تهدید هسته‌ای روسیه تا چه اندازه جدی است؟

آفتاب‌‌نیوز :

این موضوع به ویژه از آن جهت قابل توجه است که کمتر از یک سال پیش، پوتین و بایدن در نشست ژنو بیانیه‌ای صادر کردند که به نظر می‌رسید طرفین با یکدیگر هم‌نظرند که تهدید جنگ هسته‌ای یادگاری از دوران جنگ سرد است و در آن برنده‌ای وجود ندارد و هرگز هم نباید چنین جنگی آغاز شود.

خبرگزاری آسوشیتدپرس در گزارشی مفصل به این تهدید پرداخته و می‌نویسد: روز یکشنبه ولادیمر پوتین به مقام‌های ارشد دفاعی و نظامی خود اعلام کرد که نیروهای بازدارنده هسته‌ای در وضعیت آماده باش قرار گیرند. هنوز مشخص نیست که این اقدام پوتین یک تهدید واقعی یا یک بلوف سیاسی- نظامی است. در مقابل اما ایالات متحده موشک‌های بالستیک قاره‌پیمای زمینی یا ICBM خود را همیشه در حالت آماده‌باش نگه می‌دارد و برخی بر این باورند که اقدام روسیه در خصوص موشک‌های هسته‌ای هم همین معنا را دارد.

پوتین همچنین تاکید کرد که به تحریم‌های اقتصادی که از سوی ایالات متحده و دیگر کشورهای غربی علیه مسکو وضع شده پاسخ خواهد داد. رئيس جمهوری روسیه البته جزئيات بیشتری در این خصوص که این پاسخ چه سطحی خواهد داشت ارائه نکرده است.

دولت بایدن در حال ارزیابی این موضوع است که تهدیدهای پوتین تا چه اندازه می‌تواند خطر درگیری شدیدتر را تشدید کند. تهدید ولادمیر پوتین در حالی مطرح می‌شود که حتی در دوران جنگ سرد هم مشابه آن چندان از سوی رهبران کشورها شنیده نمی‌شد؛ آن‌هم در زمانی که زرادخانه‌های هسته‌ای بسیار بزرگ‌تر شوروی و ایالات متحده آمریکا خطری به مراتب بزرگتر برای جهان به شمار می‌رفتند.

در مقابل تهدید روسیه چه باید کرد؟

مقامات ایالات متحده، در حالی که از سخنان پوتین خرسند نیستند هنوز اطمینان ندارند که قصد او از بیان این تهدیدها چیست. اما در عین حال چنین تهدیدهایی به اندازه‌ای نادرند که نمی‌توان آنها را نادیده گرفت. تنها باری که در تاریخ از تسلیحات هسته‌ای در جنگ استفاده شده مربوط به پایان جنگ جهانی دوم است،زمانی که ایالات متحده آمریکا برای متوقف کردن ژاپن در اوت ۱۹۴۵ دو شهر هیروشیما و ناکازاکی را هدف حملات اتمی قرار داد. در آن زمان ایالات متحده انحصار جهانی سلاح‌های هسته‌ای را در اختیار داشت. اتحاد جماهیر شوروی هم در سال ۱۹۴۹ نخستین بمب اتمی خود را با موفقیت آزمایش کرد.

داریل کیمبال، مدیر اجرایی انجمن کنترل تسلیحات، می‌گوید هرچند تهدید پوتین در خصوص اعلام وضعیت آماده‌باش نیروهای هسته‌ای این کشور تاسف‌آور است اما در عین حال برای کشوری که تلاش دارد به هر شکل ممکن اوکراین را شکست دهد غافلگیر‌کننده نبوده است.

کیمبال در ادامه به آسوشیتدپرس می‌گوید: «قرار دادن تسلیحات هسته‌ای در معادلات جنگ اوکراین در این مرحله بسیار خطرناک است و ایالات متحده، رئیس جمهور بایدن و ناتو باید با خویشتن‌داری شدید در این خصوص عمل کنند و دادن پاسخی مشابه پرهیز نمایند. این یک لحظه بسیار خطرناک در این بحران است و ما باید از رهبران خود بخواهیم که از مرحله آستانه هسته‌ای فاصله بگیرند.»

قرار دادن سلاح‌های هسته‌ای در حالت آماده باش به چه معناست؟

طبق دکترین هسته‌ای ایالات متحده، اعلام سطح هشدار تسلیحات هسته‌ای نقشی اساسی در بازدارندگی دارد. به عبارت دیگر این آمادگی برای پاسخگویی در کوتاه‌مدت موجب می‌شود دشمن در مرحله اول احتمال کمتری برای آغاز حمله داشته باشد و در مرحله بعد خطر اقدامات تلافی‌جویانه را که خسارات بسیاری می‌تواند به همراه داشته باشد، به شدت کاهش می‌دهد.

در مقابل یک نظر دیگر این است که بودن در وضعیت آماده باش باعث می‌شود تا در طول یک بحران رئيس جمهوری در اتاق تصمیم‌گیری امکانات گسترده‌تری را در دسترس داشته و می‌تواند در سریع‌ترین زمان ممکن دستور آتش را صادر کند. در عین حال برخی از کارشناسان کنترل تسلیحات هشدار داده‌اند که تصمیم پوتین برای تسلیح مجدد موشک‌ها به عنوان یک حرکت تشدیدکننده ارزیابی می‌شود که می‌تواند ابعاد بحران را بسیار بدتر کند.

در طول جنگ سرد، تعداد تسلیحات اتمی ایالات متحده و روسیه نه تنها بیشتر بودند بلکه به صورت کلی به دلیل بالاتر بودن خطر درگیری از آمادگی بالاتری نیز برخوردار بودند. جرج بوش پدر در سال ۱۹۹۱ به عنوان بخشی از مجموعه اقداماتی گسترده‌تر برای معکوس کردن مسابقه تسلیحات هسته‌ای گامی تاریخی برداشت و بمب‌افکن‌های استراتژیک دارای قابلیت هسته‌ای ایالات متحده را از حالت آماده باش خارج کرد. این بمب‌افکن‌ها از آن زمان تاکنون در همان وضعیت غیرآماده‌باش هستند.

واکنش ایالات متحده به پوتین تاکنون چگونه بوده است؟

تاکنون هیچ شواهدی مبنی بر اینکه جو بایدن دستور یا اقدامی عملی در پاسخ به این تصمیم پوتین صادر کرده باشد مشاهده نشده است. همچنین واشنگتن هیچ نشانه‌ای از اینکه روسیه گام‌های عملی نگران‌کننده‌ای همچون بارگیری تسلیحات هسته‌ای در تمام یا حتی بخشی از ناوگان هوایی روسیه که قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای را دارند دیده نشده است. همچنین چنین چیزی در خصوص زیردریایی‌های روسیه که قابلیت حمل موشک‌های بالستیک را دارند نیز مشاهده نشده است. این می‌تواند کمی امیدوارکننده باشد که دست‌کم تاکنون مسکو دست به اقدام عملی در خصوص تهدید هسته‌ای نزده است هرچند ناظران معتقدند حتی طرح این موضوع هم باید باعث افزایش هشیاری در مقابل روسیه شود.

چرا روسیه ابتدا چرنوبیل را اشغال کرد؟

مسکو علاوه بر نیروی هسته‌ای استراتژیک خود دست‌کم چند هزار سلاح هسته‌ای به اصطلاح غیراستراتژیک مانند موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد و همچنین موشک‌های کروز دارد. این تسلیحات را به این دلیل غیراستراتژیک می‌نامند که توانایی رسیدن به خاک ایالات متحده را ندارند. با این حال این سلاح‌ها می‌توانند کشورهای اروپایی را هدف قرار دهند. در مقابل ایالات متحده هم حدود ۲۰۰ سلاح غیراستراتژیک در اروپا مستقر کرده که می‌توانند مرزهای روسیه را هدف قرار دهند. برای سال‌ها برخی از مقامات آمریکایی نگران بودند که پوتین در صورتی که با چشم‌انداز شکست در جنگی در اروپا مواجه شود بخواهد از سلاح‌های هسته‌ای غیراستراتژیک استفاده کند.