طمع بومیان و نابودی طبیعت گلستان/ «ترافل» بلای گنج هیرکان شد

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- اعظم محبی: جنگل‌های هیرکانی فرصت بی بدیل در گلستان بوده که علاوه بر زیبایی‌های بصری، فرصت‌های اقتصادی متعددی را در حوزه‌های مختلف گردشگری و طبیعت گردی برای استان ایجاد کرده است.

هنگامی می‌توانیم از ظرفیت‌های جنگل‌های هیرکانی استفاده کنیم که فعالیت‌های بشری در چرخه طبیعی آن خللی ایجاد نکند، یعنی فعالیت‌های انسان همسو با طبیعت و در راستای توالی اکوسیستم باشد.

در سال‌های اخیر خسارت‌های متعددی از سوی انسان‌ها به جنگل‌های هیرکانی وارد شده که از آن جمله می‌توان به تعلیف غیرمجاز احشام در طبیعت، تغییر کاربری اراضی کشاورزی، تغییر در سیمای بصری جنگل‌ها با ساخت ابنیه های ناهمگون، آتش سوزی و غیره اشاره کرد.

در کنار چالش‌های بیان شده، یکی از پدیده‌های نوظهور که خسارت‌های بی شماری را برای جنگل‌های گلستان به همراه داشته برداشت بی رویه قارچ «ترافل» است که به سبب قیمت بالا و ارزش دارویی و خوراکی آن مورد طمع و دست اندازی بسیاری از بومیان منطقه قرار گرفته است.

این قارچ که بومیان به آن «دُنبَلان» می‌گویند به طور معمول در بهار و تابستان پای برخی از درختان جنگلی رشد می‌کند و جنگل‌های گلستان به ویژه در شرق از جمله رویشگاه‌های این گونه قارچ زیرخاکی است.

آسیب به طبیعت

هرچند قبل از قارچ ترافل برداشت برخی گونه‌های دیگر قارچ مانند قارچ «افرا» یا قارچ «زرد کیجا» هم توسط بومیان رایج بود اما هجوم بومیان یا گردشگران آن چنان نبود که خسارت زیادی به عرصه‌های جنگلی وارد کند ولی در مورد قارچ ترافل موضوع متفاوت است؛ قیمت بالای این قارچ سبب شده تا سودجویان تمام جنگل را به امید یافتن قارچ ترافل شخم زده و با این رویه علاوه بر تخریب گیاهان کف جنگل، آسیب به نهال‌ها و صدمه زدن به ریشه‌ها با تیشه و بیل، زادآوری و رشد طبیعی درختان اکوسیستم جنگلی را دچار آسیب جدی کنند.

از سوی دیگر این قارچ در رأس هرم غذایی ده‌ها گونه از پستانداران رویشگاهی هیرکانی قرار دارد که از بین بردن آن به معنای ناقص شدن چرخه غذایی حیوانات است و این امر سبب می‌شود تا جانوران جنگلی برای یافتن غذا، اقدام به مهاجرت اجباری کرده و حتی این امر زمینه خسارت به محصولات زراعی و باغی منطقه را فراهم می‌کند.

البته نباید از ارزش اکولوژیکی این قارچ در چرخه زیستی جنگل‌های هیرکانی غافل شد زیرا این امر سبب می‌شود تا چرخه توالی اکوسیستم جنگلی دچار خسارت شود.

براساس اظهارات مدیران منابع طبیعی گلستان، محدوده زیستگاهی اصلی ترافل در حوزه شرق به ویژه گالیکش است، هر چند که این قارچ در مناطقی از مینودشت، علی‌آبادکتول و گرگان هم رؤیت شده است.

از بین رفتن نسل ترافل با برداشت بی ضابطه

یک کارشناس جهاد کشاورزی در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: ترافل که در عمق تقریباً ۳۰ سانتیمتری و در مجاورت ریشه گیاهان رشد می‌کند، شکلی شبیه سیب‌زمینی دارد و اندازه آن از یک فندق تا اندازه یک پرتقال متغیر است.

اگر قارچ نرسیده برداشت شود باعث می‌شود که منبع آن در آن نقطه از بین برود فائزه قاسم‌پور افزود: ترافل با گیاهان مرتعی هم‌زیستی دارد و در سال‌های پر باران و فصل پاییز و همچنین از اول اسفند تا نیمه فصل بهار رشد می‌کند.

وی با بیان اینکه ترافل به حالت طبیعی در بسیاری از مناطق معتدل دیده می‌شود، ادامه داد: این قارچ خواص متعددی دارد که می‌توان به کاهش قندخون، درمان بیماری‌های چشمی، درمان بیماری‌های ناشی از پیری، تأثیرات آنتی‌بیوتیکی در برابر میکروب‌ها، تأثیرات آنتی‌اکسیدانی در برابر انواع سرطان، محافظت از کبد و غیره اشاره کرد.

قاسم پور گفت: برای اینکه افراد بومی بدون هیچ اصولی با تبر به جان ریشه درختان می‌افتند این مسأله به قارچ و منابع طبیعی آسیب می‌زند.

وی توضیح داد: این گیاه با اسپور تکثیر شده و اگر قارچ نرسیده باشد و برداشت انجام شود، فاقد اسپور بوده و باعث می‌شود که منبع آن در آن نقطه از بین برود.

عزم جدی مسئولان در برخورد با متخلفان

با توجه به آغاز فصل رشد قارچ برای حفظ این گونه باارزش و جلوگیری از برداشت بی ضابطه آن جلسه‌ای با حضور مقامات قضائی و مدیران منابع طبیعی گلستان برگزار شد.

حیدر آسیابی، رئیس کل دادگستری گلستان در این جلسه با اشاره به اهمیت اقدامات پیشگیرانه در حفاظت منابع طبیعی، گفت: برداشت قارچ ترافل در شهرستان‌هایی مثل گالیکش زیاد بوده و باید این شهرستان‌ها عزم جدی در برخورد با این متخلفان داشته باشند.

دادستان عمومی و انقلاب مرکز گلستان هم گفت: برداشت قارچ ترافل به صورت جدی به جنگل‌ها و مراتع صدمه می‌زند و در برخی موارد باعث آفات و بیماری‌ها خواهد شد؛ این نوع قارچ فقط در پای درختان رشد کرده که با بیل زدن و برداشت آن ریشه درختان آسیب می‌بیند و در نهایت سبب خشک شدن درخت می‌شود.

محمود اسپانلو با بیان اینکه قارچ ترافل بخشی از زنجیره غذایی جنگل به شمار می‌رود، تصریح کرد: غیر از تخریب خاک جنگل و خشکاندن درختان، برداشت غیراصولی این قارچ با چنگک و بیلچه که هم‌اکنون سودجویان انجام می‌دهند، سبب می‌شود تا به مرور زمان نسل این قارچ زیرخاکی از بین برود.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان هم گفت: سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور برداشت این نوع قارچ را که ارزش بالایی هم دارد، ممنوع کرده و با متخلفان بر اساس قانون برخورد می‌شود.

عبدالرحیم لطفی افزود: برخی از حیوانات داخل جنگل مانند سنجاب‌ها و موش خرما از قارچ دنبلان تغذیه می‌کنند، شاید به همین دلیل هم باشد که قارچ‌خوارها هنگام گشتن به دنبال قارچ دنبلان، سوراخ‌هایی را که حیواناتی مانند سنجاب و موش خرما در پای درختان ایجاد می‌کنند، دنبال کرده و به آن دست می‌یابند.

وی با اشاره به اینکه برداشت قارچ دنبلان از اواسط اسفندماه شروع می‌شود و تا اواخر شهریور ادامه می‌یابد، افزود: قارچ ترافل یا دنبلان کوهی دارای خواص دارویی و تغذیه‌ای زیادی بوده و گیاه دنبلان یکی از غنی‌ترین گیاهان خوراکی در جهان است که قیمت بالایی هم دارد.

از بین رفتن اسپور قارچ

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان در توضیحات تکمیلی با اشاره مضرات برداشت بی رویه ترافل به خبرنگار مهر، گفت: وقتی قارچ نرسیده برداشت می‌شود هم کیفیت آن پایین بوده و هم از نظر ارزش ریالی پایین‌تر است و همچنین اسپور آن در طبیعت باقی نمی‌ماند که تکثیر شود.

لطفی بیان کرد: تاکنون برخوردهای متعددی با متخلفان در شهرستان‌های رامیان، کلاله، مراوه تپه، مینودشت و گالیکش انجام شده گرفته و تجهیزات آن‌ها هم ضبط شده است.

وی عنوان کرد: اوایل سال گذشته باند قاچاق ترافل وابسته به خارج از کشور که در گلستان فعالیت می‌کرد کشف و همه تجهیزات و خط تولید آنها ضبط شد.

لطفی از کاشت نهال بلوط آغشته به قارچ ترافل به وسعت ۱۰ هکتار در شهرستان گالیکش هم خبر داد و گفت: در این سطح، سه هزار اصله نهال در حال کاشت است.

وی بیان کرد: شرط ادامه دار بودن رشد این قارچ در گلستان این است که مردم این منبع را یک ثروت ملی بدانند و از خاک، منابع طبیعی و گیاه حفاظت کنند زیرا برداشت بدون ضابطه تا مدت‌ها ما از داشتن ترافل محروم می‌کند.

به گزارش خبرنگار مهر، با توجه به افزایش روزافزون قیمت دلار و رشد صعودی قیمت قارچ ترافل و البته وضعیت معیشتی بومیان منطقه، با آغاز فصل رشد و برداشت ترافل شاهد افزایش هجوم به منابع طبیعی و تخریب جنگل‌ها به امید یافتن قارچ خواهیم بود که ضرورت دارد با بهبود شرایط اقتصادی حاشیه‌نشینان جنگل و ترسیم ساز و کارهای حفاظتی بهتر و البته آموزش و فرهنگ سازی، زمینه حفظ ترافل را فراهم کنیم.