کمیته‌ی امداد، کیف پولی برای همه‌ی فصول/ مرتضی هامونیان

    خانه  > slide, سایر گروهها  >  کمیته‌ی امداد، کیف پولی برای همه‌ی فصول/ مرتضی هامونیان

•  خبر اختصاصی
•  تاریخ : ۱۴۰۰/۱۲/۱۴
•  دسته : slide,سایر گروهها
•   لینک کوتاه :
•  کد خبر : 0012141011

چاپ خبر

کمیته‌ی امداد، کیف پولی برای همه‌ی فصول/ مرتضی هامونیان

ماهنامه خط صلح – صندوق‌های صدقات کمیته‌ی امداد همه‌جا هستند. کم‌تر کسی است که روزی را در خیابان‌های شهری در ایران گذرانده باشد و با یکی از این صندوق‌ها روبه‌رو نشده باشد؛ صندوق‌هایی که می‌گویند «صدقه هفتاد بلا را دور می‌کند». این سخن هم به روایاتی از پیامبر اسلام و هم‌چنین امامان شیعه استناد می‌کند که در آن می‌گویند که صدقه چونان که آب، آتش را خاموش می‌کند، بلا را دور می‌کند یا از امام باقر، امام پنجم شیعیان نقل می‌شود که صدقه موجب می‌شود که صدقه‌دهنده از مرگ بد رهایی پیدا کند. موضوع به همین صندوق‌های صدقات هم محدود نمی‌شود. در زمانه‌ی کرونا با پیشرفت تکنولوژی، امر صدقه‌دهی در ایران نیز متحول شده. حال ما با سامانه‌های پرداخت الکترونیکی صدقات در استان‌ها و شهرهای ایران مواجهیم و کُدهای «کیوآر»ی که با آن می‌توان صدقه را پرداخت کرد.

وقتی از صدقه‌دادن صحبت می‌کنیم، در واقع از یکی از عبادات و مناسک اسلامی حرف می‌زنیم. بنا بر تعاریف دینی صدقه چیزی است که انسان آن را به قصد قربت (نزدیکی به خداوند) از مال و اموالش خارج می‌کند(۱). هم‌چنین گفته می‌شود که زکات صدقه واجب و صدقه‌ی معمول امر مستحب است. صدقه در واقع بخششی است به فردی که آن امکان برای رفع حوائجش را ندارد؛ علاوه بر آن صدقه می‌تواند برای دست‌یابی به پاداش اخروی یا کاهش عذاب اخروی یا برای این باشد که خداوند رفع حوائج بندگانش را دوست دارد و ما نه برای کسب پاداش و نه برای کاهش مجازات، بلکه تنها برای رضایت و عشق خداوند صدقه می‌دهیم(۲). بالاترین نیت صدقه‌دادن برای رضایت خداوند است و اما اگر کسی به گمان کسب پاداش اخروی یا کاهش مجازات اخروی دست به دادن صدقه بزند، کاری نیکو انجام داده؛ البته این صدقه‌دادن می‌تواند از جنس نذرکردن هم باشد که فردی برای امری نذری می‌کند که مثلاً فلان مقدار صدقه ببخشد و می‌بخشد. همین فرهنگ صدقه‌دهی هم در ایران به پایه‌ای برای تشکیل کمیته‌ی امداد بدل شده.

ذهنیت تشکیل این کمیته به سال ۱۳۴۲ و پس از آن بازمی‌گردد؛ زمانی که خانواده‌های زندانیان سیاسی به دلیل زندانی‌بودن سرپرستشان نیازمند کمک بودند. با همین مبنای لزوم صدقه‌دادن و کمک‌کردن به دیگران مبارزان مذهبی نزدیک به روحانیت در آن دوران نیز به جمع‌آوری پول و کمک به خانواده‌های نیازمند و خانواده‌های زندانیان سیاسی می‌پرداختند. همین ذهنیت از سوی بنیان‌گذار نظام جمهوری اسلامی در اوائل انقلاب به تشکیل مجموعه‌ای با عنوان کمیته‌ی امداد رسید. عنوان کمیته‌ی امداد توسط رهبر وقت نظام پیشنهاد شد و در اسفند ۱۳۵۷ و کم‌تر از یک ماه پس از پیروزی انقلاب بهمن روح‌الله خمینی طی فرمانی به مهدی کروبی او را موظف کرد که به همراه حبیب‌الله عسگراولادی و حبیب‌الله شفیق، این مجموعه را سامان دهند. بنیان‌گذار نظام جمهوری اسلامی در حکم خود نوشت که این سه تن پس از تشکیل کمیته‌های امداد در تهران و شهرستان‌ها حسابی تحت همین عنوانِ امداد باز کنند و وجوهی که تعیین شده، در حساب مزبور واریز کرده و با حُسن تدبیر کمیته‌های مزبور را سرپرستی کنند(۳). تشکیل این نهاد آن‌قدر برای روح‌الله خمینی ضرورت و اولویت داشت که آن را به عنوان دومین نهادی که پس از پیروزی انقلاب تشکیل می‌دهد، تأسیس کرد. این نهاد تا سال ۱۳۶۶ حتی اساس‌نامه‌ی تأئیدشده‌ای نداشت و امور به صلاح‌دید مسئولان امر و اعتمادی که شخص رهبر جمهوری اسلامی به حبیب‌الله عسگراولادی داشت، اداره می‌شد. حبیب‌الله عسگر اولادی از فعالان مؤتلفه‌ی اسلامی بود، با خمینی ارتباطی نزدیک داشت و هم‌چنین در جریان ترور حسنعلی منصور، نخست‌وزیر وقت به حبس ابد محکوم شده بود. در تیر سال ۱۳۶۶ بنیان‌گذار نظام در پیامی کوتاه اساس‌نامه‌ی کمیته‌ی امداد را تأئید می‌کند و این اساس‌نامه با تعبیر «ان‌شاء‌الله موجب رضای خداوند است»ِ رهبر وقت رسمیت می‌یابد؛ اساس‌نامه‌ای که در آخرین به‌روزرسانی آن تا زمان نوشتن این مطلب، در سال ۱۳۹۴ با حکم رهبری نظام ابلاغ شده. در ماده‌ی هشت همین اساس‌نامه هم «صدقات، نذورات، زکوات، انفاقات، هبه و ثلث و موقوفاتی که به نام امداد امام وقف می‌شود» به عنوان یکی از منابع اصلی مالی کمیته‌ی امداد در نظر گرفته ‌شده(۴).

اما آن‌چه در ید اموال کمیته‌ی امداد قرار دارد، از آن کیست؟ آیا خود نهاد کمیته‌ی امداد صاحب این اموال است؟ بنا بر ماده‌ی هفت اساس‌نامه‌ی مصوب ۱۳۹۴ «دارایی‌های امداد امام عبارت است از خالص کلیه‌ی دارایی‌ها، اعم از منقول و غیرمنقول و حقوق مادی و معنوی که به امداد امام واگذار شده و می‌شود یا از محل منابع مالی تأمین شده یا خواهد شد و در دفاتر امداد امام ثبت شده یا خواهد شد که مجموعاً اموال ولی‌فقیه محسوب می‌شود» (۴). یعنی کمیته‌ی امداد هرچه دارد، از آن رهبر نظام جمهوری اسلامی است. بنا به باور فقهای شیعه‌ی امامیه، در زمان امام معصوم تنها او می‌تواند در وجوهات شرعی تصرف کند و در زمان غیبت نیز فقهای عادل، متّقی و جامع‌الشرایط این اجازه‌ی تصرف را دارند؛ اما بنا بر نظر رهبر جمهوری اسلامی امر وجوهات مسلمین در اختیار ولی‌امر، یعنی خود اوست؛ البته او گفته که مقلدین مراجع تقلید مختلف می‌توانند وجوهات شرعی خود را به مرجع خود نیز بدهند. محسن کدیور، اسلام‌شناس اما می‌گوید که در اداره‌ی این وجوه شرعی «به نظر می‌رسد اجتهاد و عدالت و تقوی شرط لازم باشد، اما یقیناً کافی نیست و در وجوهات شرعیه ثبت، شفافیت و امکان نظارت مؤمنان با رعایت سازو‌کارهای مناسب ضروری است. به طور کلی وجوهات شرعی باید در صندوقی زیر نظر نمایندگان مراجع یا حتی نمایندگان متدینان هزینه شود و متکی به تشخیص شخصی مراجع نباشد»(۵). این در حالی است که نه رهبر جمهوری اسلامی ایران و نه بسیاری از مراجع تقلید سابقه‌ای در این شفاف‌سازی و گزارش‌دهی دقیق وجوه شرعی اخذشده و محل مصرفشان نداشته و ندارند.

این وجوهات شرعی در زمان پیامبر و امامان اول و دوم شیعیان که در دورانی حکومت می‌کردند، به نوعی (و نه کاملاً) شبیه نقش مالیات در حکومت‌های امروزی عمل می‌کرده؛ یعنی زکات، خمس، خراج (مالیات ارضی) و جزیه (مالیات از اهل کتاب که در حوزه‌ی حکومت اسلامی زیست می‌کنند) در آن دوران به حکومت پرداخت می‌شده تا حکومت با آن‌ها و هم‌چنین اموالی چون انفال و غیره بتواند خود را اداره کند. مشخص است که چون این حکومت‌ها توسط امام یا پیامبر اسلام اداره می‌شده، نتیجتاً فرد حاکم بر تمامی این احکام تصرفی تام و تمام داشته. در ادامه اما بخشی از علمای شیعه در دوران‌های بعدی با مالیات‌دهی به حکومت‌ها مخالفت کرده و گفته بودند که همین موارد و انفاق‌ها کافی است و جایز نیست که مسلمانان مالیات اضافی پرداخت کنند؛ اما چرخ حکومت‌های مدرن (دست‌کم در جهان دموکراتیک) با مالیات مردم می‌چرخد. در حاکمیت جمهوری اسلامی که به وجهی خود را حکومت اسلامی می‌داند، در کنار مالیات‌ستاندن از شهروندان برای حکومت، برای وجوه شرعی آن‌ها هم فکر شده و نهادی برای آن تأسیس شده‌اند؛ نهادی که دست‌کم تا سال ۱۳۶۸ با مسئله‌ی زکات کاری نداشت و اما در سال ۱۳۶۸ و با گرفتن اجازه از رهبر تازه‌برتخت‌نشسته‌ی آن روزها و اخذ فتوای چند تن از مراجع تقلید کمیته‌ی امداد به امر زکات هم وارد شد. در سال ۱۳۷۵ هم ستاد احیای زکات سازمان برنامه و بودجه تشکیل شد و در سال ۱۳۸۳ هم کل مسئله‌ی زکات به کمیته‌ی امداد واگذار شد؛ امری که در سال ۱۳۹۰ بدل به قانون شد. ماده‌ی اول این قانون هم می‌گوید: «به منظور تشویق مردم به ادای زکات و سازماندهی امور مربوط در صورت اذن ولی‌فقیه و اعطای اختیارات در چهارچوب این قانون «شورای مرکزی زکات» با حضور جمعی از مسئولان تشکیل می‌شود. در ماده‌ی ۴ این قانون دولت موظف شده مبلغی “حداقلی” به میزان ریالی زکات جمع‌آوری‌شده و ده‌درصد از بودجه‌ی پیشنهادی کمیته‌ی امداد به این رقم اضافه کند تا کمیته‌ی امداد طبق قانون آن را هزینه کند. به عبارتی اگر میزان ریالی زکات یک‌میلیون تومان باشد، دولت هم موظف است به همان میزان به کمیته‌ی امداد کمک کند و ده‌درصد از بودجه‌ی کمیته‌ی امداد هم به آن اضافه کند»(۶).

بگذارید نگاهی دوباره به مسئله بیاندازیم. یکی از اصلی‌ترین منابع مالی کمیته‌ی امداد صدقات و زکوات است. بنا بر تصریح اساس‌نامه‌ی کمیته‌ی امداد هم همه‌ی اموال این مجموعه از آنِ رهبر جمهوری اسلامی است و اوست که حق دخل و تصرف در این اموال را دارد؛ در واقع آن‌چه رخ داده، به این معنی است که صدقه‌ها و پرداخت‌های شرعی مردم به پشتوانه‌ی مالی برای رهبری جمهوری اسلامی بدل شده. در این میان کمیته‌ی امداد هم حاضر به انتشار ریز دخل‌وخرج خود نیست و تنها به گزارش‌دهی‌های کلی اکتفا می‌کند؛ مثلاً در شهریور ۱۳۹۹ این کمیته با ارائه‌ی گزارشی کم‌تر از هزاروپانصد کلمه گزارش سالانه‌ی خود را منتشر کرد؛(۷) در واقع با کمیته‌ای مواجهیم که وجوهات شرعی و صدقات مردم را دریافت می‌کند و گویی تنها به رهبری نظام که خود بنا بر اساس‌نامه‌ی این کمیته مالک همه‌ی دارایی‌های کمیته است، گزارش می‌دهد. با این وضعیت کمیته‌ی امداد که دست به دریافت وجوه شرعی و صدقات و زکوات مردم می‌زند، به قلک پولی بدل می‌شود که تمام‌عیار در اختیار رهبری جمهوری اسلامی است و او هرطور که بخواهد، می‌تواند آن را هزینه کند. مردمان هم باید امیدوار باشند که این رهبری تقوا و عدالت داشته باشد که آن پول‌ها را در مسیری که این مردم نیت کرده و بنا بر آن صدقه داده‌اند، خرج کند؛ تقوا و عدالتی که بنا بر عمل‌کرد رهبری نظام در سه دهه‌ی گذشته بسیار محل پرسش است. می‌توان گفت که کمیته‌ی امداد محلی است برای پوشش آن وجه شرعی حکومت و اما قلکی پول برای رهبری که هرجا که مناسب دید، خرج کند؛ بی‌حساب‌وکتاب پس‌دادن به کسی و نهادی و جایی. کیف پولی برای همه‌ی فصول.

پانوشت‌ها: ۱- صدقه، ویکی شیعه. ۲- نذر، صدقه و معامله با خداوند، وب‌سایت رسمی محسن کدیور، ۱۷ آذرماه ۱۳۹۲. ۳- حکم تشکیل کمیته‌ی امداد به آقایان: کروبی، عسکراولادی، شفیق،‌ سایت جامع امام خمینی. ۴- اساس‌نامه، سایت کمیته‌ی امداد خمینی. ۵- موازین تصرف در وجوهات شرعیه و انفال، وب‌سایت رسمی محسن کدیور، ۲۹ دی ماه ۱۳۹۱. ۶- جمع‌آوری زکات هزارمیلیارد تومانی؛ آیا کمیته‌ی امداد نقش رابین‌هود را بازی می‌کند؟، مسعود آذر، بی‌بی‌سی فارسی، ۱۸ بهمن ماه ۱۳۹۹. ۷- به مناسبت هفته‌ی دولت اعلام شد؛ ارائه‌ی گزارش عمل‌کرد یک ساله‌ی فعالیت‌ها و اقدامات کمیته‌ی امداد، کمیته‌ی امداد امام خمینی، ۶ شهریورماه ۱۳۹۹.

مطالب مرتـبط

• صد و سی امین شماره از ماهنامه خط صلح منتشر شد
• صدوبیست‌و‌نهمین شماره از ماهنامه‌ی خط صلح منتشر شد
• صدوبیست و هشتمین شماره از ماهنامه‌ی خط صلح منتشر شد
• صدوبیست و هفتمین شماره ماهنامه‌ی خط صلح منتشر شد
• صدوبیست و ششمین شماره ماهنامه‌ی خط صلح منتشر شد

برچسب ها: پرداخت الکترونیکی صدقه خط صلح خط صلح 130 صدقه صدقه و دفع بلا کمیته امداد کمیته‌ی امداد ماهنامه خط صلح مرتضی هامونیان

بدون نظر

نظر بگذارید