برگی شرم‌آور از تاریخ: قلاده طلایی پنهان در آمستردام

طی بیش از ۴۰۰ سال و در یکی از تاریک‌ ترین دوران تاریخ بشر،  حدود  ۱۵ میلیون مرد و زن و کودک قربانیان تجارت برده در فراسوی اقیانوس اطلس شدند.

در یادبود خاطره این انسان‌ها، مجمع عمومی سازمان ملل متحد ۱۵ سال پیش روز ۲۵ مارس ( ۵ فرودین)  را به عنوان روز بین المللی یادبود قربانیان برده‌داری و تجارت برده در اقیانوس اطلس اعلام کرد. این روز همچنین یادآوری است برای خطرات نژادپرستی و تعصباتی که حتی امروز هم جامعه بشری گرفتار آن است.

غل و زنجیر بردگان- نمایشگاه برده داری موزه رایکس آمستردام – عکس از خبرگزاری فرانسه

هلند و برده داری

هلندی‌ها همچون دیگر کشورهای اروپایی دریانورد به خیل تاجران برده در فراسوی اقیانوس اطلس پیوستند.  بین قرن ۱۷ تا ۱۹ میلادی هلندی‌ها بیش از نیم میلیون آفریقایی را در سراسر اقیانوس اطلس ( برای خرید و فروش) جابجا کردند.

بخش اعظم این برده‌ها به دو جزیره کوراسائو و سینت یوستیشس در دریای کاراییب برده شدند. اغلب آفریقایی‌هایی که به این دو جزیره رفتند در نهایت به مستعمره‌نشین‌های اسپانیایی فرستاده شدند.

صدها هزار آفریقایی هم به مستعمرات هلندی‌ها در گینه و سورینام برده شدند تا در مزارع نیشکر به کار گرفته شوند. در قرن نوزدهم تقریبا از هر ده برده در سورینام  یکی به دلیل شرایط وحشتناک کاری فرار کرده و به جمعیت مارون‌ها ( برده‌های فراری که محلات خود را درست کرده بودند) پیوسته بود. 

برده‌داری مدرن در ایران و سکوت تاریخ‌نگاری ملی‌گرا

هلندی‌ها نقش عمده‌ای در برده‌داری در سورینام، برزیل و جزایر حوزه دریای کاراییب ایفا کردند. کمپانی هلندی هند غربی از پیش‌برندگان اصلی این جنایت بود.

اما تجارت برده فقط محدود به غرب نبود و هلندی‌ها  در آفریقای جنوبی و هند نیز، این بار با همدستی و کمک کمپانی هلندی هند شرقی، به تجارت برده می‌پرداختند.

اسپانیایی‌ها و پرتقالی‌ها ساخت و ساز  مستعمره نشین‌ها در «دنیای جدید» یا قاره آمریکا را پیش از هلندی‌ها شروع کرده بودند و ااز سواحل غرب آفریقا، مردم را به بردگی گرفته تا در کارخانه‌‌ها و مزارع شکر، قهوه و کتان برایشان کار کنند. از نظرآن‌ها مردم بومی برای کار طاقت‌فرسای مزرعه ضعیف و نحیف به حساب می‌آمدند . کمپانی هلندی هند غربی پس از گرفتن  برزیل از پرتغالی‌ها در سال ۱۶۳۰ همین روش را در پیش گرفت.

ساختمانی متعلق به کمپانی هلندی هند شرقی و محل تجارت برده در بنگال هند- نقاشی سال ۱۶۶۵ کشیده شده و در موزه رایکس آمستردام نگهداری می شود

اعتراض اخلاقی به استعمار و برده‌داری صورت می‌گرفت اما به ندرت. اندک مخالفان را که در میان آن‌ها کشیش‌ها نیز دیده می‌شدند، گاه به هلند بر می‌گردانند و همان‌جا می‌ماندند.

سال ۱۸۶۳ برده‌داری در مستعمرات سابق هلند از جمله سورینام منسوخ  و ۲۰۰ سال تاریخ شرم‌آور برده داری در این مستعمرات پایان یافت.

آغاز راهی طولانی برای قبول مسوولیت

برای هلندی‌ها  کنار آمدن با گذشته استعماری و از آن بدتر همدستی در تجارت برده، مسیری پیچیده و دشوار است. از هلند بارها خواسته شده تا برای نقشی که در تجارت برده داشته عذرخواهی کند.  شهرداران برخی شهرها از جمله آمستردام, اوترخت و روتردام به دلیل نقشی که شهرشان در برده‌داری داشته عذرخواهی کرده‌ اند. 

مارک روته، نخست وزیر اما هنوز حاضر به عذرخواهی رسمی نیست و استدلال می‌کند که چنین عذرخواهی ممکن است به چند قطبی‌شدن جامعه  بینجامد و خاطرات دردناک را برای گروهی زنده کرده و موجب آزارشان شود.

برخی کشورها از جمله بریتانیا، آمریکا و فرانسه در مورد تقشی که در برده‌داری داشته‌اند عذرخواهی کرده‌اند.

ویلم السکندر پادشاه هلند، دو سال پیش و در سفری که به اندونزی داشت از «خشونت بی‌اندازه» در دوران استعمار اندونزی توسط هلندی‌ها  برای نخستن بار عذرخواهی کرد. اشاره پادشاه هلند به سال‌های ۱۹۴۵ تا ۱۹۴۹  و خشونت  هلندی‌ها در مقابل خواست استقلال برای اندونزی بود.

این وضعیت غیر خوشایند برای هلندی‌ها همیشه ادامه خواهد داشت، هر چند آنچه که باید یعنی عذرخواهی و پذیرش مسولیت و شاید حتی جبران آن به طور کامل صورت نگرفته و تا آن زمان راهی دراز در پیش است اما دستکم این راه آغاز شده است.

نمایشگاهی در قلب پایتخت 

سال گذشته به مدت ۶ ماه موزه رایکس آمستردام نمایشگاهی با عنوان برده‌داری در داخل موزه برپا کرد تا در این گام اول پذیرش مسولیت سهیم شود. نمایشگاه روایتی بود از مردمی که ۴ یا ۵ نسل پیش و همزمان«دوران طلایی هنری هلند» به بردگی گرفته شده بودند و حدود ۱۴۰۰ اثر در آن به نمایش در آمده بود.

نمایشگاه اینک برچیده شده ، اما نمایشگاهی آنلاین از برخی از آثار و داستان‌های مربوط به آن را در وب‌سایت موزه می‌توانید ببینید. همچنین  تعدادی از اشیا و آثار به نمایش گذاشته شده اینک در سراسر موزه پراکنده شده‌اند. اگر در آمستردام باشید شانس آن را دارید که در لابلای هزاران قطعه و تابلو پیدا کنید، اما نه همه آن‌ها را!

مهری که برای داغ کردن برده ها به کار می رفت- موزه رایکس آمستردام – عکس از خبرگزاری فرانسه

قلاده طلایی پنهان شده

یکی از آثاری که در نمایشکاه پارسال به نمایش درآمد و اینک در یکی از پستوهای موزه در از چشم عموم پنهان شده یک قلاده طلایی است.

این اثر قلاده ای است که بر گردن بردگان می بستند ، به رنگ طلایی اما از جنس آلیاژ برنج، اهمیت آن نشان خانوادگی ناسائو ( یکی از سلسله‌های پادشاهی هلند)   است که بر روی آن حکاکی شده است. گمان می‌رود این قلاده‌ای باشد که بر گردن یکی از بردگان سیاهی که به عنوان خدمتکار به هلند آورده بودند، گذاشته شده است.

قطعه چنان شرم‌آور است که – هرچند تصویر آن در وب سایت موزه موجود است-  اما اینک ‌آن را در موزه نمی‌توانید پیدا کنید  و به نظر می‌رسد از شرم در گوشه‌ای از انبار موزه دور از چشم بینندگان پنهان شده است.

قلاده‌ای برای بردگان با آرم خانواده سلطنتی ـ( ناسائو) موزه رایکس آمستردام

سایر کشورهای اروپایی 

تجارت شرم آور برده و خرید و فروش انسان‌ها تنها منحصر به قرن ۱۷ تا ۱۹ و اروپا نیست ، پیش از آن رواج داشته و حتی در قرن ۲۱ هم  در مواردی پراکنده ( مثلا در زمان حکومت داعش در عراق)  مشاهده شده است.

تجارت برده در فراسوی اقیانوس اطلس اما دوره‌ای بسیار تاریک است که بین ۱۰ تا ۱۲ میلیون آفریقایی ربوده و ازراه دریا عمدتا توسط اروپایی‌‌ها جا بجا و فروخته شدند. 

کشتی های حمل بردگان در اقیانوس اطلس

در جدول زیر فعال‌ترین کشورها در تجارت برده در حوزه اقیانوس اطلس در سال‌های ۱۵۱۴ تا ۱۸۶۶ میلادی نشان داده شده است. این نمودار کشورهای آمریکای لاتین را دربرنمی‌گیرد.

۳۸۹۴۰۵۶ پرتغال۳۰۸۸۷۷۶ بریتانیا۱۳۰۹۴۲۴ فرانسه۵۹۶۸۶۲ هلند۵۶۸۶۵۴ اسپانیا۳۷۷۶۱۳ ایالات متحده آمریکا۱۰۳۹۸۸ دانمارک و کشورهای حاشیه دریای بالتیکفعال‌ترین کشورها در تجارت برده در اقیانوس اطلس – منبع: slavevoyages.com

فعال ترین کشورهای اروپایی در برده تجارت فراسوی اقیانوس اطلس پرتغال بود، بریتانیا، فرانسه ، اسپانیا، هلند و دانمارک دیگر کشورهای اروپایی همدست این تجارت شرم‌آور بودند.