آزار زنان؛ مخاطبان در ایران، افغانستان و تاجیکستان از تجربه‌هایشان در فضای عمومی می‌گویند

آزار زنان؛ مخاطبان در ایران، افغانستان و تاجیکستان از تجربه‌هایشان در فضای عمومی می‌گویند

• گروه شبکه‌های اجتماعی
• بی‌بی‌سی فارسی

۳۳ دقیقه پیش

منبع تصویر، ISNA

امروز هشتم مارس است؛ بهانه‌ای برای صحبت کردن از مسائلی که سراسر سال دامن‌گیر زنان است. از زنان در ایران، افغانستان و تاجیکستان خواسته بودیم که درباره یکی از ابتدایی‌ترین حقوقی که افراد برای خود متصور می‌شوند بگویند؛ درباره اینکه هنگام راه رفتن در کوچه و خیابان محل زندگی‌شان چقدر احساس امنیت می‌کنند و این احساس امنیت چه تاثیری بر زندگی آنها گذاشته است. یکی از زنان در یک جمله پاسخ داده است: "باید کتاب بنویسم."

پیش از اینکه به پاسخ‌ها بپردازیم، اصل پاسخ دادن یا ندادن، و چگونگی پاسخ‌ها، حرف‌های زیادی برای گفتن داشت. از افغانستان، تنها یک صدای کوتاه رسید. مخاطبان چند کامنت هم زیر پست‌های شبکه‌های اجتماعی گذاشتند. از ایران، ویدیویی رسید که نشان می‌داد دختری جوان در تاکسی نشسته و از مکالمه‌اش با راننده فیلم گرفته است. دختر جوان به مرد مسن می‌گفت که چطور خجالت نمی‌کشد و تقاضای داشتن رابطه با او را مطرح می‌کند. از سوی دیگر، مرد سعی داشت او را متقاعد کند که در تمام عمرش طعم زندگی را نچشیده است. اما این ویدیو پیش از آنکه تا پایان دیده شود پاک شد. برادر آن دختر ویدیو را فرستاده بود و به تقاضای خواهرش آن را از پیامگیر تلگرام پاک کرد. از ایران ویدیوی دیگری نرسید، جز صحنه آزاری که زنی جوان به طور اتفاقی، هنگام لایو اینستاگرام ثبت کرده بود.

• آزار جنسی زنان؛ در فضاهای عمومی بریتانیا '۴۳ درصد از لمس و دستمالی آزار دیده‌اند'
• روز جهانی زن در ایران؛ از قتل در 'دفاع از ناموس' تا اصرار بر بارداری

از تاجیکستان اما چند ویدیو رسید که زنان چشم در دوربین دوخته و از تجربیات تلخ‌شان می‌گویند.

این پاسخ‌ها، به یافته‌های نظرسنجی موسسه تحقیقاتی جورج تاون۲۰۲۲/۲۰۲۱ نزدیک است. این موسسه از زنان ۱۷۰ کشور جهان نظرسنجی کرده و بر این اساس، تاجیکستان را در رتبه ۸۵، ایران را در رتبه ۱۲۵ و افغانستان را در رتبه ۱۷۰ قرار داده است. کشورهایی که رتبه آنها به عدد ۱۷۰ نزدیک‌تر است برای زنان نا امن‌تر برآورد شده‌اند.

نظرخواهی اخیر بی‌بی‌سی، مطالعه علمی نبود. فراخوانی بود از مشاهدات روزمره زنان درباره احساس امنیت در فضاهای عمومی. در این نظرخواهی، طیف متفاوتی از پاسخ‌ها دریافت شد؛ از زنانی که می‌گویند احساس امنیت کامل دارند تا آنها که هیچ جا را امن نمی‌دانند. اما گروه اول، کم‌تعدادتر بودند. بسیاری از کاربران، بدون نام و به صورت ناشناس در فضای مجازی حضور دارند. به همین دلیل، در گزارش این نظرخواهی، از برخی از این نظرات، با عنوان "مخاطب" یا "پاسخگوی این فراخوان" یاد می‌شود.

منبع تصویر، Getty Images

'همه جا ناامن است'

"چند شب پیش با ماشین از فرودگاه برمی‌گشتم، ساعت سه بود، یک موتور سنگین بدون پلاک گیر داد، دختر و پسری روی موتور بودند که می‌گفتند در صندوق عقب باز مانده. من واقعا ترسیده بودم و تنها کاری که توانستم بکنم این بود که سرعتم را زیاد کردم و وارد اتوبان شدم."

بسیاری از زنان گفته‌اند که برای حفاظت از خود وسایلی همچون چاقو همراه دارند. یکی از پاسخگویان به نام "نوا" که همیشه یک "سوت" و یک "اسپری الکل" با خود همراه می‌برد، می‌گوید: "من باید مسیر خانه تا خیابان اصلی را به مدت ۱۰ دقیقه در صبح و شب پیاده برم واحساس ناامنی دارم. چند بار روی پل هوایی اتفاق افتاده که افراد آلت (تناسلی) به دست دنبالم کرده‌اند. حتی موردی بود که یکی از این افراد را دوباره دیدم و شناسایی و دنبال کردم. به پلیس هم تلفن زدم. اما پلیس گفت به این دلیل که در حین ارتکاب جرم نیست، نمی‌توان کاری انجام داد."

مریم، یکی دیگر از مخاطبان است که می‌گوید: "چندین بار در خیابان من را لمس کرده‌اند اما از ترس پشتم را نگاه نکردم. در تاکسی یک نفر پایم را لمس کرد، باز هم ترسیدم چیزی بگویم. یک بار هم یک نفر با چسبیدن به من ارضا شد... نمی‌دانم چه بگویم...."

یکی دیگر از زنان می‌گوید: "چه در شب و چه در روز، وقتی صدای موتور می‌آید، یا کسی بیش از حد نزدیک می‌شود، احساس ناامنی می‌کنم."

مخاطبی دیگر، به تجربه تلخی که داشته‌ اشاره می‌کند: "از وقتی ۹ سالم بود و پسری در کوچه از پشت مزاحمم شد و من را به شدت به زمین کوباند، هر وقت صدای پایی پشت سرم می‌شنوم ناخودآگاه می‌دوم. مثل فوبیا (ترس بیمارگونه) شده است."

چنین تجربیاتی موجب شده که تعداد زیادی از زنان شرایط خود در ایران را اینگونه جمع‌بندی کنند: "از کوچه و خیابان گرفته، تا پل هوایی، محل کار و ورزش، تاکسی، اتوبوس، توالت بین‌راهی و ... همه برای زنان در ایران با ترس و ناامنی همراه است."

امنیت و احساس امنیت

از پادکست رد شوید و به خواندن ادامه دهیدپادکسترادیو فارسی بی‌بی‌سی

پادکست چشم‌انداز بامدادی رادیو بی‌بی‌سی

برنامه ها

پایان پادکست

برخی پاسخگویان موضوع "امنیت" و "احساس امنیت" را تفکیک کرده‌اند؛ آنها به این نکته اشاره دارند که رفتارهایی همچون "نگاه‌های خیره" یا نبود حمایت‌های اجتماعی و قانونی در صورت بروز مشکل، زندگی را برای زنان دشوارتر کرده است.

بسیاری از پاسخگویان به این نکته اشاره می‌کنند که امنیت زنان فقط به تماس فیزیکی محدود نمی‌شود، بلکه رفتارهایی همچون نگاه کردن به زنان هم آزاردهنده است. یکی از آنها می‌گوید: "امنیت زنان در ایران خوب است اما آقایان حین عبور تمام زنان، باید از کنار یا پشت به آنها نگاه کنند."

یکی از مخاطبان که در مشهد زندگی می‌کند و ۲۶ ساله است، می‌گوید: "همیشه سعی کرده‌ام آدم مستقل و محکمی باشم اما بعضی از این آزارهای خیابانی برایم وحشتناک و دلهره‌آور بوده. بدترینش زمانی اتفاق افتاد که با دوستانم از سایت بانوان پارک ملت مشهد به سمت پارکینگ می‎رفتیم. چند پسر نوجوان دور ما را گرفتند و شروع به فحاشی و تهدید کردند. چاقو هم داشتند. بلند بلند فریاد می‌زدند و می‌خندیدند. معلوم بود که در حالت عادی نیستند. ما نمی‌توانستیم کاری کنیم. با عجله خودمان را به ماشین رساندیم اما باز هم آمدند و به ماشین لگد زدند. بدتر از همه این که، مردمی که آن اطراف بودند واکنشی نشان نمی‌دادند."

او از تجربه دیگرش می‌گوید: "جلوی در دانشگاه پیام نور واحد مشهد، جلوی چشم نگهبان، آقایی از من آدرس پرسید. صدایش را نشنیدم. رفتم جلوتر که بپرسم آدرس کجاست تا بتوانم کمکش کنم. یکباره دست من را گرفت، داخل ماشین کشید و پایش را روی گاز گذاشت. تنها چیزی که به ذهنم رسید این بود که داد بزنم و به زحمت توانستم خودم را از ماشین بیرون بکشم.... آن ماشین جلوی چشم‌های متحیر من گم شد و هیچکس واکنشی به این موضوع نشان نداد. وقتی به حراست اعتراض کردم که چرا واکنشی نشان ندادید گفتند که بیرون از دانشگاه ربطی به ما ندارد. شاید آن آقا خصومت شخصی با شما داشته."

منبع تصویر، Getty Images

'تفاوت آزارهای خیابانی در چند دهه گذشته'

زهره ۴۳ ساله است و در تهران زندگی می‌کند. یکی دیگر از مخاطبان هم ۵۰ ساله است و از تجربیاتی که حدود ۲۰ سال پیش از آزار در ایران داشته گفته است. هر دوی آنها به معتقدند که در گذشته بیشتر شاهد آزارهایی همچون لمس بدن زنان در فضاهای عمومی بودند. زهره که مجرد است و با خانواده‌اش زندگی می‌کند، می‌گوید: "نمی‌دانم به این مربوط می‌شود که سنم بالاتر رفته یا نه. اما الان دیگر نگران لمس شدن یا متلک شنیدن نیستم. بیشتر نگرانی‌ام از جرایم و ناامنی‌های مربوط به مسائل اقتصادی هستم. من اگر شب بیرون نمی‌روم بخاطر این است که نمی‌خواهم خانواده‌ام را نگران کنم. نگرانی خانواده‌ام هم از این است که قربانی دزدی و زورگیری شوم."

موضوعی که زهره به آن اشاره می‌کند، نقطه اشتراک نگرانی زنان و مردان در ایران است. بی‌بی‌سی پیام‌های متعددی از مردان دریافت کرده که می‌گویند بخش بزرگی از ناامنی، ربطی به زن و مرد ندارد. احمد می‌گوید: "من با این سبیل سفیدم چندین بار در مترو لمس شدم. حرمت سن و سال هم نمی‌فهمند." یکی از مخاطبان دیگر که او هم مرد است، ویدیویی فرستاده که یک خیابان شلوغ در مرکز شهر تهران را نشان می‌دهد. او می‌گوید که حتی اینجا هم احساس امنیت نمی‌کند چون در همین نقطه بارها شاهد دزدی و زورگیری بوده است.

در راستای اشاره به تفاوت آزارهای خیابانی در چند دهه گذشته، زهره معتقد است به این دلیل آزارهایی مثل لمس کردن در خیابان کمتر شده که این روزها افراد بیشتر در دنیای مجازی افراد همدیگر را پیدا می‌کنند و برقراری ارتباط راحت‌تر شده است.

تعداد دیگری از مخاطبان هم به این موضوع اشاره کرده و گفته‌اند که نه تنها در فضای فیزیکی ایران امنیت دارند، بلکه در فضای مجازی هم "آسایش" ندارند. مریم زیر پست اینستاگرام بی‌بی‌سی نوشته است: "جالب است که شما می‌گویید تجربه‌ات را بگو. وقتی در کامنت از تجربه‌‌ام از تعرض خیابابی می‌گویم، باز هم چند مرد در ریپلای و دایرکت با حرف‌هایشان آزاررسانی می‌کنند... به‌جای همدلی، به قسمت‌های جنسی می‎پردازند و فانتزی می‌سازند در ذهن‌شان."

تجربه ناامنی در همه مشترک نیست

در مقابل کسانی که می‌گوید هنگام پیاده‌روی در ایران در روز هم احساس ناامنی می‌کنند، افرادی هستند که از امنیت فضاهای عمومی رضایت دارند. نازلی که در منطقه ۱۷ تهران زندگی می‌کند می‌گوید: "شب‌ها ساعت یک به بعد به پارکی که پشت خانه‌مان است می‌رویم و تا ۳ و ۴ صبح قدم می‌زنیم. خدا را شکر هیچ اتفاقی برایمان نیفتاده."

شکوه هم می‌گوید: "ساعت ۱۱ شب در کوچه‌ها قدم می‌زنم. امنیت بد نیست."

'در افغانستان خانه‌ها هم برای زنان امن نیست'

منبع تصویر، Getty Images

مخاطبان بی‌بی‌سی در افغانستان کمتر به جزییات پرداخته‌اند و تجربیات خود را بازگو کرده‌اند. یکی از آنها می‌گوید: "ما در افغانستان روزها احساس امنیت نمی‌کنیم و شب‌ها اصلا. با روی کار آمدن دولت جدید حتی اگر با فامیل خود بیرون بروی احساس امنیت نمی‌کنی."

پاسخگوی دیگری به نام "شکیلا" می‌گوید: "در افغانستان نه تنها کوچه‌ها برای زنان امنیت ندارد، بلکه خانه‌ها هم امن نیست."

یکی دیگر از مخاطبان در یک پیام صوتی می‌گوید: "یکی از اسباب آزار و اذیتی که در افغانستان وجود دارد این است که مردم نمی‌توانند حتی آزادانه عکس خودشان را در فیس‌بوک یا واتس‌اپ نشر کنند چون مورد آزار واذیت قرار می‌گیرند."

زنان در تاجیکستان: 'درجامعه ما دختر هم جبر دیده می‌شود هم گنهکار'

مخاطبانی که از تاجیکستان به این فراخوان پاسخ داده‌اند، از امنیت خود در فضاهای عمومی احساس رضایت نسبی دارند. آنها می‌گویند که احساس امنیت در مناطق مرکزی شهرها بیشتر است.

نازنین می‌گوید: "مواردی هست که پسرها حرف‌های زشت می‌زنند یا پشت سرت راه می‌روند. شکر که به حالت‌های دست دزاری یا این اعمال بد تا به حال دچار نشده‌ام. اما دختری را می‌شناختم که به این حالت دچار شد و به پلیس مراجعه نکرد. به این دلیل که درجامعه ما دختر هم جبردیده می‌شود هم گنهکار. پسر جزای خود را می‌بیند اما آبروی دختر کاسته می‌شود. به همین سبب بسیاری از دخترها به والدین خود هم نمی‌گویند."

منبع تصویر، Getty Images

شاعره که از سه سال پیش در دوشنبه زندگی می‌کند می‌گوید: "دو سال اول در مرکز شهر بودم. در آنها گشت و گذار بی‌خطر بود. اما حدود یک سال است در منزلی هستم که از مرکز شهر دورتر است آنجا به این حالت‌ها بیشتر دچار می‌شویم. در این محله جدید دخترها می‌ترسند که در شب حتی اطراف خانه‌شان هم بروند."

شهنازه می‌گوید که در مجموع در دوشنبه احساس امنیت دارد: "فقط در مناطقی دور از مرکز که برق ندارند و برایم بیگانه است احساس خطر می‌کنم و کوشش می‌کنم موقع شب آن طرف‌ها نروم. البته در مرکز شهر هم اتفاق‌هایی می‌افتد. چند ماه پیش ساعت سه روز، دخترم با دو جوان بداخلاق روبه‌رو شد که مورد لت و کوب قرار گرفت."

پژوهشی که موسسه تحقیقاتی جورج تاون انجام داده، شاخصی به نام "احساس امنیت" دارد. این شاخص، بر اساس پرسش نظرسنجی گالوپ، درصد زنان بالاتر از ۱۵ سال را نشان می‌دهد که به این پرسش پاسخ مثبت داده‌اند: "آیا هنگام راه رفتن در شب به تنهایی احساس امنیت می‌کنید؟"

این شاخص در مورد ایران ۱/۶۶ درصد، در تاجیکستان ۶/۹۲ و در افغانستان ۸/۹ درصد است.