میانکاله در محاصره آتش و شکارچی و “تهدید شیمیایی”

منطقه‌ای که به نام «تالاب و پناهگاه حیات وحش میانکاله» معروف است، شامل شبه جزیره‌ای کوچک، و تالابی می‌شود که در خلیج گرگان و در منتهی‌علیه جنوب شرقی دریای خزر واقع شده است. 

از بهشهر که به سمت روستای امیرآباد بروید، پس از عبور از کنار بندر منطقهٔ تجاری امیرآباد به میانکاله می‌رسید.

این جزیره تا اواسط سال‌های دهه ۷۰ شمسی هنوز تبدیل به یک مکان توریستی نشده بود و بیشتر بهشهری‌ها آن را می‌شناختند. آن روزها اگر شانس آن را داشتید که با قایق در خلیج گرگان گردش کنید و به جزیره میانکاله بروید همه چیز بکر بود و تمیز. 

جزیره‌ای با تپه‌‌های شنی ساحلی و درختچه‌های انار و پرندگانی چون حواصیل و قوی فریادکش و پلیکان و پستاندارانی  نظیر فک دریای خزر. با ورود به میانکاله انگار وارد دنیایی دیگر شده‌ بودید.

اما این وضعیت تغییر کرده و عمر این بهشت شمالی دیری نخواهد پایید. آنچه بر سر هورالعظیم آمد اینک در انتظار میانکاله است. جهانگردان، شکارچیان ، بساز و بفروش‌ها و دولتمردان جمهوری‌اسلامی یکی پس از دیگری این جزیره زیبا را کشف کرده‌اند و برای آن نقشه می کشند.  

و اینک ابراهیم رئیسی، هشتمین رئیس جمهوری اسلامی به میانکاله سفر کرده است. 

سفر رئیسی به آشوراده و میانکاله- اسفند ۱۴۰۰

ابراهیم رئیسی و میانکاله 

ماه اسفند و در هفتمین ماه از ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی: او به دو استان گلستان و مازندران سفر کرد. در هر دو سفر، رئیسی با قایق به میانکاله رفت. پیش از سفر استانی مازندران  روز چهارشنبه ۱۸ اسفند در جلسه هیات وزیران پیشنهاد مشترک وزارتخانه‌های کشور و راه و شهرسازی و سازمان برنامه و بودجه کشور برای اختصاص اعتبار برای اجرای سریع لایروبی کانال‌های جزیره میانکاله و خلیج گرگان تصویب شد. 

دو روز بعد، جمعه ۲۰ اسفند، ابراهیم رئیسی در بازدید از شبه جزیره میانکاله خواست تا زمینه‌های طبیعت‌گردی با رعایت ملاحظات زیست محیطی در این منطقه فراهم شود و گفت ایجاد طبیعت‌گردی در منطقه میانکاله می‌تواند برای مردم محل درآمد و اشتغال به همراه داشته باشد.

اما همزمان با بازدید رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست از تالاب میانکاله، کلنگ احداث یک مجتمع پتروشیمی در نزدیکی تالاب میانکاله به دست وزیر کشور دولت رئیسی زده شد.

احداث مجتمع پتروشیمی به همراه طرح گسترش گردشگری در میانکاله با اعتراض شدید فعالان زیست‌محیطی همراه شد به حدی که حتی رئیس سازمان حفاظت محیط زیست هم عقب‌نشینی کرد .

مجتمع پتروشیمی مازندران: اصرار عجیب وزیر و وکیل مجلس

برنامه تأسیس مجتمع پتروشیمی مازندران در روستای حسین‌آباد شهرستان بهشهر با سرمایه‌گذاری ۸۰ هزار میلیارد تومانی بخش خصوصی در دست اجراست، چنانچه در گزارش‌ها و مصاحبه‌های فعالان زیست ‌محیطی داخل ایران می‌خوانیم نمایندگان مجلس شورای اسلامی و نیز وزارت کشور از حامیان پروپاقرص این پروژه بخش خصوصی هستند.

غلامرضا شریعتی، نماینده مردم شرق مازندران مدعی است که این  پروژه۸۰ هزار میلیارد تومانی  برای ۷۵ هزار نفر شغل ایجاد می‌کند. 

هر کارخانه پتروشیمی به طور متوسط حدود ۲۰۰- ۳۰۰  کارگر دارد و روشن نیست رقم ادعایی نماینده مجلس مبنی بر ایجاد ۷۵ هزار شغل چطور محاسبه شده است.

ادعای ۷۵ هزار شغل جدید به ویژه در حوزه انتخابیه شرق مازندران که آقای شریعتی نماینده آن است و حدود ۶۰ هزار بیکار دارد وعده‌ای است بسیار فریبنده و اگر به هیچ دردی نخورد دست‌کم شاید برای انتخاب مجدد آقای شریعتی از که زمانی فرمانده سپاه و رئیس بسیج بوده و این دوره نماینده مردم حوزه انتخابیه شهرستان های بهشهر، نکا و گلوگاه در مجلس شورای اسلامی است، به کار آید. 

اما تحلیل مشکل کارخانه مجتمع پتروشیمی مازندران فقط به راستی‌آزمایی ادعای شمار شاغلان آتی آن محدود نمی‌شود. این کارخانه در حریم تالاب بین‌المللی میانکاله قرار دارد و کارشناسان آن را تهدیدی برای تالاب و تنوع زیستی بی‌مانند آن می‌دانند.

احمد وحیدی، وزیر کشوردولت رئیسی در مراسم کلنگ‌زنی پتروشیمی بهشهر گفته است که اصول زیست محیطی پروژه رعایت می‌شود و توافقات زیست محیطی برای پتروشیمی گرفته شده است.

اما سخنان وزیر هم مانند سخنان وکیل مجلس مورد تردید است. نه در جایی دیده شده که کار کارشناسی در این باره صورت گرفته و نه حتی رئیس سازمان محیط زیست همان دولت حاضر است قبول کند که این پروژه مجوز زیست محیطی گرفته است.

علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط‌زیست در دیداری با جمعی از فعالان محیط زیست استان مازندران گفته است: «کلنگی که امروز برای آغاز عملیات اجرایی مجتمع پتروشیمی به زمین زده شد از نظر ما با توجه به این‌که پروژه مجوز محیط زیستی ندارد، فاقد اعتبار است.» 

آنچه از همه چیز عجیب‌تر  است حضور خود سلاجقه در مراسم کلنگ‌زنی است. 

در لابلای سخنان کارشناسان و گزارش‌هایی که رسانه‌های داخلی از انتقاد به پروژه پتروشیمی در حریم میانکاله نوشته شده، همگی تلویحا به اصرار بیش از اندازه وزیر کشور (احمد وحیدی) و وکیل مردم مازندران (غلامرضا شریعتی ) اشاره شده است؛ وزیر و وکیلی که هر دو پیش از این در سپاه و بسیج خدمت می‌کرده‌اند.

علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط زیست که به نظر می رسد از هر دو طرف فعالان و دولت و مجلس تحت فشار است حتی به فشارهای نماینده مجلس اشاره کرده و می‌گوید:

«گاهی فشار نماینده‌های مجلس برای ما عجیب است. مجوز محیط زیستی این طرح گرفته نشده، نماینده محترم از من می‌خواهد که کلنگ‌زنی انجام شود. درحالی‌که حضرت آقا [احتمالا منظور رهبر است] فرمودند نمایندگان در کار دولت دخالت نکنند.»

همان‌طور که در مورد نکاتی از این دست که صاحبان کارخانه کسیتند تا اصرار وزیر و نماینده مجلس بر حمایت از آن، و مجوز زیست محیطی و توجیه اقتصادی آن ابهام وجود دارد، در مورد مناسب بودن محل این کارخانه‌ هم اظهار نظرها متناقض است و اساسا موقعیت مکانی آن زیر سوال است.

محمد درویش کارشناس حوزه محیط زیست به ایسنا گفت: «در ظاهر می گویند واحد پتروشیمی قرار است ۵ کیلومتر با میانکاله فاصله داشته باشد اما در واقع با مشاهده نقشه های این منطقه متوجه می شویم که منطقه ویژه اقتصادی امیرآباد با حریم تالاب میانکاله و محدوده پارک ملی میانکاله فقط ۶۰ متر فاصله دارد .»

اسماعیل کهرم، دیگر فعال محیط زیست در گفت‌وگویی با «آرمان ملی» در مورد احداث مجتمع پتروشیمی  در بهشهر و سایت‌های گردشگری در آشوراده که  دروازه میانکاله است، گفت: «طبق قانون غیرممکن است که بدون مجوز سازمان حفاظت از محیط زیست، این سایت پتروشیمی در جوار میانکاله احداث شود، اما از دید من با توجه به اینکه نمایندگان مجلس و وزارت کشور پشت این ماجرا قراردارند این پتروشیمی ساخته خواهد شد و باعث نابودی میانکاله می‌شود.»

کارخانه پتروشیمی در حریم تالاب بین‌المللی میانکاله قرار دارد و کارشناسان این کارخانه را تهدیدی برای این تالاب و تنوع زیستی بی‌مانند آن می‌دانند

کهرم در این گفت‌وگو به نقش مقام‌های محلی در نقشه‌های جدیدی که برای میانکاله و امیرآباد کشیده شده اشاره کرده و گفته است «شخصی در میانکاله مسئولیت دارد که به همراه فرزندان و بستگانش می‌خواهد میانکاله نابود شود و سایت گردشگری در منطقه ایجاد کند»

از سخنان کهرم و دیگران با توجه به این که به اسم مشخصی اشاره نکرده‌اند اطلاعات بیشتری نمی‌توان یافت. اما با توجه به پیشینه سپاهی- نظامی نماینده مجلس و وزیر کشور که از مشوقان اصلی این پروژه هستند شاید بتوان این احتمال را مطرح کرد که ساخت مجتمع پتروشیمی در شمال ایران دلایل استراتژیک دارد و دستکم جمهوری اسلامی یک مجتمع دور   از مرزهای خاکی می‌خواهد که در صورت بروز جنگ در امان بماند.

تالاب میانکاله عکس: مهدی محبی پور منبع: میزان

ماه محبوب شکارچیان میانکاله: بهمن ماه و سایر ماه‌ها

بهمن ماه امسال بود که حسینعلی ابراهیمی، مدیرکل حفاظت از محیط‌ زیست استان مازندران گفت که حدود ۱۰ روز شکارچیان غیرمجاز جزیره آشوراده را به رگبار بستند.

به گفته ابراهیمی  شکارچیان غیرمجاز  در گروهای ۵۰ تا ۱۰۰ نفری با قایق و تجهیزات شکاری از جمله اسلحه حمله می‌کردند و محیط‌بانان جزیره زیر آتش تیر شکارچیان قرار داشتند.

در نهایت و پس از ده‌روز نیروی قضایی و انتظامی وارد ماجرا شده و چهار نفر  دستگیر و تعدادی از تجهیزات و ادوات و قایق آنها ضبط می‌شود.

حمله شکارچیان به محیط‌بانان میانکاله و آشوراده اتفاق تازه‌ای نیست، بهمن ماه  دو سال پیش شکارچیان چهار محیط‌بان را زخمی کردند.

در این منطقه گونه های نادر و روبه انقراض و پرندگان آبزی مهاجر زندگی می‌کنند و به نظر می‌رسد دلیل این‌که هر دو حمله در زمستان صورت گرفته هدف اصلی این شکارچیان پرندگان مهاجر بوده است.

سازمان حفاظت از محیط زیست ایران از میانکاله به عنوان زیستگاه ده‌ها پرنده در معرض خطر که در فهرست ممنوعیت تجارت جهانی پرندگان در معرض خطر (CITES) قرار دارند، نام برده است.

تالاب میانکاله عکس: مهدی محبی پور منبع: میزان

میانکاله زیستگاه  پرندگان در معرض خطر از جمله اگرت، حواصیل، پرستو،گلاریول، قوی فریادکش، پلیکان پاخاکستری، فلامینگو، اردک سرسفید، عروس‌غاز، غاز پازرد، طاووسک، چنگر و مرگونس سفید است. 

مرگ مشکوک پرندگان

محتملاً خبر مرگ بیش از ده‌هزار پرنده در میانکاله را شنیده‌اید. دو سال پیش و باز هم در ماه بهمن خبر مرگ پرندگان مهاجر در تالاب میانکاله منتشر شد. حدود ۱۳ هزار قطعه  پرنده در عرض چند روز تلف شدند.

سازمان دامپزشکی ایران علت مرگ هزاران پرنده مهاجر در تالاب میانکاله را سم «بوتولیسم» اعلام کرد، اما کارشناسان و فعالان محیط زیست از این توضیح راضی نبودند.

علیرضا رفیعی‌ پور، رئیس سازمان دامپزشکی دو هفته بعد از اعلام اولیه از تکرار ادعای «سم بوتولیسم» خودداری و به یک «بحران ناشناخته» اشاره کرد و در حاشیه هفتمین کنگره بین‌المللی طیور به خبرنگاران گفت:

 «تلفات پرندگان مهاجر در میانکاله یک بحران ناشناخته‌ای بود اما با اقداماتی که سازمان دامپزشکی کشور انجام داد توانستیم به نتایج خوبی برسیم و این بحران اکنون تحت کنترل قرار گرفته است.»

اسماعیل کهرم احتمال کشتن عمدی پرندگان به دست شکارچیان یا زمین‌داران را مطرح کرده و به ایسنا گفته بود:

«اینکه اعلام کرده‌اند که علت مرگ پرندگان میانکاله سم بوتولیسم است،  پاک کردن صورت مسئله به‌گونه‌ای است که کسی هم  گیر نیفتد. اگر دیدگاه سازمان دامپزشکی مبنی بر تغذیه پرندگان در محیط بسته و آلوده تالاب را بپذیریم، حال این پرسش‌ها مطرح می‌شود که آیا تمام پرندگان تلف شده در یک نقطه یعنی «قلعه پایان گلوگاه» با همدیگر تصمیم گرفتند آب را بخورند و بمیرند؟ چرا تا به‌حال این اتفاق نیفتاده است؟»

پیش از این  فعالان محیط زیست گزارش داده بودند که صیادان برای شکار آسان‌تر پرندگان به آنها میزان اندکی سم می‌خورانند تا توان پروازشان را بگیرند. کنوانسیون حفاظت از گونه‌های مهاجر ملل متحد به دلیل شکار بی‌رویه پرندگان به ایران پیش از این تذکر داده بود.

 آتش سوزی‌های زنجیره‌ای 

اگر تا این‌جای گزارش را خوانده‌اید و فکر می‌کنید مصائب میانکاله تمام شده، در اشتباهید. به هر چه تا الان خواندید آتش‌سوزی‌های زنجیره‌ای را هم اضافه کنید.

آخرین مورد آتش‌سوزی بازهم ماه بهمن همین امسال بود. ایرنا روز یکم اسفند ۱۴۰۰ نوشت: 

«رئیس ذخیره‌گاه زیست‌کره میانکاله از وقوع آتش‌سوزی در بخش‌هایی از این زیستگاه خبر داد و گفت دست‌کم حدود ۲۰ هکتار از عرصه‌های میانکاله‌ تا کنون در آتش سوخته است.»

 به نوشته ایرنا این چهل‌ودومین آتش‌سوزی در زیستگاه میانکاله طی سال ۱۴۰۰ بود و بیش از ۳۰۰ هکتار از عرصه‌های میانکاله در سال ۱۴۰۰ سوخت.

سال ۱۳۹۹ نیز در پناهگاه حیات وحش میانکاله ۱۶ مورد آتش‌سوزی رخ داد که مجموع مساحت این اراضی ۳۸۰ هکتار  بود.

سال ۹۷ هم دستکم شش فقره آتش‌سوزی در میانکاله رخ داده بود.

بر اساس گزارش‌های رسمی در سال‌های اخیر  بیش از ۱۰۰۰ هکتار از پوشش گیاهی و جنگلی منطقه حفاظت‌شده میانکاله در آتش از میان رفته است.

ساکنان این منطقه می‌گویند متخلفان محیط زیست برای انتقام‌جویی، میانکاله را به آتش می‌کشند.  برخی از فعالان زیست محیطی هم به زمین‌خواران و تالاب‌خواران شک دارند.

آتش سوزی سریالی در میانکاله مازندران – منبع میزان – عکس: مهدی محبی‌پور

آلودگی‌ها  و سایر بلایا

هنوز فهرست بلایایی که میانکاله دچار آنهاست به پایان نرسیده. ساخت و ساز بی‌رویه سازه‌های ساحلی در بالادست خلیج گرگان، دست‌اندازی نهادهای دولتی، ، آلودگی‌های صنعتی کارخانه‌های استان مازندران و در نهایت خشکسالی و تغییرات اقلیمی را هم به این فهرست اضافه کنید.

هشت سال پیش علیرضا اسکندری، عضو انجمن زیست‌محیطی بهشهر هشدار داده بود  که تالاب میانکاله در معرض نابودی است و «ساخت‌و‌سازهای غیرمجاز جزیره میانکاله» و نیز ورود «تمام پساب‌های کارخانه‌های صنعتی استان مازندران» به عنوان دلایل اصلی نام برده بود.

میانکاله، منطقه‌ای محافظت‌شده

شبه جزیره و تالاب میانکاله از سال ۱۳۴۸ به عنوان منطقه حفاظت شده تحت مدیریت سازمان محیط زیست درآمد. یعنی بیش از نیم قرن است که این منطقه «تحت حفاظت» است. تالاب میانکاله  هم سال ۱۳۵۴ هم به‌عنوان تالاب با اهمیت بین المللی در کنوانسیون رامسر به ثبت رسید. کل پناهگاه حیات وحش میانکاله در سال ۱۳۵۵ توسط سازمان یونسکو به عنوان ذخیره گاه زیست کره شناخته شد. فهرست حیوانات و گیاهان و پرندگان ارزشمند تالاب  را در  سایت محیط زیست ایران به تفصیل می‌توانید بخوانید.

تالابی با این اهمیت از نیم قرن بیش منطقه حفاظت‌شده است. با وضعیت فاجعه‌بار فعلی‌اش باید پرسید اگر در فهرست مناطق حفاظت‌شده نبود اینک چه روزگاری داشت؟