آداب ویژه روز طبیعت در اردبیل از گره زدن سبزه تا دروغ سیزده!

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها؛ نسرین آذرکیش: دگرگونی طبیعت در گردش سال و نقش آن در زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم واکنش‌هایی نمادین در فرهنگ رفتاری پدید آورده که در مجموعه‌ای از آئین‌ها و آداب‌و رسوم به هنگام نوروز نمایان می‌شوند.

نوروز و آئین‌های مربوط به آن یکی از نشانه‌های بارز فرهنگ و تمدن این مرزوبوم است و باید دانست که جشن‌های مربوط به نوروز در امتداد و تکامل یکدیگر هستند و از مراسمی کوچک مانند خانه‌تکانی، چهارشنبه‌سوری و رویاندن سبزه و…تا سیزده به در همه نشان از نوعی نظم در آئین دیرپای ایرانی دارد.

در منابع مختلف فارسی و عربی از برپاییِ نوروز در دوره ساسانی و سپس عصر اسلامی و برخی آئین‌ها و سنت‌های آن سخن گفته شده است.

جشن بزرگ نوروز یک پایان خوش لازم دارد تا همه چیز آن کامل باشد؛ به همین دلیل در آخرین روز از این جشن مردم به دامان طبیعت می‌روند تا سنت سیزده به در را به جای آورند و بهترین خاطره را از روز پایانی نوروز برای خود بسازند.

سیزدهم نوروز؛ روز آشتی با طبیعت و زدودن پلیدی‌ها

یکی از رسوم بسیار مشهور و همگانیِ مربوط به نوروز در ایران و کشورهای حوزه فرهنگِ ایرانی، برنامه‌های گردش، بزم و شادی در سیزدهم فروردین نوروز است که سیزده بدر نامیده می‌شود، روزی که به اعتقاد گذشتگان روز آشتی با طبیعت و غبارروبی از زشتی و پلیدی‌ها است..

سیزده به در که جشن واقعی بهار بوده، طراوت و سرسبزی به طبیعت بازگشته و طبیعت نیز مردم را به سوی خود می‌خواند تا زیبایی واقعی خود را که نشانه‌ای از قدرت الهی است به همگان عرضه نماید، بسیاری از مردم این روز را سرآغاز زندگی بهشتی دانسته و لوازم سور و سات مربوط به این روز را آماده کرده و از سپیده دم روز ۱۳ فروردین رهسپار عرصه‌های طبیعی می‌شوند و با شادی و خنده دور هم این روز را سپری می‌کنند.

در کتاب‌های تاریخی آمده است که در ۵۲ میلادی یونانیان روز سیزده نوروز را به عنوان عدد نحس وارد فرهنگ ایرانیان کردند و به این ترتیب از آن سال‌ها به بعد و با استناد به همین اعتقاد، سیزدهم فروردین تمام ایرانیان دست از کار و زندگی روزمره کشیده و پس از برداشتن غذا، میوه و تنقلات که از شب قبل برای سفر یک روزه خود تدارک دیده بودند، راهی دشت، صحرا و باغات شده و آن روز را به این ترتیب سپری می‌کردند.

در میان مردم باور بر این است که واژه سیزده به در به معنای در کردن نحسی سیزده است؛ اما با نگاهی به واژه نامه‌های فارسی متوجه می‌شویم که واژه «در و دشت» به عنوان مخفف «دره و دشت» به کار می‌روند و از سوی دیگر یکی از معانی واژه به، طرف و سوی نیز هست؛ مانند رفتن به مغازه.

با توجه به توضیحات مذبور می‌توان گفت که واژه سیزده به در به معنای سیزدهم به سوی در و دشت شدن است که معنای بیرون رفتن و در دامان طبیعت سر کردن را می‌دهد.

آداب روز طبیعت از گره زدن سبزه تا دروغ سیزده

از آداب این روز می‌توان به گره زدن سبزه اشاره کرد. این رسم مربوط به فرزندان کیومرث یعنی اولین زوج یا اولین پدر و مادر (مشیه و مشیانه) است. زرتشتیان معتقدند چون این دو با هم ازدواج کردند، دو شاخه «مورد» را گره زدند و پایه ازدواج خود را بنا نهادند و از آن زمان به بعد این رسم معمول گردید.

در گذشته دختران و پسران دم بخت سبزه‌ها را گره می‌زدند و آرزو می‌کردند تا در سال جدید تشکیل خانواده دهند.

البته سبزه گره زدن، تنها مختص دختران و پسران دم بخت نمی‌باشد و همه می‌توانند سبزه‌ای گره زده و آرزو کنند، عقیده بر این بوده است که وقتی گره باز شود، مشکلات حل شده و آرزو برآورده می‌شود.

دور انداختن سبزه‌ها هم به این دلیل بود که ایرانیان باستان عقیده داشتند بدی‌ها و مریضی‌ها در این سبزه جمع شده و با به آب دادن یا به دور انداختن آن، این پلیدی‌ها و مریضی‌ها را از خود دور می‌کردند.

دیگر رسوم جالب در مراسم سیزده به در گفتن دروغ سیزده است. از آنجایی که آغاز ماه آوریل در تقویم میلادی، که دروغ اول آوریل در آن گفته می‌شود، مصادف با سیزده نوروز است این رسم در میان ایرانیان نیز راه یافته است.

برای اولین بار در سال ۱۳۲۲ «اسماعیل پوروالی» روزنامه نگار سرشناس ایرانی این کار را انجام داد و روزنامه نبرد را در روز سیزدهم فروردین، با دروغ‌های ریز و درشت به چاپ رساند. این کار او موجب رواج یافتن دروغ سیزده در بین مردم شد.

خودنمایی غذاهای محلی در محافل روز طبیعت مردم اردبیل

در این روز اغلب مردم ماهی‌ها و سبزی‌های عید را برداشته و به کوه و دشت می‌روند و با انداختن آن‌ها به آب و یا رودخانه و با گفتن این جمله که «دردیمیز و بلامیز سندن گئتسین»، «درد و بلای ما با تو برود» زندگی شاد و خوشی را برای سال جدید آرزو می‌کنند.

پخت انواع آش و غذاهای محلی از جمله سبزی‌پلو، ته‌چین، آش رشته، آش انار، انجام بازی‌های محلی و تاب‌سواری، خواندن ابیات و ترانه‌های محلی و نیز انداختن سبزه‌های نوروزی در آب روان از جمله آداب این روز به شمار می‌رود.

متأسفانه مانند بسیاری از آداب و رسوم زیبا و ارزشمند ما، مانند چهارشنبه سوری یا جشن مهرگان و… سیزده بدر هم در سالیان متمادی دچار تغییرات غیر اصولی و هنجارشکنانه ای شده است و به جای احترام به طبیعت و شکرگذاری برای سالی پر از نعمت، تبدیل به روزی شده که انسان بر طبیعت خشم می‌گیرد.

گرچه در گذشته با توجه به تعداد کم ماهیان و سبزی‌های سفره‌های نوروزی کمتر به محیط زیست آسیب زده می‌شد و با اینکه جنبش جهانی مبارزه با آلودگی محیط زیست ریشه در تاریخ چند هزاره ساله این سرزمین دارد اما در این سال‌ها نیز رسم شده که عده‌ای به طور نمادین به مناسبت آغاز بهار و برای آنکه شهر و طبیعتی بکر و زیبا را برای مسافران نوروزی آماده کنند به دامن تفرجگاه‌ها می‌روند و زباله‌ها را جمع آوری می‌کنند.

اما باور کنید که انبوه زباله‌های رها شده در دامن طبیعت از بطری نوشابه گرفته تا ظروف یک بار مصرف اجازه نمی‌دهد تا طبیعت خودنمایی کند. پس بیایید روز سیزده بدر را سرآغازی قرار دهیم برای روزهای پاک طبیعت و برای روزهایی که اجازه تنفس را به سرسبزی و طراوت طبیعت می‌دهیم.