اعتراض ده‌ها نویسنده و هنرمند ایرانی به تخریب بافت تاریخی ایران

نویسندگان و هنرمندان در این بیانیه در انتقاد از سیاست‌های فرهنگی جمهوری اسلامی در گستره چهار دهه‌ای که از انقلاب ایران می‌گذرد نوشته‌اند:

«سال‌هاست سیاست کلان و تلاش کشورداران، فروریختن ستون‌های فرهنگی ایران است و از اخته‌کردن زبان پارسی و اقوام گرفته تا فربه‌کردن دستگاه سانسور، از حذف شاعران و نویسندگان دگراندیش و کتاب‌ها تا کشتن و زندانی‌کردن آنان، از برگزاری جشنواره‌ها و دادن جایزه‌ها تا دگرگون‌ کردن ریخت‌بوم شهرها و روستاها، همگی ابزارهای این فروپاشی‌اند.»

طرح توسعه «حرم شاهچراغ»

طرح توسعه «حرم شاهچراغ» در شیراز زیر نظر مستقیم رهبر جمهوری اسلامی برای توسعه معارف شیعه در جنوب ایران در ۵۷ هکتار از بافت تاریخی شیراز انجام می‌شود. در چارچوب این طرح صدها پلاک تاریخی در بافت قدیمی شیراز تخریب شده. در سال ۱۳۹۶ تخریب‌ها در شیراز با پیگیری فعالان فرهنگی متوقف شد، اما در هفته‌های اول ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی پس از چهار سال دوباره این طرح از سرگرفته شد و اکنون ۲۰۰ بنای تاریخی شیراز در معرض تخریب قرار گرفته است. نویسندگان و هنرمندان در ادامه بیانیه مسئولان را خطاب قرار داده‌اند:

« خانه‌های تاریخی شیراز و کشور، از عناصر فرهنگی ایران‌اند. نگذارید که بکوبند و بسوزانند.»

و در ادامه یادآوری کرده‌اند:

«پس از فروپاشی بهمن پنجاه و هفت، نصرت‌الله امینی استاندار فارس در نطقی رادیویی اعلام کرد که مگر از روی جنازهٔ من رد شوید تا تخت‌جمشید را ویران کنید. اکنون استاندار فارس (محمدهادی) ایمانیه، خود از کسانی است که کمر به ویرانی آثار تاریخی بسته‌اند.»

محمدهادی ایمانیه، استاندار فارس، مدعی است کمیته‌ای سه نفره برای تشخیص اصالت تاریخی خانه‌های شیراز تشکیل شده است. اما فعالان میراث فرهنگی می‌گویند استانداری صلاحیت بررسی این آثار را ندارد و این کار باید به وزارت میراث فرهنگی سپرده شود.

بر اساس قانون حمایت از مرمت و احیای بافت‌های تاریخی – فرهنگی، تصمیم‌گیری درباره بناهای تاریخی و بازسازی این بناها با همکاری وزارتخانه‌های راه‌وشهرسازی، کشور و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی به عهده وزارت میراث فرهنگی گذاشته شده است. در دولت رئیسی اما وزارت میراث فرهنگی اختیارات قانونی خود را به استان‌ها واگذار کرد و به این ترتیب مالکان بناهای تاریخی از تمام مزایای قانونی بافت فرسوده که شامل تسهیلات و تخفیف‌های مالیاتی است، بهره‌مند و از پرداخت عوارض هرگونه تغییر کاربری در حوزه گردشگری و صنایع‌دستی با تفویض اختیار صورت‌گرفته به استان‌ها معاف می‌شوند و وزارت میراث‌فرهنگی در این مورد تنها ناظر عالی است.

 عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی‌ اخیرا در سفری به شیراز ادعا کرده بود خانه‌ها در بافت تاریخی شیراز «فرسوده‌اند» که به یک معنا می‌بایست تخریب شوند.

روش تخریب در سال‌های گذشته به این شکل بوده که خانه‌ها را آجر به آجر و کاشی به کاشی تخریب می‌کردند و به شکل نیمه‌مخروبه درمی‌آورند و سرانجام اسکلت نهایی را در یک شب از میان برمی‌داشتند. وقتی می‌خواهند بنایی را تخریب کنند، آن بنا را ابتدا مأمن دزدان و معتادان می‌کنند، از این فضا فیلم می‌گیرند و به نهادهای قضایی می‌گویند این مکان مرکز فساد و تخلف شده و به همین دلیل باید تخریب شود.  

خانه شمس سلیمی (دوره قاجار، خیابان لطفعلی خان زند، کوچه منتصریان، پلاک ۳۵، با شماره ثبت ۸۹۹۸ در فهرست آثار ملی ایران) و خانه یدالله منتصری (دوره قاجار، محله گود عربان، کوچه منتصریان، پلاک ۲۹، و شماره ثبت ۸۹۷۵  در فهرست آثار ملی) از صدها خانه تاریخی است که در طرح بین‌الحرمین تخریب شده است. در این طرح  احداث یک زائرسرا، ساختمان‌هایی برای ارائه خدمات به زائران و چندین مجموعه مذهبی پیش‌بینی شده. نویسندگان و هنرمندان در بیانیه خود نوشته‌اند:

«مدت‌هاست بیل‌های مکانیکی و لودرها و کامیون‌ها، صدا بر خشت و گل بلند کرده‌اند و میراث تاریخ فرهنگی شیراز را می‌خراشند و می‌بلعند.»

بافت تاریخی شیراز

قدمت هسته‌های شهری بسیار قدیمی شیراز به دوران صفاریان و آل بویه بازمی‌گردد. گرچه سابقه‌ی سکونت در این منطقه به دوران پیش از اسلام می‌رسد. سنگ بنای مسجد جامع عتیق شهر در دوران صفاریان یعنی سده‌ سوم هجری گذاشته شد و از آن پس شهر با دوره‌های گسترش گوناگونی رو‌به‌رو بوده و چند بار به پایتختی برگزیده شده است. در دوران زندیه، احداث بازار، ارگ، مدرسه‌ها، کاروانسرا‌ها و سرا‌ها به یکپارچگی شهر قدیم شیراز جامعیت بیشتری بخشید و امکانات اقتصادی و رفاهی شهر توسعه یافت.

اما احداث خیابان زند در دروه‌ رضا شاه، بازار وکیل و بافت تاریخی اطراف آن را از هم شکافت و بخش تاریخی شهر را به دوپاره تقسیم کرد. این خیابان و خیابان‌های دیگری که با اندیشه و شالوده‌ی شهرسازی قدیم بیگانه بودند، سرآغاز دوره‌ از هم‌گسیختگی زندگی ارگانیک و سپس فرسوده شدن فضاهای شهری را فراهم کردند. با تحولات بعدی ساکنان اصلی و بومی بافت تاریخی، محلات خود را ترک کردند و این محلات آرام آرام محل سکونت حاشیه‌نشینان شد و مشکلات اجتماعی و اقتصادی در آن رشد کرد.

در سال‌های دهه ۱۳۵۰ طرحی برای مرمت شهری و زنده‌سازی بافت قدیمی شیراز بر مبنای زنده کرن مرکز محلات ارائه شد. اما این طرح هرگز مجال اجرا شدن را نیافت و خود نیز بعد از مدتی به حاشیه رفت. پس از انقلاب برای مدتی طولانی هیچ طرح و برنامه‌ای برای حفاظت و مرمت شهری در شیراز تدوین نشد. از اواخر سال‌های دهه‌ ۱۳۶۰ و ابتدای دهه ۱۳۷۰ بازنگری در طرح‌های شهری شیراز در دستور کار قرار گرفت.