اندیشکده آمریکایی: سامانه مشترک روسیه و چین برای ایران کارایی ندارد

به گزارش خبرآنلاین، در این گزارش آمده است که چشم انداز واقع بینانه ای از اینکه پکن و مسکو بتوانند با هم سامانه مشترکی راه اندازی کنند که دشواری های تهران را برای دسترسی به نظام بین المللی مالی کاهش دهد، دیده نمی شود.

زمانی که آمریکا و اروپا نخستین بسته تحریمی خود را در واکنش به حمله روسیه به اوکراین ارائه کرد، قطع دسترسی روسیه به شبکه سوئیفت وجود نداشت. این در حالی است که برخی کشورهای حوزه بالتیک چنین درخواستی داشتند. اما بسیاری کشورهای اروپایی به دلیل نگرانی درباره واردات انرژی از روسیه با این موضوع مخالف بودند.

همزمان ، تاکنون بارها مقامات ایرانی در موقعیت های مختلف به این موضوع اشاره کردند که به زودی با استفاده از سامانه مشترک چین و روسیه می تواند تحریم های غربی را خنثی کند. در صورتی که واقعا چنین چیزی درست باشد، انگیزه ایران برای احیای برجام ۲۰۱۵ کم می شود. اما پرسش اصلی الان ایران است که اگر چنین سامانه ای هم راه بیفتد، آیا تحریم ها علیه ایران را تضعیف می کند؟

واقعیت با ادعاهای ایران متفاوت است. جایگزینی برای اینکه ایران بتواند به شکلی موثر نظام مایل غرب را دور بزند، وجود ندارد.

«تاکنون ایران، روسیه و چین چه اقداماتی انجام داده اند؟»

در سال ۲۰۱۹، سوئیفت دسترسی تقریبا همه بانک های ایرانی را قطع کرد. البته مشکل سوئیفت بیشتر از آنکه مربوط به تحریم های آمریکا باشد، به موضوع قوانین پولشویی مرتبط است. در پاسخ، تهران هم سیستم «سپام» داخلی خود را به به  اس  پی اف اس (SPFS) متصل کرد که روی کاغذ می تواند سبب انجام تراکنش های بین المللی شود.

در تابستان ۲۰۲۱، مجمع تشخیص مصلحت نظام گزارش اقتصادی راهبردی برای خنثی کردن تحریم های غرب منتشر کرد. پیشنهاد اول آن،  انجام توافق های دوجانبه و پیوستن به نظام مالی چین – روسیه بود. براساس این گزارش، چنین اقداماتی نه تنها سبب می شود ایران با مسکو و پکن معامله کند بلکه با این واسطه ها می توانند با سایر کشورها هم تجارت کنند. اما هنوز صحت این ادعا مشخص نیست.

در ۱۵ دسامبر، پس از گفتگو میان روسای جمهور چین و روسیه، کرملین اعلام کرد که قصد دارد به سامانه پیام رسانی مالی چین بپیوندد. هدف این سامانه این است که با حضور تعداد زیادی بانک، خطر تحریم های غرب را کاهش دهد.

محمودرضا سجادی، سفیر سابق ایران در روسیه هم در ۱۷ ژانویه گفت روسیه به ایران برای مقابله با تحریم های غرب کمک می کند. ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران در سفر اخیر خود به مسکو اعلام کرد که دو کشور به نقطه عطفی در روابط خود رسیده اند و به دنبال همکاری های سه جانبه با چین هستند.

«موانع پیش رو»

اگر چین و روسیه بتوانند نظام مالی مشابه سوئیفت راه اندازی کنند، برای منافع هر دو کشور بسیار مفید است. به ویژه اینکه روسیه به دنبال کاهش پیامدهای تحریم های غرب و چین هم به دنبال کاهش نفوذ آمریکاست. تاکنون هیچ کشوری هم به دنبال ایجاد چنین سامانه ای نرفته است. 

با وجود آنکه اس پی اف اسِ روسیه از سوی صدها بانک روسی استفاده می شود اما فقط چند بانک بین المللی در آن عضو هستند و شمار اندکی از آن ها فعال هستند. ناکارآمدی این سیستم، ساعت کمِ فعالیت روزانه آن و همچنین آمار پایین بانک های مشارکت کننده دلیل نپیوستن بانک های بین المللی به آن است. با وجود صحبت های کرملین درباره فعال شدن سیستم روسی چینی، فقط بانک چین تاکنون از کشور چین به این سامانه پیوسته است.

خلاف راهبرد دفاعی روسیه، سیاست های اقتصادی پکن به دنبال افزایش توان در داخل و همچنین تاثیرگذاری در عرصه بین المللی است. در نتیجه سامانه پرداخت بین بانکیِ بین مرزی (سی آی پی اس) برای افزایش نظارت دولت برای اقتصاد داخلی ایجاد شده است. بخش اعظمِ تراکنش های مالی چین با ارزهایی غیر از یوآن یعنی ارز داخلی خود است. بنابراین چین به شدت به سوئیفت وابسته است. از طرفی شمارِ بانک های مشارکت کننده در سی آی پی اس هم کم است و اغلب تراکنش ها به دلار از راه سوئیفت انجام می دهد. در نتیجه چین تمایلی به قطع سوئیفت ندارد. با وجود آنکه راه اندازی نظام جایگزین سوئیفت در نهایت به نفع پکن و مسکو است، اما در نگاه واقع بینانه چنین اتفاقی در کوتاه مدت رخ نمی دهد که بتواند به خنثی شدن تحریم های ایران کمکی کند.

انتخاب های سیاسی

اعمال تحریم های جدید علیه مسکو به دلیل حمله آن به اوکراین پیامدهای زیادی دارد اما دشوار است که بگوییم واکنش روسیه و/یا چین به چنین فشارهایی سبب بهبود دسترسی ایران به نظام مالی جهانی می شود.

البته سیاستگذاران آمریکایی مانع از توسعه نظام مالی جهانی از سوی پکن می شوند چرا که می دانند چنین سامانه ای می تواند در طولانی مدت، زمینه ها را برای دور زدن تحریم ها فراهم کند.
ایران برای تصمیم گیری درباره توافق هسته ای و این انزوای بین المللی طولانی مدت به عوامل زیادی باید توجه کند اما یک موضوع کاملا واضح است: به شکل واقع بینانه، ایران نمی تواند به سامانه مالی چین یا روسیه متکی باشد و بگوید این ها مشکلات ایران را در دسترسی به نظام مالی بین المللی حل می کند. قطعا حداقل در بازه زمانی کوتاه مدت، چنین اتفاقی نمی افتد. البته اگر آمریکا و اروپا تحریم های بیشتری علیه روسیه اعمال کنند، این موضوع دوباره می تواند مورد بررسی قرار بگیرد.

311311