس و جزای نقدی محکوم می‌شود».

در دنیای امروز برخورداری از اینترنت با کیفیت و دسترسی به خدمات اینترنت  به یک نیاز ضروری و بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی بشر تبدیل شده است. 

بازار سیاه اینترنت

زیان اینترنت کم سرعت و بی‌کیفیت را بیش از هر قشر، خانواده‌های کم درآمد می‌بینند. منتقدان می‌گویند طرح صیانت اهرمی برای سودهای میلیاردی بانیان و مجریانی است که دسترسی به اینترنت را نیز مانند بسیاری "کالاهای ممنوعه" به چرخه قاچاق در جمهوری اسلامی وارد می‌کند.

به کانال اینستاگرام دویچه وله فارسی بپیوندید

منتقدان می‌گویند در صورت اجرایی شدن این طرح به موازات ایجاد کانال‌های جدید برای رانت و در‌آمدهای میلیاردی شرکت‌های اپراتوری که برخی تصویب کنندگان این طرح از همین حالا رؤیایش را می‌بینند، انبوهی از دانش‌آموزان، دانشجویان، فعالان فرهنگی و  صاحبان کسب و کارهای کوچک، توانایی دسترسی به خدمات ضروری را از دست خواهند داد.

آیا پیشرفت تکنولوژی به داد مردم ایران می‌رسد

بسیاری نگرانند که در آینده مجبور شوند از "اینترنت ملی" استفاده کنند. برخی دلهره این را دارند که ایران به سرنوشت چین یا کره شمالی دچار شود.

گروهی پیش‌بینی می‌کنند که با آمدن "اینترنت ملی" فضای مجازی نیز مانند بسیاری دیگر از بخش‌ها و خدمات در جمهوری اسلامی، تنها در انحصار گروهی خاص قرار گیرد. اما بسیاری نیز امیدوارند که پیشرفت علم و تکنولوژی این بار نیز بر روی طرح‌های حکومت ایران و اینترنت "ملی" آن خط بطلان کشیده و آن را به شکست بکشاند.

اینترنت ماهواره‌ای یکی از این تکنولوژی‌ها و امیدهاست.