ترکمنستان: از کیش شخصیت تا کیش اسب

۲۴ اسفند (۱۵ مارس)،  سردار بردی محمداف با کسب ۷۳ درصد آرا در انتخاب ریاست‌جمهوری ترکمنستان پیروز شد. گول این ظاهرسازی دموکراتیک را البته نباید خورد، سردار در واقع جانشین پدرش قربانقلی بردی محمداف شده است. 

در ترکمنستان، از زمان استقلال این کشور در سال  ۱۹۹۱ یک دیکتاتوری هولناک بر سر کار است. در این کشور تک حزبی، رئیس‌جمهور هرجور اختیاری که بخواهید دارد.

 از ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۶ صفرمراد نیازف مرد اول این کشور بود؛ پس از او قدرت به قربانقلی بردی محمداف رسید و حالا نوبت پسر اوست:  سردار بردی محمداف ۴۰ ساله که پیش از این البته معاون نخست‌ وزیر و  دومین مقام رسمی کشور بود و حالا دست‌کم برای یک دوره هفت ساله همه‌کاره کشور خواهد بود. 

بله، قدرت در ترکمنستان موروثی می‌شود؛ و این در کشوری که «کیش شخصیت» مهم‌ترین ویژگی فضای سیاسی آن در سه دهه گذشته بوده، چیز عجیبی نیست.

کمتر کسی می‌داند در ترکمنستان، این کشور مرموز، چه می‌گذرد؛ و زیر بمباران روزانه خبرهای «مهم»، کمتر کسی علاقه می‌خواهد بداند آنجا چه می‌گذرد؛ با این حال، احوال این کشور عبرت‌آموز است.

«پدر همه ترکمن‌ها»

در زمان استقلال ترکمنستان، صفرمراد نیازف دبیر کل حزب کمونیست ترکمنستان بود؛  نظام سیاسی تغییر کرد، اما حاکم نه.

نیازف در قدرت ماند و از سال ۱۹۹۳، خود را ترکمنباسی یعنی «پدر همه ترکمن‌ها» نامید. او در سال ۱۹۹۶ رئیس جمهور شد و  تا زمان مرگش در سال ۲۰۰۶ رئيس‌جمهور بود. 

در ابتدای قرن بیست و کم، چهره و نام نیازف زینت‌بخش همه اسکناس‌ها و بطری‌های ودکا در ترکمنستان بود. تغییرات کشور در دوران زمام‌داری او بسیار شگرف بود:‌ نام نخست ماه سال، ژانویه، به احترام رئيس‌جمهور به ترکمنباشی تغییر کرد، درست‌همان طور که ماه آوریل، کلمه «نان»، و شهرستان ییلانلی به نام مادر او، قربان‌سلطان اجه (مادر قربان‌سلطان) خوانده شد. نیازف هم‌چنین به مادرش لقب «مادر عدالت» داد و تندیسی از او ساخت. 

او مرد ابداعات خارق‌العاده بود:‌ در کویر، عمارت یخی ساخت، در بیابان، دریاچه، و در کویر، جنگل.

تحولات و تغییرات عشق‌آباد در زمان او را البته باید به حساب شرکت بزرگ فرانسوی بوویگ و سرمایه صادراتی این شرکت در فرانسه نیز نوشت. 

از عجایب پایتخت ترکمنستان در دوران نیازف، برپایی طاقی به ارتفاع ۷۵ بود که بر روی آن مجسمه‌ای ۱۲ متری به شکل نیازف نصب شده: مجسمه‌ای که با طلای مرغوب روکش شده و در طول روز به آرامی می‌چرخید ​​تا نور خورشید همواره بر  چهره دیکتاتور بتابد.

او کتابی نیز نوشت به نام روح‌نامه که اندرزنامه‌ای خطاب به ملت ترکمن است و در این کشور جایگاهی همسنگ قرآن دارد. او در این کتاب قوم ترکمان را از نوادگان نوح برمی‌شمارد و زرتشت را یک قهرمان ترکمن معرفی می‌کند که مردم را از پیروی آئین آتش پرستی مزدک برحذر می‌دارد.

به نقل از گروه بحران بین‌المللی، برجسته‌ترین فرازهای کارنامه دو دهه حکمرانی نیازف عبارت اند از تخریب بخش‌های آموزش و بهداشت، رشد اقتصادی بسیار پایین علی‌رغم وجود ذخایر بزرگ انرژی، و  سرکوب و زندانی کردن هزاران مخالف.

• قربانقلی بردی محمداف در حال خواندن ترانه کودکان ــ عکس: AFP
• قربانقلی بردی محمداف در جشن روز جهانی دوچرخه ــ عکس: AFP
• قربانقلی بردی محمداف در جشن‌های «روز اسب» ــ او قهرمان اسب‌سواری معرفی می‌شود ــ عکس: AFP

«پشتیبان»

به قدرت رسیدن قربانقلی بردی محمداف، وزیر پیشین دندانپزشک و بهداشت، در سال ۲۰۰۶ موجی از امید به بهبود وضعیت را ایجاد کرد. روزها و ماه‌ها به نام اصلی خود برگردانده شد، اپرا دوباره مجاز شد، و مجسمه غول پیکر چرخان جابه‌جا شد. با این حال، خیلی زود مشخص شد که رهبر جدید در حال پاک کردن نام و کیش شخصیت سلف خود است تا جا را برای نام و کیش شخصیت خودش باز کند. 

خیلی زود رئيس‌جمهور جدید مشهور شد به کاداغ به معنای «پشتیبان». مجسمه‌های غول‌پیکر از هیکل او نیز برپا شدند.  او بر صحنه تلویزیون حاضر و آهنگ پاپ خواند  و البته روند سرکوب و حبس مخالفان نیز ادامه یافت.

 قربانقلی بردی محمداف عملا اقدام موثری برای فقر،  فساد و تخریب محیط‌زیست انجام نداد.

چندی قبل، اودر سخنرانی‌اش در  پارلمان گفت که به دلیل کهولت سن خودقصد دارد از قدرت کناره‌گیری کند و تصریح کرد که ترکمنستان به «رهبر جوان» نیاز دارد. بر هیچ‌کس پوشیده نبود که منظور از رهبر جوان، پسرش سردار است.

کیش اسب

حکومت ترکمنستان علاوه بر سرکوب مخالفان، ید طولایی در بازنویسی تاریخ دارد. گواه مشهور موضوع اسب آخا‌ل‌تکه است، نژاد اسبی که به نشان ملی کشور تبدیل شده است.

دستگاه ایدئولوژیک دولتی ترکمنستان همه اسب‌های خوب و مشهور جهان، از بوکفالوس، اسب اسکندر مقدونی، تا «شجاع رقصنده»، برنده جایزه مسابقات اسب‌دوانی طاق پیروزی پاریس را ۱۹۸۶ از نژاد آخال‌تکه می‌دانند. ایدئولوگ‌های حکومت ادعا می کنند که این حیوان بیش از پنج هزار سال قدمت دارد. در اینجا البته تاکید بر قدمت و اصالت اسب ترکمن راه‌کاری برای اثبات اصالت و قدمت ملی و نژادی مردم ترکمن است.

در ترکمنستان، انجمن ملی اسب‌های ترکمن جایگاهی هم‌ارز یک وزات‌خانه دارد.