مرگ ۱۵ زن باردار در چابهار:‌ حقایق پیدا و پنهان

۱۵ زن باردار چابهاری که نام ۱۱ تن از آن‌ها ریحانه، سعیده، رقیه، نفیسه، ساره، زیبا، زبیده، ژیلا، مه بی بی، شازیه و ماریه اعلام شده، به دلایل معلوم و نامعلومی که حین زایمان و پس از زایمان رخ داده‌ جان خود را از دست داده‌اند.

روزنامه پیام ما در گزارشی که روز شنبه هفتم اسفند منتشر کرد از مرگ این زنان خبر داد که بر پایه اظهارات مقام‌های محلی ۲۱ فروردین تا ۲ اسفند سال جاری و در بیمارستان امام علی چابهار رخ داده است. آمار و اطلاعاتی که داده‌اند، شاید تنها بخشی از واقعیت موجود را منعکس کند.

دو تن از زنان به خاطر خونریزی شدیدی که تا ۲۴ ساعت پس از زایمان رخ داده، جان داده‌اند. علت مرگ دو زن دیگر هم پره اکلامپسی یا مسمومیت حاملگی که با افزایش فشار خون و تشنج همراه است اعلام شده است. دلیل مرگ چهار زن دیگر هم ابتلا به کووید۱۹ اعلام شده است. اما مشخص نیست بقیه این زن‌ها چرا به فاصله کمی پس از زایمان جان خود را از دست داده‌اند.

شاید همین ابهام باشد که به تشکیل کمیته حقیقت‌یاب برای کشف حقیقت مرگ ۱۵ مادر چابهاری منجر شده است و گرنه مرگ زنان براثر آنچه «عوارض بارداری و زایمان» خوانده می‌شود و همچنین مخاطرات حاملگی در سنین پایین که در مناطق مختلف ایران اتفاق می‌افتد، هرگز آنچنان که باید مورد توجه قرار نگرفته است.

در آذر ۹۷ ایرج حریرچی سخنگوی وقت وزارت بهداشت از خونریزی و مسمومیت حاملگی به‌عنوان دو عامل اصلی مرگ زنان باردار نام برده بود. او با جلب توجه‌ها نسبت به «کاهش» مرگ زنان باردار در حین زایمان یا به فاصله کمی پس از آن، اعلام کرده بود در سال ۹۵، زایمان جان ۲۷۷ زن را در کل کشور گرفته است؛ رقمی که به گفته او در مقیاس ۱۸,۱ مورد مرگ و میر در ۱۰۰هزار زایمان دیده می‌شود.

جدیدترین گزارش مرکز آمار ایران: ازدواج بیش از هفت هزار دختر ۱۰ تا ۱۴ ساله در سه ماه

برپایه یک پژوهش منتشر شده در مجله زنان، مامایی و نازایی (مینو رجایی و شهرام زارع) نسبت مرگ زنان باردار ۵ سال قبل از آن، ۷۶ نفر در هر ۱۰۰هزار زایمان اعلام شده بود.

مشخص نیست شاخص مرگ زنان باردار پس از شیوع کرونا و همچنین با توجه به رواج هولناک ازدواج کودکان و بارداری‌های خطرناک در سنین بسیار پایین، به چه نسبت تغییر کرده است.

پس از گسترش ویروس کرونا در ایران، همه‌گیری کووید۱۹ به تهدیدی جدی برای جان مادران باردار بدل شد. دست کم دو زن باردار در پاییز سال جاری در بوشهر و فسا (فارس) به خاطر ابتلا به کرونا جان خود را از دست دادند. در کرج نیز یک پرستار باردار بیمارستان مدنی این شهر که به کووید۱۹ مبتلا بود در حین زایمان جان خود را از دست داد. به‌گفته مسئول روابط عمومی این بیمارستان، پزشکان ترجیح داده بودند تا نوزاد هفت ماهه او را از طریق عمل جراحی سزارین از مرگ حتمی نجات دهند.

در ایران، بیشترین مرگ و میر زنان باردار، طبق آمارهای سال ۹۵ در چابهار ثبت شده است. احمد علی موهبتی، فرماندار وقت چابهار در مصاحبه‌ای با خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) گفته بود میزان مرگ و میر زنان باردار در شهر چابهار ۴۸ مورد در ۱۰۰ هزار نفر است در حالی‌که این آمار به صورت رسمی در استان سیستان و بلوچستان ۲۰ نفر و در کشور ۱۰ نفر اعلام شده است.

فرشته دانشمند، نایب رئیس انجمن زنان و زایمان اصفهان در ۲۶ مهر امسال، همزمان با تاکید بر شیوع گسترده سرطان پستان در میان زنان اصفهان و این‌که سن ابتلا به سرطان پستان در ایران ۱۰ سال پایین‌تر از میانگین جهانی‌ست، هشدار داد که در اپیدمی کرونا مرگ و میر مادران باردار افزایش داشته است. بسیاری از این هشدارها بدون دادن آمارهای دقیق صورت می‌گیرند.

مشابه آنچه در چابهار رخ داده است، استان لرستان در سال ۹۹ اما مرگ ۱۶ زن باردار را ثبت کرده که دلیل مرگ برخی از این زنان مشخص نشده است.  صدیقه ندری، معاون آموزش دانشگاه علوم پزشکی لرستان در یک نشست خبری گفته بود:

آمار مرگ مادران باردار در سال ۹۹ ناگهان دورقمی شده و پس از آن هم به‌رغم تلاش‌ها، همچنان در طول ۶ ماه دو زن به دلیل ابتلا به کووید۱۹ و خونریزی جان خود را از دست داده‌اند.

مرگ‌های موسوم به “مادری” (Maternal mortality) به گواه گزارش‌ها و پژوهش‌های دانشگاهی همواره رخ می‌دهد و شاید حالا که دستگاه‌های قانونگذار و مجری قانون کمر بر افزایش زاد و ولد و رشد جمعیت مطلوب علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی بسته‌اند، به این گونه مرگ‌ها توجه بیشتری معطوف می‌کنند، گرچه توجه‌ها همواره بر اولویت حفظ جنین و سلامتی کودک معطوف بوده است.

مرگ ۱۵ زن در بیمارستان امام علی چابهار در روزهای اخیر واکنش معین‌الدین سعیدی، نماینده چابهار در مجلس شورای اسلامی را هم به همراه داشت که شرایط حوزه سلامت در جنوب سیستان بلوچستان را «فاجعه‌بار» خواند و در تذکری به وزیر بهداشت گفت مرگ‌ومیر مادری در بیمارستان چابهار «غوغا می‌کند».
داوود ورشوساز، سرپرست بیمارستان امام علی چابهار در گفت‌وگو با رسانه محلی میارجل اعلام کرده که مراجع قضاوت درباره علت مرگ مادری، نظام پزشکی و پزشکی قانونی و دادگستری هستند. او گفت:

«کمیته حقیقت‌یاب با حضور مسئولان دانشگاه علوم پزشکی ایرانشهر، و معاونت درمان این دانشگاه تشکیل شده است و به زودی درباره مرگ مادران توضیحاتی ارائه می‌شود.»

ورشوساز در ۲۳ دی سال جاری در مصاحبه با ایرنا بدون اشاره به مرگ‌هایی که اخیراً گزارش‌شده، به ایرنا گفته بود در سال ۹۹ بیش از ۹ هزار زایمان در بیمارستان چابهار انجام شده است.

رد پای تبعیض‌های منطقه‌ای و فقر

باوجود تأکید بر نقش عوارض حاملگی و زایمان و مخاطرات همه‌گیری در مرگ‌های مادری، گاه ریشه دلایل معلوم و نامعلوم این مرگ‌ها را می‌توان در مسئله رسیدگی به زنان باردار و دسترسی آن‌ها به مراقبت‌های پیش و پس از زایمان و توان پرداخت هزینه‌های مراقبتی جستجو کرد.

باوجود پیشرفت‌های پزشکی و تلاش سازمان‌های بین‌المللی برای تامین هرچند محدود دسترسی زنان باردار به مراقبت‌های بارداری، برمبنای آمارهای سازمان بهداشت جهانی، سالانه صدها هزار زن در جهان به دلیل مرگ حین بارداری، زایمان و پس از زایمان جان خود را از دست می‌دهند.
در ایران، بیشترین مرگ و میر زنان باردار، طبق آمارهای سال ۹۵ در چابهار ثبت شده است. احمد علی موهبتی، فرماندار وقت چابهار در مصاحبه‌ای با خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) گفته بود میزان مرگ و میر زنان باردار در شهر چابهار ۴۸ مورد در ۱۰۰ هزار نفر است در حالی‌که این آمار به صورت رسمی در استان سیستان و بلوچستان ۲۰ نفر و در کشور ۱۰ نفر اعلام شده است.

اکنون سرپرست شبکه بهداشت چابهار هم می‌گوید آمار «مرگ مادری» در سال‌های اخیر در چابهار افزایش پیدا کرده و «قصور پزشکی» و «کمبود امکانات درمانی» را هم باید به دلایل دیگر موجود افزود.

همایون دادگر، سرپرست شبکه بهداشت چابهار در مصاحبه‌ با روزنامه پیام ما گفته برای بررسی علت مرگ ۱۵ زن باردار جلسه‌ای در تاریخ دوشنبه دوم اسفند برگزار شده و

«تشخیص‌های خامی در اینباره داده شده است، یک جا گفته شده، کووید ۱۹ و یک جای دیگر خونریزی شدید و غیرقابل کنترل علت مرگ عنوان شده است».

به گفته دادگر تنها بیمارستان چابهار با ۲۰۹ تخت خواب باید جمعیتی بالغ بر ۴۶۰ هزار نفر در دو پهنه راسک و جاسک را پوشش دهد. فاجعه‌ای که تصور آن به‌ویژه با توجه به کمبود تخت‌های بیمارستانی در همه‌گیری کووید۱۹، مشکل نیست. معین‌الدین سعیدی، نماینده چابهار هم در تذکر خود به وزیر بهداشت به این مسئله اشاره کرد و گفت:‌

 بیماران نیکشهری و چابهاری به دلیل کمبود تخت خواب در راهروهای بیمارستان و حیاط ولو هستند و شان انسانی مردم زیر سوال می‌رود.

در سال ۹۷ کلنگ بیمارستان ۵۰۴ تخت‌خوابی چابهار زده شد اما همچنان غیر از وعده تعیین بودجه، اعتباری برای ساخت آن اختصاص داده نشده است.

در ۱۵ اردیبهشت سال جاری پایگاه اطلاع رسانی اداره کل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان، به نقل از بهروز آقایی، مدیر کل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان اعلام کرد: «در راستای ایفای نقش مسئولیت های اجتماعی اداره کل بنادر و دریانوردی استان سیستان و بلوچستان، تجهیزات بیمارستانی، درمانگاهی و آزمایشگاهی مورد نیاز بیمارستان امام علی (ع) اعم از ابزار جراحی بخش های مختلف، تخت جراحی عمومی و ارتوپدی، ابزار جراحی پلاستیک، تخت احیای نوزاد، پکیج کامل دریل های ارتوپدی، اتوکلاو و … شهرستان چابهار به ارزش ۲۶ میلیارد ریال به این بیمارستان اهدا شد.»

وعده‌ای که تحقق آن با توجه به اظهارات فعالان اجتماعی درباره کمبود تجهیزات، منابع انسانی و خدمات در تنها بیمارستان چابهار، زیر سوال است.
محمد آخوندها، فعال اجتماعی سیستان و بلوچستان هم مانند رئيس شبکه بهداشت چابهار، علت «مرگ مادری» را کمبود امکانات بهداشتی در بیمارستان امام علی چابهار عنوان کرده و گفته نیروی انسانی در این بیمارستان یک سوم حد معمول است و به‌دلیل این‌که بیمارستان چابهار زیر نظر دانشگاه علوم پزشکی ایرانشهر اداره می‌شود، بیشتر رسیدگی دانشگاه هم به بیمارستان ایرانشهر معطوف شده است؛ به نحوی که به گفته او برای احداث سرویس‌های بهداشتی در محوطه بیمارستان از کمک‌های مردمی «نفری ۵۰ هزار تومان» استفاده شده است.

یک فعال اجتماعی دیگر هم به مسئله کمبود امکانات مراقبتی پیش از زایمان، به عنوان یکی از دلایل مطرح در تهدید سلامتی زنان باردار اشاره کرده است. به گفته محمد فاضلی هم مسئله عدم به‌کارگیری زنان به عنوان مسئول دستگاه‌های سونوگرافی و هم کمبود شدید این دستگاه‌ها مطرح است. مشکل نخست کمی برطرف شده اما همچنان کسانی که برای سونوگرافی از روستاها به چابهار می‌آیند چندین روز در صف نوبت می‌مانند.

این فعال اجتماعی گفته:

«غیر از بیمارستان که دستگاه سونوگرافی دارد در یک درمانگاه سپاه و چند مجموعه خصوصی هم دستگاه‌های سونوگرافی وجود دارد اما مردم به دلیل هزینه‌های بالا، تمایل دارند که سونوگرافی را در بیمارستان انجام دهند.»