تنش های آبی در همدان و ضرورت حرکت به سمت کشاورزی کم آب بر

آب مهم‌ترین عامل زنده ماندن هر موجودی در کره خاکی به شمار می‌رود و به معنای واقعی مایع حیات است ، بر همین اساس استفاده از آب در بخش کشاورزی را نمی‌توان نادیده گرفت چراکه بخش کشاورزی و تأمین امنیت غذایی هر کشوری به استفاده از منابع از جمله آب وابسته است.

استان همدان طی سال‌های اخیر کم و بیش با بحران کم آبی دست و پنجه نرم کرده و ذخایر آب‌های زیرزمینی بسیاری از مناطق این استان کاهش یافته به طوری که حتی برخی دشت‌های استان همدان به علت مصرف بی رویه آب‌های زیرزمینی به بحران رسیده است.

گرچه عوامل متعددی مانند تغییرات جوی و عدم ثبات در الگو‌های بارندگی، افزایش جمعیت، گسترش شهرنشینی و توسعه فعالیت‌های صنعتی منجر به افزایش سرانه مصرف آب‌شده، اما در این میان عوامل دیگری همچون مدیریت سنتی در بهره‌برداری و مصرف آب در کشاورزی و مصرف غیراقتصادی منابع آب زیرزمینی نیز تأثیر فراوانی داشته و باعث افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی در قالب بهره‌برداری بی‌رویه از چاه‌های نیمه عمیق و عمیق می‌شود.

آنچه به مشکلات کم آبی دامن می‌زند را که پیگیر می‌شویم به بخش کشاورزی می‌رسیم چرا که سهم قابل توجهی از منابع آبی استان همدان در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. به نوعی که، بخش کشاورزی همدان ۹۰ درصد از میزان آب استان همدان را استفاده می کند.

بیشتر بخوانید

• برگزاری دوره سیستم‌های آبیاری نوین در مرودشت
• بهره‌وری آب کشاورزی در استان سمنان از ۳۱ درصد افزایش یابد
• سهم زیاد کشاورزی خراسان رضوی از آب

بر اساس آمار بیش از ۹۰ درصد آب مصرفی در ایران در بخش کشاورزی است که همین موضوع اهمیت حفاظت از آب، استفاده درست از آب، توسعه کشاورزی دانش‌بنیان و مواردی از این‌دست را صد چندان می‌کند چراکه با کاهش نزولات آسمانی؛ استفاده از منابع آب زیرزمینی برای کشاورزی می‌تواند تهدیدی برای کشاورزی، امنیت غذایی و نسل آینده به شمار آید.

همدان در این بین همچون برخی نقاط کشور در حالی در روزگار بحران آب و کم آبی‌ها به سر می‌برد که همچنان شاهد تولید و کشت محصولات پر آب بر از جمله سیب زمینی و هندوانه، بدون بازار‌های فروش و صادراتی مناسب هستیم.

استان همدان به عنوان یک استان کم آب و البته خشک در تولید محصولاتی، چون سیب زمینی و هندوانه نیز که دو محصول پرآب بر هستند، قدم برداشته است به نوعی که سالانه ۹۵۰ هزار تن سیب‌زمینی در استان همدان تولید می‌شود و این استان به عنوان قطب تولید این محصول در کشور مطرح است؛ در وضعیتی که در کنار هزینه‌های تولید، برآورد‌ها نشان می‌دهد که تولید هر کیلو سیب‌زمینی با راندمان آبیاری ۴۰ درصدی بیش از ۸۰۰ لیتر آب نیاز دارد که این رقم نیز به هزینه‌های کشت این محصول اضافه می‌شود.

توجه به حفاظت از منابع آبی در استانی، چون همدان که همواره با چالش‌های کم‌آبی روبرو بوده ضرورتی انکارناپذیر است و در این عرصه می‌توان با کشت گونه‌های گیاهی متناسب با شرایط اقلیمی گامی بلند در راستای مقابله با بحران خشک‌سالی در این منطقه برداشت.

حال سوال این است که برای حفاظت از منابع آبی چه قدمی را می‌توان به‌واسطه کشاورزی برداشت تا نه تنها شاهد افت آب‌های زیرزمینی نباشیم بلکه در جهت صیانت از منابع آبی نیز گام برداریم!

استان همدان یکی از استان‌های کشاورزی و قطب تولید برخی محصولات کشور است. از آنجایی که بیشتر آب مصرفی در بخش کشاورزی است و بیشتر محصولات تولیدی هم از نوع پرآب بر هستند ضروری است به تدریج و در یک برنامه چند ساله حرکت به سمت تولید و توسعه محصولات کم آب برانجام شود. محصولات کم آب بر می‌توانند با مصرف کم آب، ارزش افزوده بالاتری را ایجاد کنند. در ادامه ایجاد صنایع بسته بندی و فرآوری محصولات تولیدی می‌تواند چرخه تولید را کامل و هم از هدر رفت و فله فروشی جلوگیری کند و هم سود اصلی را نصیب کشاورزان و رشد و توسعه استان کند.

صرفه‌جویی ۷۰۰ میلیون مترمکعب آب از اجرای طرح آبیاری نوین

 امیر لاهوتیان مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان همدان از صرفه‌جویی ۷۰۰ میلیون مترمکعب آب ناشی از اجرای طرح سامانه‌های نوین آبیاری تا پایان سال ۱۳۹۹ در استان همدان خبر داد.

به گفته او از ابتدای اجرای طرح سامانه نوین آبیاری در استان تا پایان سال ۱۳۹۹، ۱۵۹ هزار و ۷۰۳ هکتار از زمین های کشاورزی، تحت پوشش سامانه‌های نوین آبیاری قرار گرفته‌اند و امسال هم  برنامه‌ریزی شده که ۵ هزار هکتار از زمین ها  را تحت پوشش قرار دهیم.

مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان همدان گفت:   استان همدان در اجرای سامانه‌های نوین آبیاری رتبه سوم کشور را دارد و از ۲۰۰ هزار اراضی هکتار بالغ بر ۸۰ درصد اراضی استان تحت پوشش سامانه‌های نوین آبیاری قرار دارند که در سطح کشور ۳۰ درصد است.

او گفت:اجرای طرح سامانه‌های نوین آبیاری در استان اشتغال‌زایی ۵ هزار نفر  را درپی داشته است.

لاهوتیان گفت:۸۰ پیمانکار و ۲۰ شرکت طراح در زمینه تجهیزات سامانه‌های نوین آبیاری در استان فعالیت می‌کنند و استان همدان یکی از استان‌های پیشرو در اجرای سامانه‌های نوین آبیاری است و خوشبختانه توانسته‌ایم نیاز سایراستان‌های همجوار هم تامین کنیم.

مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان همدان گفت:  ارائه اطلاعاتی در خصوص مصرف ۹۰ درصدی ذخایر آبی کشور در بخش کشاورزی نادرست است، چراکه در سطح کشور سالانه ۱۰۰ میلیارد متر مکعب آب مصرف می‌شود که بخش کشاورزی ۷۰ درصد آن را مصرف می‌کند.

او گفت:  بخشی از سیستم‌های آبیاری فرسوده و نیاز به ترمیم دارندو تامین اعتبارات لازم جهت بازسازی و ترمیم سامانه‌های آبیاری در اولویت مدیریت آب و خاک استان است.

ضرورت حرکت به سوی محصولات کم آب بر

 تحقیقات آماری انجام شده تاکنون نشان می‌دهند که بیش از ۹۰ درصد آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. از طرفی خشکسالی‌هایی که طی چند سال اخیر در ایران روی داده است، کشاورزان را بر آن داشته است که با کشت محصولات جایگزین علاوه بر حفظ تنوع محصولات، صرفه جویی قابل توجهی نیز در مصرف آب داشته باشند.

در میان کشت‌های متنوعی که سطح کشور انجام می‌شود، کشت محصولاتی مانند زعفران، گل محمدی، کلزا و پسته به دلیل کم آب بر بودند، بیشتر مورد توجه قرار گرفته اند. باید توجه داشت که کشت این محصولات شمن تامین نیاز مردم، ارزش افزوده بالایی را برای کشاورزان و کشور با خود به همراه خواهد داشت.

کاهش ۲۰ درصدی بارش‌های جوی در استان همدان

سرپرست شرکت آب منطقه‌ای همدان گفت: در دومین سال خشکسالی، تاکنون ۲۰ درصدی بارش‌های جوی در استان در مقایسه با پارسال کاهش یافته است.

محمد ضروری گفت: در سال آبی جاری متوسط بارش‌های جوی در استان ۱۹۱ میلی متر است که در مقایسه با ۲۲۴ میلی متر با پارسال ۲۰ درصد و در مقایسه با بارش بلند مدت استان ۱۵ درصد کاهش داشته است.

سرپرست شرکت آب منطقه‌ای همدان بر کاهش مصرف آب در استان با توجه به دوره خشکسالی هشدار داد.

او گفت: هم اکنون سد اکباتان همدان به عنوان یکی ار منابع تامین کننده آب در همدان تنها ۳ میلیون و ۸۲ هزار متر مکعب ذخیره آب دارد.

او می‌گوید: هم اکنون سد کلان ملایر ۳۷/ ۸۶ میلیون متر مکعب، سد سرابی تویسرکان ۲/۷۶ میلیون متر مکعب و سد شیرین سو کبودراهنگ هم با ۱/۱ میلیون متر مکعب ذخیره آب دارند.

تا ۵ سال آینده سطح زیر کشت سیب زمینی در شهرستان همدان نصف می شود

فرماندار همدان از تنظیم سند راهبردی مصرف بهینه آب و کاهش کشت محصولات پر آب بر از جمله سیب زمینی تا سال ۱۴۰۵ در این شهرستان خبر داد.

 محمدعلی محمدی گفت:سند راهبردی مصرف بهینه آب با کار کارشناسی در جهادکشاورزی و منابع آب تنظیم شده و برنامه‌ای مشخص تا سال ۱۴۰۵ پیش رو داریم که کاهش کشت محصولات پر آب مانند سیب زمینی از جمله موارد مشخص شده در این سند است.

اکنون در شهرستان همدان ۵ هزار و ۳۰۰ هکتار از زمین‌های کشاورزی به کشت سیب زمینی اختصاص دارد و قرار است تا سال ۱۴۰۵ این میزان به ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار کاهش یابد.

کشت کلزا

ایران سالانه بالغ بر یک و نیم میلیون تن روغن نیاز دارد که ۹۰ درصد آن معمولاً از طریق واردات روغن و دانه‌های روغنی تامین می‌شود. تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد که دانه کلزا ۳۰ تا ۴۰ درصد روغن و کنجاله آن حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد پروتئین دارد. این محصول به عنوان یک محصول کم آب بر می تواند جایگزین سیب زمینی به عنوان یک محصول پر آب بر در شهرستان همدان شود.

این محصول با هر نوع آب و هوایی سازگار است و از کنجاله آن نیز به عنوان خوراک دام استفاده کرد. گیاه کلزا پس از سویا و نخل روغنی به عنوان سومین گیاه روغنی جهان شناخته می‌شود که تولید و توسعه کشت آن راهکار مهمی جهت تامین روغن خوراکی کشور محسوب می‌گردد. به دلیل اهمیت این محصول، کشاورزانی که اقدام به کشت کلزا می‌کنند، در تمام مراحل کاشت، داشت و برداشت کلزا مورد حمایت دولتی قرار خواهند گرفت.

کلزا یک محصول راهبردی و موثر در تامین امنیت غذایی

محمد شهرام پرورش معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی استان همدان گفت: کشت کلزا به عنوان یک محصول راهبردی و موثر در تامین امنیت غذایی مردم، با همکاری مطلوب کشاورزان در مزارع استان توسعه می‌یابد.

او گفت: هدف از انجام این کار براساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، توسعه سطح زیر کشت دانه روغنی کلزا به منظور رعایت تناوب زراعی مطلوب در مزارع استان و همچنین تلاش برای کم شدن وابستگی کشور به واردات روغن خوراکی است.

به گفته معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی استان همدان بر اساس برنامه سطح زیر کشت کلزا در همدان پنج هزار هکتار پیش بینی شده است که سال گذشته یک هزار و ۶۰۰ هکتار کشت شد.

گل محمدی

گل سرخ یا محمدی، گیاه بومی ایران است که تا حدود ۳۵۰ سال پیش جز در ایران در جایی رویش نمی‌یافت. این محصول، گیاهی مقاوم به کم آبی، آفت‌ها و امراض است که علاوه بر خواص درمانی خود، دارای مزیت‌های اقتصادی زیادی مانند اشتغال زایی، ارزش صادراتی و جذب گردشگری است.

فرآورده‌هایی مانند: غنچه خشک، گلاب و اسانس گل محمدی، افزون بر عرضه در بازار‌های داخلی، قابلیت صادراتی به تمام کشور‌های جهان را دارا می‌باشد. گلاب و اسانس این محصول هر ساله به کشور‌های حاشیه خلیج فارس و کشور‌های اروپایی مانند فرانسه و انگلستان صادر می‌شود.

از سال سوم پس از کشت این محصول، برداشت آن حدود سه تا نه سال بعد انجام می‌شود. این گیاه دوره گلدهی کوتاهی دارد و معمولاً تنها یک بار در سال گل می‌دهد. زمان باز شدن این گل‌ها در هر منطقه بین ۲۰ تا ۳۰ روز و معمولاً از اوایل اردیبهشت تا تیرماه به طول می‌انجامد. توجه این نکته بسیار ضروری است که هر گل حداکثر یک روز دوام دارد و پس از آن رنگ صورتی گلبرگ‌ها به سفید تغییر رنگ داده و با کمی باد پر پر شده و بر زمین می‌ریزد. برداشت این محصول بهتر است پیش از طلوع خورشید و در هوای خنک بامدادی به سرعت انجام شود و گل‌ها پیش از پژمرده شدن به محل فرآوری محصول انتقال یابد.

تولید سالانه ۱۱ هزار و ۷۰۰ تن گیاهان دارویی و گل محمدی در استان همدان

مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی همدان گفت: سالانه ۱۱ هزار و ۷۰۰ تن گیاهان دارویی و گل محمدی دراستان همدان تولید می‌شود و استان به لحاظ کیفیت و مرغوبیت این محصولات جز سه استان برتر کشور است.

حسن محمدی گفت: در جهان سالانه حدود ۱۰۷ میلیارد دلار تجارت گیاهان دارویی است که ایران از این میزان درآمد، سهم ۵۰۰ میلیون دلاری دارد که بخش اعظمی از این میزان هم به تولید زعفران مربوط است.

مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی استان همدان گفت: حدود ۸۵ تا ۹۰ درصد گیاهان دارویی مصرف داخلی دارند.

به گفته محمدی گلاب و عرقیات مصرف داخلی دارد، اما برای ورود به بحث صادرات این محصولات باید وارد حوزه اسانس گیری و صنایع مربوط به آن شد چنان که هم اکنون نیز کشورهایی، چون بلغارستان و ترکیه وارد این حوزه شده اند بدین ترتیب، اگر استان همدان بخواهد در زمینه صادرات گیاهان دارویی وارد کارشود باید صنایع اسانس گیری را ایجاد و به این موضوع توجه داشته باشد.

 بیش از ۳۲۰ تن گل محمدی از ۲۵۰ هکتار از اراضی این استان برداشت می‌شود،  بیشترین مزارع زیر کشت گل محمدی استان همدان مربوط به شهرستان ملایر با بیش از ۱۰۰ هکتار است.

این محصول کشاورزی هم جایگزین مناسبی برای کشت محصولات پرآب بر است.

استان همدان به دلیل داشتن شرایط مناسب آب و هوایی و وجود زمین‌های مناسب، مستعد کشت گیاهان داروی به‌ویژه گل محمدی است و در چند سال اخیر کشاورزان با حمایت‌های جهاد کشاورزی نسبت به کشت گل محمدی و گلاب‌گیری اقدام کرده اند.

زعفران

زعفران گیاهی گرمسیری است که در مناطق معتدل با تابستان‌های گرم و خشک و پاییز و زمستان نسبتاً ملایم به خوبی رشد می‌کند. اگرچه این ممکن است در همه شرایط صادق نباشد، به طوری که در شهر همدان که از شهر‌های سردسیر ایران محسوب می‌شود، کشت و زراعت زعفران نتایج رضایت بخشی را به همراه داشته است.

این گیاه و ماده غذایی پر طرفدار در ایران و جهان هم می تواند به عنوان یک محصول کم آب بر جایگزین کشت سیب زمینی و سایر محصولاتی شود که نیاز به آب زیادی دارند.

البته تولید محصولات آب بر و مورد نیاز جامعه از جمله سیب زمینی  باید در مناطقی که ذخیره مناسب آب دارندترویج و انجام شود.

کشت جو

جو یکی از سازگارترین انواع غلات است که نسبت به گندم در برابر خشکی مقاومت بیشتری دارد؛ بنابراین در آب و هوایی که آب عامل محدود کننده‌ای برای کشت گندم محسوب می‌شود، جو می‌تواند بیشترین محصول را به ثمر دهد.

جو با گستره وسیعی از آب و هوا سازگار می‌باشد، اما رشد این محصول در مناطق خشک و نیمه خشک مطلوب‌تر است. این محصول در مقایسه با گندم به سرما مقاومت کمتری دارد، بنابراین تصور می‌شود که کشت جوی پاییزه در مناطق سردسیر، رشد و عملکرد محصول چندان قابل قبول نباشد.

پیش بینی کشت ۳۶۰هکتار باغات پسته در همدان

حجت الله شهبازی گفت: پسته از گذشته از جمله محصولاتی بوده که پیگیر گسترش و توسعه آن در استان بوده‌ایم و با تحقیقات و بازدید‌های میدانی متخصصان در زمینه پسته کشور که از استان همدان داشتند از سال ۹۱کاشت پسته با پنج هکتار در استان آغاز شد.

او گفت: در سال‌های اخیر کشت پسته در استان همدان روند خوبی داشته و در سال گذشته سه هزار و ۲۰۰ هکتار سطح زیر کشت باغات پسته استان بوده که پیش‌بینی می‌شود این‌میزان کشت در سال جاری به ۳۶۰هکتار افزایش یابد.

باغ های پسته هم از جمله کارهای تولیدی بخش کشاورزی و کم آب بر است که می تواند در استان همدان آموزش و ترویج شود.

گزارش از علی درخشان اطهر

باشگاه خبرنگاران جوان همدان همدان