مخالفان جنگ در داخل روسیه چه روزگاری دارند؟

پارلمان روسیه جمعه گذشته (۴ مارس) قانونی را تصویب کرد که بر اساس آن منتقدان جنگ با اوکراین ممکن است تا ۱۵ سال به زندان محکوم شوند. روز یکشنبه (۶ مارس) اما هزاران نفر در اعتراض با جنگ دوباره به خیابان‌ها آمدند. بسیاری رسانه‌هایی همچون ژاکوبین و اوپن دموکراسی در گزارش‌هایی به سراغ مخالفان جنگ در روسیه رفتنند و از برخوردها با منتقدان جنگ در روسیه و نیز این که با وجود این شرایط چرا هنوز با جنگ مخالفت می‌کنند، پرسیدند. 

اعتراضات خیابانی از روز ۲۴ فوریه و همزمان با آغاز جنگ شروع شد. اولین تظاهرات در مسکو و سنت پترزبورگ  آغاز و به دیگر شهرها هم سرایت کرد. 

مردی با پلاکارد «نه به جنگ» در میدان پوشکین مسکو- ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ – عکس از خبرگزاری فرانسه

حکومت نظامی علیه مخالفان

از ۲۴ فوریه و نخستین تظاهرات بزرگ در مخالفت با جنگ اوکراین هزاران نفر بازداشت و برای چندین روز زندانی شدند.

اما قانونی که جمعه ۴ مارس تصویب شد، نوعی حکومت نظامی علیه ابراز عقیده در زمینه جنگ اوکراین را پدید آورده است.

اعمال فشار، آزار و تهدید رسانه‌های لیبرال نظیر« دوزهد» و «نووآیا گزت» و شماری از رسانه‌های غربی به همراه قانون جدید ۱۵ سال زندان برای اخبار – به گفته حکومت روسیه کذب – و مقالات انتقادی از جنگ، دست‌به‌دست هم داده و عرصه را بر مخالفان جنگ در داخل روسیه تنگ کرده است.

بر اساس قانون، اولین بازداشت در یک تظاهرات جریمه‌ای حداکثر ۱۵ هزار روبل (حدود ۱۳۰ دلار) دارد. اگر ظرف یک سال آینده مجددا بازداشت شوید با حداکثر  ۳۰ روز بازداشت  یا جریمه‌ای حداکثر ۳۰۰ هزار روبل (۲۵۵۰ دلار) مواجه خواهید بود. اگر ظرف ۶ ماه دوبار حکم بازداشت بگیرید برایتان پرونده جنایی تشکیل شده و نهایتا ممکن است کارتان به زندان طولانی مدت بکشد. 

Сейчас в Москве. Люди скандируют «Нет войне!». pic.twitter.com/yLOAgGztVc

— Тот самый Мартин (@martin_camera) February 24, 2022

سنت پترزبورگ، زادگاه پوتین: ۲ مارس

یلنا اوسیپوآ دختر یکی از بازماندگان «محاصره لنینگراد» از زمان جنگ با آلمان نازی که ۷۷ سال دارد، توسط  پلیس در تظاهرات ضد جنگی که در سنت پترزبورگ در جریان بود بازداشت شد.

بازداشت یلنا توجه مردم را جلب کرد اما او یکی از ۱۳ هزار نفری بود که در جریان دو هفته از آغاز حمله روسیه به اوکراین و تظاهرات ضد جنگ تا کنون بازداشت شده اند.

تظاهرات ۶ مارس

روز یکشنبه ۶ مارس (دو روز بعد از اعلام قانون جدید) باز هم مخالفان به خیابان‌ها آمدند. مردم روسیه روز ششم مارس در بیش از ۶۰ شهر روسیه از جمله ولادی‌وستوک، ایرکوتسک و خاباروفسک تظاهرات کردند.

هر چند که به گفته پروژه حقوق بشر روسیه (OVD-Info) حدود ۵ هزار نفر تنها در روز یکشنبه بازداشت شدند، وزارت کشور روسیه از ۳۵۰۰ بازداشتی در این روز خبر داده است.

تظاهرات ۸ مارس

همزمان با روز بین‌المللی زن، به گزارش گروه مقاومت ضد جنگ فمینیستی، زنان در ده‌ها شهر روسیه به بناهای یادبود جنگ رفته و دسته‌‌های گل نثار رفتگان جنگ کردند.

در سنت پترزبورگ پلیس به زنانی که گل در دست داشتند دستور داد متفرق شوند و ۵ نفر را بازداشت کرد. در مسکو، باغ الکساندر که راه ورودی به قبر سرباز گمنام است، مسدود بود و زنان به میدان دیگری نزدیکی رفتند. نزدیک به ۱۰۰ نفر در این روز بازداشت شدند که حدود ۶۰ نفر از بازداشت‌‌ها در مسکو صورت گرفت.

ریشه کنی مخالفت

«وی» (نام مستعار)، از سوسیالیست‌های روسی است که اززمان آغاز جنگ در تظاهرات‌هایی که در مسکو برگزار شده حضور داشته است. «وی» به ژاکوبین می‌گوید که جو تظاهرات پرتنش بود.

بزرگترین تظاهرات روز ۲۴ فوریه در مسکو و همزمان با روز حمله به اوکراین برگزار شد در روزهای بعد پلیس هرکسی را که در خیابان‌ها به نظرش مظنون می‌رسید بازداشت می‌کرد. این مشابه وضعیتی بود که در جریان راهپیمایی‌هایی که برای آزادی الکسی ناوالی رهبر مخالفان رخ داد. پس از هر تظاهرات و با آغاز بازداشت‌ها تظاهرات بعدی با حضور افراد کمتری برگزار می شد. 

معترضان ضد جنگ در اعتراضات اخیر اغلب جوانان زیر ۳۵ سال هستند و بیش از هر تظاهراتی در گذشته زنان به مخالفت با جنگ در اوکراین به خیابان‌ها آمدند.

دولت پوتین شبکه‌های فعالان و رسانه‌های آن‌ها را محدود یا متلاشی کرده. 

«وی» توضیح‌ می‌دهد که با وجود سرکوب و سخت‌گیری‌ها در مسکو چطور جامعه از اعتراضات مطلع می‌شوند:

«تقریبا همه خبردار می‌شوند- محال است به مرکز شهر بروید و  متوجه حضور سنگین پلیس، و بازداشت‌های خشن نشوید.»

«وی» واکنش اولیه مردم کوچه و بازار به حمله به اوکراین را شگفتی و ناتوانی از درک اوضاع توصیف کرد و گفت:

«در یکی‌دو روز اول، مردم خارج از جامعه فعالان به ندرت در مورد جنگ حرف می زدند. رسانه‌‌های رسمی هم تقریبا چیز زیادی نمی‌گفتند. برخی مردم ( از جمله خودم) حیرت‌زده بودند، برخی هم اصلا نمی‌فهمیدند چه اتفاقی می‌افتد یا اساسا برایشان اهمیتی نداشت. حتی رسانه‌های رسمی هم از تصمیم پوتین غافلگیر شده بودند.»

او در ادامه می‌گوید:

«تنبیه شدیدی که برای شرکت در تظاهرات در نظر گرفته شده باعث شده عامه مردم از شرکت در تظاهرات صرف نظر کنند. رسانه‌های طرفدار پوتین هم از سوی دیگر تلاش‌های هماهنگی را برای تهییج افکار عمومی مطلوب آغاز کرده اند.»

Dozens of anti-war demonstrators were detained in Saint Petersburg after jailed opposition leader Alexei Navalny called on Russians to protest against Putin's invasion of Ukrainepic.twitter.com/9iWkP7nxnG

— Alfons López Tena (@alfonslopeztena) March 3, 2022

روایت دولتی جنگ

اکنون و با گذشت بیش از دو هفته از جنگ، رسانه‌ها همگی دستورات لازم را دریافت کرده و بر طبل جنگ می‌کوبند. 

همانطور که همه می‌دانند جنگ اوکراین، در روسیه «عملیات ویژه» برای «نازی‌-زدایی اوکراین» از چنگال جناح‌راستی‌های (Banderites) اوکراینی که مقصر «نسل‌کشی» در دونباس هستند و همچنین علیه گسترش ناتو، عنوان می‌شود. روایت (دولتی) در روسیه این است که چاره‌ای جز این عملیات نبود. برخی از مردم این خط روایی را پذیرفته اند. «وی» می‌گوید که در بازار شنیده که پدری به دختر ۷-۸ ساله‌اش می‌گوید، «ببین وقتی یکی به تو توهین می‌کند بالاخره یک موقعی به جایی می‌رسی که باید مشت بکوبی تو صورتش». به هر حال کسانی در روسیه هستند که این طور به قضیه نگاه می‌کنند ولی اکنون به ندرت کسی در این باره اصلا حرف می‌زند. در ادارات و محل کسب و مترو مردم مضطربند و در تلفن‌های همراه خود فرو رفته‌اند. 

جنگی غیرمنتظره 

«ام» از دیگر مخالفان جنگ و عضو جنبش سوسیالیست روسیه است. «ام» در«یکاترینبورگ» – چهارمین شهر بزرگ روسیه- زندگی می‌کند و از غافلگیری همگانی در روسیه می‌گوید:

«اولین روز جنگ وقتی پوتین اعلان جنگ کرد، دوست پسرم که اهل دونباس است خیلی راحت و آرام کنار من خواب بود. ترسیدم با این جمله که «جنگ شروع شد» بیدارش کنم. فکر کردم باید بروم بیرون و وقتی بیرون رفتم دیدم عده‌ای دیگر هم همین احساس را داشتند و بدون هیچ هماهنگی بیرون آمده بودند.همه چیز اول از یک تجمع زیر مجسمه لنین شروع شد، بعد مردم دیگری هم آمدند و رفته رفته میدان پر شد. پلیس اصلا نمی‌دانست که با ما چکار کند و آنها هم غافلگیر شده بودند و البته کمی بعد دستور رسید.» 

در«یکاترینبورگ» هم مانند مسکو اغلب مخالفان جنگ بسیار جوان بودند و اغلب بیست وخورده‌ای ساله. آنها فریاد می‌زدند «نه به جنگ» و «پوتین استعفا بده» تا این‌که افسران ضد شورش آمدند و جمعیت را متفرق کردند.

«ام» می‌گوید که صف‌های متعددی که پلیس متفرقشان کرده بود، در شهر راه می‌رفتند و شعار می‌دادند تا این که باز پلیس سر می‌رسید.

الکسی بوشماکوف، وکیل روسی می‌گوید، روز اول مارس تمام بازداشتگاه‌های ویژه«یکاترینبورگ» با تظاهرکنندگان  بازداشتی پر شده بودند تا حدی که تعدادی از بازداشتی‌ها به سیسرت- شهر مجاور- برده شدند. 

هر روز از شمار معترضان خیابانی کاسته و به شمار پلیسٰ‌ها در خیابان ها افزوده می شد.

برخورد پلیس با معترضان ضد جنگ در سنت پترزبورگ ۲۴ فوریه- عکس شاتراستاک

جنبش ضد جنگ خاموش نشده

«ام» مُصر است که سرکوب پایان جنبش ضدجنگ نیست. با این وجود معترضان باید به طور دائم تغییر استراتژی دهند و به اشکال افقی سازمانی که نیاز به رهبری واحد ندارد، تکیه کنند. گروه فمینیستی مقاومت ضد جنگ دست به ابتکار درخشانی زده است. 

آنها می‌گویند که اگر بخش غیر-اپوزیسیون جامعه و فعالان هر کدام در حباب‌های خود باشند باید این فاصله را کم کرد. از همین رو یک فهرست ایمیل برای واتزآپ درست کرده‌اند که فراخوان آن چنین است: «اگر این نامه را برای ۷ نفر از دوستان خود نفرستید، شادی و زندگی در صلح برای سال‌ها از زندگی شما رخت برخواهد بست.» به این شکل افراد مسن‌تر خانواده که با سرعت نور غالبا تئوری‌های توطئه را برای هم می‌فرستند وارد این حلقه شده و حقایق جنگ به گوششان می‌رسد.

این فمینسیت‌ها می‌گویند ایمیل‌ها از طریق اقوام به خودشان هم رسیده و به نظر می‌رسد این روش کارآمد بوده.

گزارش یک تظاهرات

اوپن دموکراسی در گزارشی تظاهرات روز ششم مارس در مسکو را شرح می دهد. 

چندین جنبش اعتراضی اعلام کرده‌ بودند که روز ششم مارس در مسکو تظاهرات خواهد کرد. تیم چهره سرشناس مخالفان – آلکسی ناوالنی- «مانژ نایا» یا میدان مانژ که محوطه بزرگی که در قلب مسکو است و درست مقابل کاخ کرملین واقع شده را برای برگزاری میتینگ اعلام کرده بود. ائتلافی از فمینیست‌ها و گروه‌های چپی نیز میدان «سه‌ایستگاه» را برای تظاهرات انتخاب کرده‌بودند و گروهی دیگر نیز قرار بود در میدان مرکزی پوشکین جمع شوند. 

تظاهرات این روز اهمیت ویژه‌ای دارد چرا که محدودیت‌های قانونی برای اعتراض به جنگ با حداکثر ۱۵ سال زندان و جریمه نقدی تصویب شده  و اعتراضات قبلی نیز همگی یکی پس از دیگری سرکوب و هزاران نفر بازداشت شده‌اند.

میدان مانژ و میدان سرخ مسکو که همیشه پر از توریست‌های سرگردان و یا همراه با راهنما بود، با نرده‌های فلزی مسدود شده و منطقه را پلیس ضد شورش روسیه  پر کرده بودند.

در مسکو ون‌های پلیس یکی پس از دیگری با معترضان بازداشتی پر می شدند. در سنت پترزبورگ چون ون‌های پلیس گنجایش تمام بازداشتی‌ها را نداشت از اتوبوس‌های معمولی هم برای انتقال بازداشتی‌ها استفاده می‌شد. 

برخورد خشن پلیس با معترضان ضد جنگ در سنت پترزبورگ ۲۷ فوریه- عکس شاتراستاک

تجربیات بازداشتگاه

یکی از کسانی که در نزدیکی مجسمه مارکس بازداشت شده می‌گوید: «تقریبا همه بازداشت شده بودند و معترضی باقی‌ نمانده بود که دو پلیس به سراغم آمدند، از من خواستم مدارکم را نشانشان دهند و بعد به من گفتند که سوار ون پلیس شوم تا در اداره پلیس و در دیتابیس مشخصاتم را تطبیق دهند. جر و بحث بی‌فایده بود  و سوار شدم.»

این بازداشتی می‌گوید که بازداشتش سریع و بی‌دردسر و بدون استفاده از زور بوده هر چند  پروژه حقوق بشر روسیه (OVD-Info) می‌گوید معترضان در دستکم ۳۴ شهر روسیه در روز ششم مارس  به شدت کتک خورده بودند.  

الکساندرآ کالوسکیخ موفق شده تا بازجویی و شکنجه‌اش توسط پلیس را ضبط کند:

پلیس بر سرش فریاد می‌زند: 

«پوتین طرف ماست. تو دشمن روسیه‌ هستی. تو دشمن مردمی. حالا ما اینجا دهنت را سرویس می‌کنیم. شک نکن. پاداش هم خواهیم گرفت.»

مشخص است که در چنین شرایطی مردم به اعتراضات ملحق نشوند. 

گزارش شده که در روز ششم مارس ، پلیس شمار زیادی از رهگذران را هم بازداشت کرده بود و معیار بازداشت لباسی بود که پوشیده بودند. در مواردی هم پلیس برای این‌که تصمیم بگیرد  کسی را بازداشت کند، تلفن‌های همراه این افراد را گرفته و پیام‌هایشان را می خواندند. این کار در روسیه غیر قانونی است اما  پلیس چچن گاه مرتکب آن  می‌شد. خواندن پیام‌های تلفن همراه مردم در خیابان تا پیش از این در مسکو سابقه نداشته است. 

یکی از بازداشت‌شدگان  در مسکو می‌گوید او و سایر بازداشتی‌ها نزدیک به شش ساعت بازجویی شدند که بیش از زمان قانونی است. افسران پلیس همگی خسته بودند و معلوم بود کم‌خوابی دارند. 

او می‌گوید بازداشتی ها با هم از همه‌چیز حرف می‌زدند از یوگا و این که آیا امسال تعطیلات تابستانی خارج از روسیه ممکن خواهد بود، تا زندگی متعادل و سالم و داستان‌های بازداشت در جریان اعتراضات در حمایت از آلکسی ناوالنی. 

پلیس ضد شوروش روسیه – تظاهرات در حمایت از الکسی ناوالنی رهبر مخالفان – فوریه ۲۰۲۱

بازداشتی‌ها با پلیس بحث می‌کردند که کاملا امکان دارد کسی برای قدم زدن به خیابان رفته باشد و چرا هر کسی در خیابان بوده از نظر آن‌ها از مخالفین است. پلیس هم می‌گفته از صبح بارها شنیده که  فرد بازداشتی به مرکز شهر رفته بوده تا برای بچه‌هایش اسباب بازی بخرد. 

یک بازداشتی می‌گوید او را  نزدیک به ۸ ساعت در برابر تصویر ولادیمیر پوتین نشانده‌اند.  

وضعیت حاضر

برغم تدابیر شدیدی که علیه معترضان و منتقدان به جنگ اعمال شده، مخالفان جنگ در روسیه به اعتراض خود ادامه می‌دهند و گاه به اشکال دیگر اعتراضی روی آورده‌اند. هر چند تظاهرات عملا ناممکن است برخی در خانه‌ها و یا محل کار مطالب ضد جنگ پرینت می کنند ( که کاری بسیار خطرناک است).

ده‌‌ها پرونده جنایی از زمان آغاز حمله روسیه به اوکراین برای مخالفان ضد جنگ گشوده شده است. برخی معترضان و منتقدان جنگ  را به خشونت علیه پلیس و تخریب اموال عمومی متهم کرده‌اند.

 از ۲۴ فوریه تا کنون و در عرض کمتر از دو هفته بیش از ۱۳ هزار و ۵۰۰ نفر که در اعتراضات ضدجنگ شرکت کرده بودند بازداشت شده‌اند.