مساله 'موهای بلوند و چشمان آبی' در جنگ اوکراین

مساله 'موهای بلوند و چشمان آبی' در جنگ اوکراین

• کیوان حسینی
• بی‌بی‌سی

۲ ساعت پیش

منبع تصویر، NurPhoto

توضیح تصویر،

برخی آوارگان جنگ‌زده‌ای که اوکراینی نیستند می‌گویند هدف تبعیض‌ قرار گرفته‌اند

جنگ اوکراین در فاصله کمتر از یک هفته به شکل دور از انتظاری به مساله «نژادپرستی» پیوند خورده؛ یکی از تاریک‌ترین باورهای بشریت که سال‌هاست ریشه اختلافاتی عمیق بوده و زمینه تبعیض‌های گوناگون را در سطوح مختلف فراهم می‌کند.

در جریان این جنگ، ارتش و حکومت اوکراین متهم شده که در برخورد با آوارگان جنگی، به شکل سیستماتیک تبعیض قائل می‌شود. علاوه بر این، لحن و گفته‌های برخی سیاستمداران، تحلیل‌گران و گزارشگران نیز با موجی از انتقاد در شبکه‌های اجتماعی روبه‌رو شده است.

ضمن اینکه برخی کشورهای اروپایی متهم شده‌اند که در پذیرش پناهجویان از مناطق جنگ‌زده اوکراین، رفتاری به کلی متفاوت در مقایسه با آوارگان جنگ‌های سوریه، عراق و افغانستان نشان داده‌اند. و البته برخی سیاستمداران اروپایی نیز در تشریح دلایل این تفاوت، هیچ ابایی نداشتند که بگویند پناهجویان اوکراینی از نظر آنها «باهوش و تحصیلکرده» هستند و شباهتی به پناهجویانی ندارند که «اروپا همیشه با آنها سر و کار دارد.»

این دو بعد جنگ اوکراین، ارتباط مستقیمی به یکدیگر ندارند، اما در جریان بحث‌هایی که هر دو مساله دامن زده، اتهام نژادپرستی تکرار می‌شود؛ چه علیه سربازان اوکراینی که در مرز این کشور با کشورهای اروپایی بین «سفیدپوست‌ها» و دیگران تفاوت قائل می‌شوند و چه علیه سیاستمداران و رسانه‌هایی که گزاره‌های کلیدی گفتمان‌های نژادپرستانه و برتری‌جویانه را تکرار می‌کنند.

این مساله اگرچه هنوز با واکنش جدی سیاستمداران و حکومت‌های غربی یا مقام‌های اوکراینی روبه‌رو نشده، اما در طرف روبه‌رو، خشم قابل توجهی را برانگیخته است. از آن جمله اتحادیه آفریقا که گزارش‌ها درباره نحوه برخورد با آفریقایی‌ها در مرز اوکراین را «به شکل تکان‌دهنده‌ای نژادپرستانه و ناقض قوانین بین‌المللی» توصیف کرده است. یا انجمن روزنامه‌نگاران عرب و خاورمیانه که طرح دلایل نژادپرستانه را برای عادی جلوه دادن جنگ در خارج از اروپا در مقایسه با کشورهای اروپایی، محکوم کرده است.

• شورای حقوق بشر سازمان ملل خواستار اقدامات جبرانی و عذرخواهی به خاطر نژادپرستی شد
• انتقاد کاربران عرب از سیاست‌های غرب و پوشش رسانه‌ها از حمله به اوکراین
• اتهام‌ رفتارهای نژادپرستانه سربازان آلمانی؛ یک جوخه به کشور فراخوانده شد
• 'نژادپرستی باعث شد از نظامیان سیاه‌پوست و آسیایی‌ کشته‌شده برای امپراتوری بریتانیا تقدیر نشود'
• شارون آزبورن برنامه تلویزیون سی‌بی‌اس را پس از بحث درباره نژادپرستی ترک کرد
• تیری آنری شبکه‌های اجتماعی را در اعتراض به نژادپرستی ترک می‌کند

نژادپرستی در اوکراین

نخستین بعد مساله در داخل خاک اوکراین رخ داده؛ تبعیض میان کسانی که بعد از حمله روسیه به اوکراین تصمیم گرفتند از این کشور خارج شوند. بسیاری از این گروه ساکنان شهر کی‌‌یف بودند که در مقایسه با دیگر شهرهای این کشور، جمعیت غیراوکراینی بیشتری نیز دارد.

از نخستین روز آغاز جنگ، گزارش‌ها حاکی بود که در ایستگاه قطار پایتخت اوکراین، اولویت برای سوار شدن به قطار با اوکراینی‌هاست. و خیلی زود ویدئوهایی منتشر شد که نشان می‌داد خیلی از خارجی‌هایی که «سفیدپوست» نبودند، در ایستگاه قطار آواره شده‌اند و حتی شب را در آنجا به سر برده‌اند.

از پادکست رد شوید و به خواندن ادامه دهیدپادکسترادیو فارسی بی‌بی‌سی

پادکست چشم‌انداز بامدادی رادیو بی‌بی‌سی

برنامه ها

پایان پادکست

اما از آنجا که ادعای روسیه برای «نازی‌زدایی» از اوکراین، یکی از بهانه‌های کرملین برای حمله به این کشور بوده و همزمان مسکو بارها به دست داشتن در کارزارهای رسانه‌ای برای انتشار خبرهای غیرواقعی متهم شده، بسیاری این گزارش‌ها را جدی نگرفتند.

در ابتدا این بدبینی به شکلی جدی مطرح بود که انتشار گزارش‌ها درباره رفتار تبعیض‌آمیز ماموران اوکراینی با خارجی‌های غیراروپایی، بخشی از کارزار کرملین مبنی بر وجود رویکردهای نژادپرستانه در اوکراین است. روسیه می‌گوید مقابله با «نئونازیسم و روس‌هراسی» در اوکراین یکی از دلایل این تهاجم نظامی است. مسکو حتی مدعی است که روس‌ها در اوکراین با خطر «نسل‌کشی» روبه‌رو هستند.

این در حالی است که ولودیمیر زلنسکی، خود یک یهودی است که تعدادی از بستگانش در جریان کشتار نژادپرستانه یهودیان توسط نازی‌ها در جنگ جهانی دوم کشته شده‌اند. علاوه بر این، تخمین زده می‌شود که گروه‌های نئونازی اوکراینی مانند گروه «آزوف» در بین مردم این کشور کمتر از دو درصد طرفدار دارند و اکثریت قابل توجه مردم اوکراین از ایدئولوژی آنها حمایت نمی‌کنند.

منبع تصویر، NurPhoto

توضیح تصویر،

با افزایش تعداد کسانی که موفق شدند در نهایت از اوکراین خارج شوند، روایات بیشتری درباره رفتارهای تبعیض‌آمیز ماموران اوکراینی منتشر شد

اما با گذشت چند روز، آرام آرام روایت‌های بیشتری در شبکه‌های اجتماعی منتشر شدند که نشان می‌دادند «غیرسفیدپوست‌ها» در داخل اوکراین برای رسیدن به مرز و خروج از کشور با مشکلاتی قابل ملاحظه روبه‌رو هستند. بر اساس این روایات که بسیاری‌شان توسط دانشجوهای آفریقایی‌ یا هندی‌تبار منتشر می‌شدند، آنها ناچار بوده‌اند که دهها کیلومتر با پای پیاده خود را به مرز برسانند و در مرزها هم، اجازه خروج از کشور پیدا نمی‌کردند.

این درحالی بود که کشورهای اروپایی از اعلام همبستگی با مردم اوکراین یا تاکید بر اینکه درهای کشورهایشان به روی اوکراینی‌ها باز است، هیچ ابایی نداشتند. ظاهرا آنچه در پشت مرزهای اوکراین از این کمک بشردوستانه شنیده می‌شد این بود که این کمک‌ها مختص اوکراینی‌هاست.

دست‌کم در یک مورد، ویدئویی که به دست بی‌بی‌سی فارسی رسیده نیز نشان می‌دهد که ماموران از چندین دانشجوی ایرانی خواسته‌اند که در ازای اجازه عبور، آشغال‌های محلی را که آوارگان حضور دارند، جمع کنند.

با افزایش شمار روایاتی از این دست، سرانجام روز سه‌شنبه، فیلیپو گرندی، کمیسر عالی پناهجویان سازمان ملل تایید کرد که در مرز اوکراین، بین اوکراینی‌ها و غیراوکراینی‌ها تبعیض وجود دارد. اما آقای گرندی گفت که بر اساس مشاهدات ناظران این نهاد، آنچه رخ داده یک سیاست دولتی نیست.

همچنین سه کشور کنیا، گابون و غنا، به عنوان اعضای آفریقایی که در حال حاضر عضو شورای امنیت سازمان ملل هستند، این وضعیت را محکوم کردند. مارتین کیمانی، نماینده غنا در سازمان ملل گفت که این رفتارهای «نژادپرستانه» در حال ضربه زدن به روحیه همبستگی است که در حال حاضر «بسیار به آن نیاز داریم.»

موهای بلوند و چشمان آبی

اما بعد دوم مساله نژادپرستی و جنگ اوکراین، ارتباط مستقیمی به این کشور یا ماموران و سربازانش ندارد و انتقادها متوجه رسانه‌ها و سیاستمدارانی است که از صحبت در چارچوب گفتمان‌های برتری‌طلب ابایی ندارند؛ گفتمانی که بر اساس آن، اروپا و کسانی که ریشه اروپایی دارند، جوامعی «استثنایی، ویژه و برتر» تصویر می‌شوند که میانه‌ای با جنگ و کشتار ندارند.

یکی از گویا‌ترین نمونه‌ها در این‌ زمینه، صحبت‌های دیوید ساکوارلیدزی، معاون سابق دادستان کل اوکراین بود که در مصاحبه‌ای زنده با بی‌بی‌سی گفت: «من بسیار احساساتی می‌شوم وقتی می‌بینم که مردم اروپایی با موهای بلوند وچشم‌های آبی هر روز با موشک‌های پوتین و هلی‌کوپترهایش کشته می‌شوند.»

جملات گزارشگر سی‌بی‌اس از کی‌یف که گفت: اوکراین جایی شبیه به عراق و افغانستان نیست که «برای دهه‌ها با درگیری روبه‌رو بوده‌اند»، مقاله یکی از نویسندگان روزنامه تلگراف لندن که نوشت: «جنگ دیگر مساله‌ای نیست که مناطق فقیر و دورافتاده جهان را اسیر خود کند»، یا تحلیلگر یکی از تلویزیون‌های فرانسوی که از شلیک موشک «در یک شهر اروپایی» اظهار تعجب کرد، از جمله نمونه‌هایی هستند که به عنوان نشانه‌های برخورد‌های تبعیض‌آمیز در پوشش خبرهای اوکراین مطرح شده‌اند.

همزمان، واکنش متفاوت کشورهای اروپایی به مساله ورود پناهجویان جنگ‌زده اوکراینی در مقایسه با پناهجویان کشورهای دیگر نیز از جمله موضوعاتی بود که انتقادهایی را به دنبال داشت و از سوی برخی، سیاستی «نژادپرستانه» توصیف شد.

برخی سیاستمداران اروپایی حتی تلاش کردند که دلایلشان را برای سیاست‌های متفاوتشان بیان کنند که عموما این اظهارات نیز بیشتر باورهای این گروه را درباره تفاوت‌های بنیادین «اروپایی‌ها» با دیگران نمایان می‌کرد.

منبع تصویر، Getty Images

توضیح تصویر،

نخست‌وزیر بلغارستان درباره چرایی تفاوت رفتار کشورهای اروپایی با پناهجویان اوکراینی گفت که آنها «باهوش و تحصیلکرده‌» هستند

کریل پتکوف، نخست‌وزیر بلغارستان در این باره گفت: «اینها (اوکراینی‌ها)‌ پناهنده‌هایی نیستند که ما همیشه می‌بینیم. اینها اروپایی هستند و ما کشورهای اروپایی هم آماده‌ایم که از آنها پذیرایی کنیم. اینها مردمی باهوش و تحصیلکرده هستند. به همین دلیل هیچ کدام از کشورهای اروپایی از موج مهاجرتی که در پیش‌روست، وحشتی ندارد.»

ماتئوش موراویسکی، نخست‌وزیر لهستان نیز گفت:‌ «ما آماده‌ایم به هرکس که کمک نیاز داشته باشد، کمک کنیم. ما آماده‌ایم که دهها و صدها هزار پناهجوی اوکراینی را قبول کنیم.» این در حالی است که لهستان یکی از مهم‌ترین مخالفان پذیرش پناهجویان سوری توسط کشورهای اتحادیه اروپا بود و حتی حاضر نشد تصمیمات کمیسیون اروپایی را برای پذیرش پناهجویان اجرا کند.

در نهایت این شرایط به سطحی رسید که انجمن روزنامه‌نگاران عرب و خاورمیانه با صدور بیانیه‌ای، «استدلال‌های نژادپرستانه و شرق‌گرایانه» را مبنی بر اینکه برخی جوامع «غیرمتمدن» هستند یا به دلایل اقتصادی، وقوع جنگ در آنها طبیعی است، محکوم کرد.

در این بیانیه تاکید شده که این انجمن، با تمامی کسانی که در اقصی نقاط جهان هدف حمله نظامی قرار گرفته‌اند اعلام همبستگی می‌کند و از اینکه برخی تحریریه‌ها در شیوه خبررسانی بین جوامع مختلف، تبعیض قائل می‌شود متاسف است.