زرتشت - آیین نوآوری، آرمین لنگرودی - Gooya News

بنظر می‌آید که دوران گذار شیوهٔ زندگی اقوام ایرانی از کوچ‌نشینی به «جهان سکون»، دوران بسیار مناسبی برای هویدا شدن یک پیام‌آور «نوگرا» از درون آداب باستانیِ عشایری (زوتری در دین کهن) این مردم بود. تبار ایرانی در میانهٔ هزارهٔ پ.م. در آستانهٔ یک دگردیسیِ اجتماعیِ بنیادین قرار داشت و آیین زرتشت از همان آغاز خود، بعنوانِ فرم‌دهنده‌ٔ معیارهای اخلاقیِ جامعهٔ نوینِ برآمده از این دگرگونی و یک ملت نوخاسته عمل می‌کرد، که بنا بر رویدادهای شناخته شدهٔ تاریخی، سرنوشت بخش بزرگی از جهان پس از خود را بگونهٔ بنیادی رقم زد. اسطوره‌ٔ زرتشت اگرچه ریشهٔ خویش را در ادیان باستانی هندوایرانی می‌یافت، ولی در سرزمینی پدیدار گردید، که با فرهنگهایِ بزرگ شرقی همزمانِ خود همچون آشور، سومر و یا بابل نزدیکی داشت.

«مزدا»ی دین کهن ایرانی بمعنی «بینش»، «حکمت» و بویژه «شناخت» بود. امروزه برای ما این نکته شناخته شده است، که آریایی‌های باستان به چنین تصورات ظاهراً انتزاعی، به‌عنوان نیروهایی جهانی/کهکشانی و تقریباً به‌عنوان «جوهری» نگاه می‌کردند، که وجود مستقل داشته و انسان‌ها می‌توانستند از آن‌ها بهرمند گردند. به گمان می‌آید که جامعهٔ نوینی که آیین زرتشت ایده‌آلهای آنرا بنمایش می‌گذارد، از بسیاری جهات یک جامعهٔ متمایز بوده باشد. آرمان‌های مردم این جامعه، که هدف اصلی‌شان کشاورزی مسالمت آمیز در کنار دیگر اقوام بومی منطقه بود، ظاهراً با مفاهیمی همچون «اندیشهٔ شایسته»، «خوش‌اندیشی»، «رستگاری»، «به‌زیستی» و غیره پوشش داده می‌شد، که چیزی فراتر از مفاهیم انتزاعی باستانی و «سمبلهای پیکرمند» آنها را طلب می‌کرد. در همین ارتباط نیز بایستی اُفت جایگاه برخی از «خدایان پیشین» هندوایرانی را تفسیر نمود، که در برابر خدای جدید این جامعه، یعنی «اهوره مزدا»، یا به نیروهای نیمه‌الهی تبدیل گشته و یا کاملاً‌ بعنوانِ نیروهای اهریمنی طرد شدند.

آنگونه که آشکار است در ادیان و مناسک عشایری پیشا‌-‌زرتشتی مناسکی وجود داشته‌اند، که سدی در برابر این نوآوری بحساب می‌آمدند و از این رو مورد سرزنش آیین نوین قرار گرفته بودند. گویی «یکتاپرستی» زرتشت نیز خروشی است برعلیه خدایانی که خواستار دوام نظم کهنه بوده‌اند. خدایانی که باوجود «یکتاپرستی» منسوب به زرتشت، حضور خود را در تمامی کُنجهای این دین، بعنوانِ خدایانِ دون‌پایه و یا اهریمنی، همچنان بنمایش می‌گذارند. در برابر این خدایان، «اهوره‌مزدا»ی دین نوخاسته می‌توانست، در بهترین حالت، نه یک خدای یگانه، بلکه یک "خدای برتر" باشد. خدایی که با سیستم کشورداری هخامنشیان نیز همخوانی بهتری داشت: در کنار اهوره‌مزدا بعنوان «خدای خدایان»، جایگاه «شاه شاهانِ» هخامنشی از یک کانسپت ایده‌آل برای یک امپراتوری جهانی و چندملیتی خبر می‌داد.