«صلح عمری برای فرزند» راهکاری ویژه برای انتقال اموال والدین به فرزندان

صلح عمری برای فرزند، در شرایطی کاربرد دارد که والدین، قصد دارند تا پایان مدت حیات خود، از ملک استفاده کنند و مالکیت، پس از فوت آنها، به فرزند منتقل شود. از جمله آثار صلح عمری، آن است که در طول حیات والدین، فرزند نمی‎تواند ملک را بفروشد.

به گزارش «تابناک» یکی از مهمترین عقودی که در قانون مدنی، بیان و شرایط و آثار آن مشخص شده، عقد صلح است. عقد صلح در مقام یکی از عقود معین، قراردادی است که اشخاص، برای انجام پاره‎‌ای از معاملات یا برای رفع اختلافات خود، از آن استفاده می‎کنند. صلح عمری در مقام معاملات، در موارد مختلفی، مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ از جمله برای واگذار کردن مال یا اموالی به سایرین .به عنوان نمونه، صلح عمری برای فرزند یا همسر به‎صورت گسترده‎ای مورد استفاده قرار می‎گیرد که به موجب آن والدین می‎توانند اموال خود را به فرزندان واگذار کنند. صلح عمری، شرایط و آثار حقوقی خاصی را به همراه داشته که با سایر عقود، از جمله عقد بیع، تفاوت دارد.

در ماده 752 قانون مدنی، تعریف عقد صلح، ذکر شده است که بر اساس این ماده، عقد صلح در دو حالت مورد استفاده قرار می‎گیرد:
نخست؛ در مقام رفع تنازع موجود میان افراد یا جلوگیری از تنازع احتمالی در آینده؛ که در این حالت، طرفین عقد صلح برای جلوگیری از ایجاد اختلاف یا رفع آن، قراردادی با هم منعقد کرده و به تنازع و اختلافات خود، خاتمه می‏‎دهند .
دومین مورد زمانی است که عقد صلح برای انجام معاملات مد نظر طرفین، از جمله عقد بیع یا خرید و فروش، مورد استفاده قرار می‎گیرد.

این موضوع در ماده 758 قانون مدنی ذکر شده که به موجب آن، استفاده از عقد صلح در مقام معاملات، نتیجه معامله‎ای که مد نظر است را به بار خواهد آورد، اما شرایط و احکام خاص آن معامله را ندارد.به همین دلیل اگر صلح برای انتقال عین مالی در برابر عوض مشخص باشد، نتیجه آن، همان بیع است، اما به لحاظ شرایط ، آثار و احکام خاص، تابع عقد صلح خواهد بود، نه عقد بیع .بر این اساس، عقد صلح می‎تواند در مقام انتقال مال به دیگران، مورد استفاده قرار گیرد. عقد صلح، انواع و اقسام مختلفی دارد که از جمله آنها می‎توان به عقد صلح عمری برای فرزند یا همسر اشاره کرد.

صلح عمری برای فرزند که در واقع، برای انتقال ملک به فرزندان، مورد استفاده قرار می‎‌گیرد، به این معناست که یکی از والدین با ارائه مدراک لازم برای عقد صلح عمری، مالکیت مال مورد نظر را به فرزند خودش منتقل می‎کند؛ با این شرایط که اولا، مالک مال یا مصالح (صلح‎کننده) شرط می‌‎کند که تا زمانی که زنده است، کماکان بتواند از منافع ملک مورد نظر استفاده کرده و طرف مقابل (صلح‎گیرنده) نتواند استفاده از منافع ملک مورد نظر را از وی سلب کند. دوما، زمانی که مصالح (صلح‎کننده) فوت کند، عقد صلح، به صورت کامل، آثار خود را بر جای می‎گذارد؛ به این معنا که متصالح (صلح‎گیرنده)، مالک عین مال و منافع آن شود و به عبارت دیگر، مالکیت وی بر مال صلح‎شده، استقرار پیدا کند.بنابراین یکی از مهمترین آثار صلح عمری برای فرزند، آن است که پدر و مادر، با خاطری آسوده می‎توانند تا پایان عمر، از منافع مال استفاده کنند و فرزند، نمی‎تواند با فروش خانه، آنها را از منزل، بیرون کند.

شرایط صلح عمری برای فرزند

در اینجا ممکن است این پرسش مطرح شود که شرایط صلح عمری برای فرزند چیست و به عبارت دیگر، در صورتی که والدین، قصد داشته باشند ملکی را با تنظیم صلح‎نامه، به فرزندان خود منتقل کنند، باید چه شرایطی وجود داشته باشد تا عقد صلح عمری به نفع فرزندان، صحیح باشد؟برای پاسخ دادن به این پرسش، باید ابتدا شرایط صحت معاملات را مد نظر قرار داد که از جمله مهمترین شرایط صحت قراردادها بر اساس ماده 190 قانون مدنی، می‎توان به وجود قصد و رضایت برای انعقاد قرارداد، وجود اهلیت در طرفین، معین و مشخص بودن موضوع قرارداد و مشروع بودن جهت معامله اشاره کرد.علاوه بر این‎ها، در خصوص شرایط صلح عمری برای فرزند، در قانون مدنی، سه شرط به‎طور خاص مورد پیش‎بینی قرار گرفته و قانونگذار در ماده 753 قانون مدنی مقرر کرده است که یکی از شرایط صحت عقد صلح عمری برای فرزند، آن است که طرفین باید اهلیت معامله کردن و تصرف در مال مورد صلح را داشته باشند.

بر این اساس، هم صلح‎کننده و هم صلح‎گیرنده باید اهلیت داشته و برای تصرف در اموال خود، محجور یعنی صغیر، سفیه یا مجنون نباشند .یکی دیگر از شرایط صحت عقد صلح آن است که بر اساس ماده 754 قانون مدنی، هر قرارداد صلحی، نافذ و معتبر است؛ مگر صلحی که برای امر غیرمشروع باشد.لذا صلح عمری برای فرزندان باید برای امور مشروع بوده و در ارتباط با امور غیرمشروع نمی‎توان قرارداد صلح عمری برای فرزند منعقد کرد.علاوه بر این، یکی از سوالات در خصوص معوض یا بلاعوض بودن صلح عمری است؛ بر اساس ماده 757 قانون مدنی ، صلح عمری بلاعوض نیز جایز است؛ به این معنا که، شرط صحت عقد صلح عمری برای فرزند، آن نیست که فرزند، حتما بها یا عوض مال صلح‎شده را پرداخت کند؛ بلکه می‎توان به عنوان عقد غیرمعوض یا مجانی نیز، صلح عمری برای فرزند را منعقد کرد.

آثار صلح عمری برای فرزند

بر اساس آنچه بیان شد، یکی از مهمترین آثار عقد صلح و صلح عمری برای فرزند، آن است که مصالح (صلح‎کننده) تا زمانی که زنده است، می‎تواند از منافع مال صلح‎شده استفاده کند و صلح‎گیرنده یا متصالح، نمی تواند به هیچ وجه، وی را از تصرف در مال صلح‎شده منع کند.بنابراین از جمله آثار عقد صلح عمری برای فرزند، آن است که مالکیت عین مال صلح‎شده، از زمان عقد به متصالح (فرزند) منتقل می‎شود؛ اما مالکیت منافع آن، از زمان فوت مصالح، برای متصالح ایجاد خواهد شد.این اثر صلح عمری، سبب می‎شود که برای انتقال مال به فرزند یا حتی واگذاری ملک به همسر، بتوان از این قالب حقوقی، به‎نحو گسترده‎ای استفاده کرد؛ یعنی اینکه عقد صلح عمری برای فرزند، محدودیت وصیت کردن را ندارد؛ چرا که وصیت تا ثلث مال نافذ است.

همچنین در مقایسه با عقد بیع یا هبه نیز که به فرزند، امکان فروش منزل، قبل از فوت پدر یا مادر را می‎دهد، مناسب‎تر به نظر می رسد.یکی دیگر از آثار عقد صلح عمری برای فرزند، آن است که بر اساس قانون مدنی، عقد صلح، عقد لازم است.بنابراین برای اینکه عقد صلح عمری برای فرزند برهم بخورد، باید دو طرف، با هم اراده کنند که آن را برهم زده و به اصطلاح، عقد را اقاله کنند یا اینکه یکی از طرفین، بتواند با استفاده از حق فسخ خود، صلح عمری را برهم بزند.به همین دلیل است که گاهی، عقد صلح عمری برای فرزند را به صورت صلح خیاری منعقد می‎کنند تا مصالح، بتواند هر زمان که بخواهد، آن را فسخ کند.