گذار در تخت فولاد

ایسنا/اصفهان اولین تور اصفهان‌شناسی و معماران پلتفرم گذار با بررسی قبرستان تاریخی تخت فولاد اصفهان، امروز پنج‌شنبه ۱۱ فروردین برگزار شد.

معماری تکیه‌ها و بقعه‌های بابارکن‌الدین، خوانساری، مادر شاهزاده، بختیاری، میرفندرسکی و خاتون‌آبادی از جمله بخش‌هایی بود که در این بازدید بررسی شد. محمد فاتحی، مدرس تخت فولاد شناسی و راهنمای این بازدید گفت: هنرهای حجاری، نقاشی، سنگ‌تراشی، گچبری و خوشنویسی که شامل تمام خطوط اعم از خط بنایی، خط نستعلیق و ... می‌شود از جمله عناصر معماری است که در گورستان تاریخی تخت فولاد به چشم می‌آید.

او درباره وجه تسمیه تخت‌فولاد به روایتی از جلال‌الدین همایی اشاره کرد و ادامه داد: قوی‌ترین استدلال در این‌باره را استاد همایی در کتاب خود آورده است. به نقل از او کلمه لاد به معنی عمارت و بنا است. که طبق روایت او پیش از احداث پل خواجو، پل دیگری به جای آن و به شکل سنگچین وجود داشته که روی تخت چوبی قرار می‌دادند و به آن تخته پل می‌گفتند. مردمی که از آن طرف رودخانه به سمت تخت فولاد در حرکت بودند از روی این تخته پل رد می‌شدند. از این رو این محوطه نیز به تخته پولاد معروف شد. البته مورخین دیگری هم وجه تسمیه‌های دیگری گفتند که اغلب جنبه افسانه‌ای دارد.

به گفته فاتحی، تخت فولاد حدود صد و بیست تکیه دارد و هر تکیه به نام یک رجل علمی، مذهبی نام گذاری شده است.

او درباره ویژگی بنای تکیه بابا رکن‌الدین افزود: این بنا تنها بنای پنج ضلعی در اصفهان است که به دلیل کاهش یکنواختی هر ضلع آن با طاق‌نما، تزئین و با لچکی‌ها کاشیکاری شده است. سمت شمال ایوان کتیبه صفوی به خط ثلث و همچنین سمبل عددی وجود دارد. گنبد این بنا دو پوسته است و داخل بقعه چله‌خانه یا سردابی که جزو چهار چله‌خانه‌های این گورستان است، وجود دارد.

او تصریح کرد: دست خطی از شیخ بهایی در این سرداب وجود دارد که به دلیل کم‌توجهی آسیب دیده و کم‌رنگ شده است.

این کارشناس با توضیح این که در محوطه این بقعه نقوشی بر سنگ قبورها وجود دارد گفت: نقوش انسانی، گیاهی، حیوانی و درگاهی و مهرابی که برخی تفسیر ادبی و عرفانی دارد و برخی دیگر جنبه تزئینی در این محوطه دیده می‌شود.همچنین در بخش ورودی تکیه بابارکن‌الدین، نیم‌طاق و پنجره مشبک با آجر لعاب‌دار دیده می‌شود که این پنجره برای تامین نور تکیه تعبیه شده است.  کتیبه‌ای به خط ثلث سفید بر زمینه لاجوردی نیز دیده می‌شود که این خط توسط محمد صالح اصفهانی، خطاط دوره صفوی نوشته شده است.

به روایت او: گنبد از بیرون پنج ضلعی و خود گنبد ۱۲ وجهی است و از داخل پنج ستون دارد که گنبد داخلی با کاربندی ترنج روی پنج ستون استوار شده است و با استفاده از پنج ستون، پنج صفه هم ایجاد کردند. این قسمت در زمان قاجار تزئینات گچ و نقاشی داشته که متاسفانه امروز از بین رفته است.

فاتحی درباره معماری محوطه تکیه خوانساری نیز گفت: این تکیه مربوط به دوره صفوی است. سردر نیم‌طاق با مقرنس‌های گچی در آن کار شده و طاق‌نما با خط بنایی تزئین شده است. در عکس‌های دوره قاجار در ایوان این تکیه یک اروسی با گره‌چینی زیبا وجود داشته که امروز از بین رفته است.

او ادامه داد: بقعه حالت کوشک مانند دارد، کوشکی که در فضایی مفرح با گنبد ۱۶ ضلعی بنا شده است. گنبد دو پوسته است و با خط بنایی و ستاره هشت‌پر مزین شده است. پلن داخل تکیه خوانساری از بیرون مربع شکل است اما چهار اتاق یک طبقه در چهار گوشه پلن احداث کردند که اتاق‌ها حالت چهار صفه‌ای شده است. صفه شرقی، غربی و شمالی ایوان دارد و در صفه جنوبی، ایوان وارد فضای داخلی بقعه شده و عمق بیشتری دارد. 

به گفته او همچنین گنبد بیرونی ۱۶ وجهی و گنبد درونی که حالت دوار دارد، روی طاق چهار صفه تزئینات گچبری و خط نستعلیق داشته که همه آسیب دیده و از بین رفته است.

فاتحی خاطرنشان کرد: این تکیه از معدود تکایای تخت فولاد است که با نقاشی تزئین شده است. صفه شمالی و شرقی تمثال حضرت علی و تصویر فرشته، خورشید و تمثال حضرت ابوالفضل دیده می‌شود. نقاشی این بقعه مربوط به دوره پهلوی و اثر سید حسین رشتیان‌ است اما معمار بنا مشخص نیست. این بقعه البته دارای گچکاری، اشکال هندسی و خطاطی نیز است که نام خطاط هم مشخص نیست.

فاتحی درباره معماری بقعه مادرشاهزاده نیز افزود: بنای این بقعه برخلاف بقعه خوانساری چهار ایوانه و خود بقعه هشت ضلعی و شامل نماد عددی است. اضلاعش یکی در میان مساوی و لچکی هر ضلع تزئینات معقلی و گره هندسی و خط کوفی بنایی دارد. در این بقعه نیز یکی دیگر از چله‌خانه‌های تخت فولاد وجود دارد. دهه ۸۰ دست‌خط‌های تاریخی‌ای در این سرداب وجود داشت اما شهرداری روی این دست‌خط‌ها را رنگ آمیزی کرد و از بین برد.

انتهای پیام