خدای نامتشخص و گمانه‌زنی در مورد ذات هستی، علیرضا موثق - Gooya News

به بهانهٔ روز جهانی آتئیست

۱) مفاهیمی چون «وجود محض» و «وجود مطلق» و «جوهر» را نگارنده به خاطر بار سنگین متافیزیکی‌ این مفاهیم در کانتکست جهان سنت و نیز انتزاعی و بلامصداق بودنشان عمداً مورد استفاده قرار نمی‌دهد.

۲) هیچ کس، اعم از ملحد و مؤمن، از ذات هستی خبر ندارد و خداناباوری و خداباوری، فی‌الواقع دو گمانه‌زنی در مورد حاقِ حقیقت هستی‌ست، و همگی نسبت به موضوع جاهل هستیم. نیل به دانایی مطلق و یقینی در مورد این قبیل امور، کار خدایان است؛ ما میرایان تنها می‌توانیم در حوزه‌های مدنظر حدسی بزنیم و گمانی کنیم.

۳) «ماتریالیسم» و «ناماتریالیسم» دو مفهوم متناقض‌اند و به حصر عقلی، شق سومی متصور نیست و به خاطر نسبت تناقض، تضعیف یا تقویتِ یکی از دو مفهوم مذکور، حسب مورد به تضعیف یا تقویت دیگری می‌انجامد.

۴) در مفهوم «خداوند»، صرفنظر از موجودیت یا عدم موجودیتِ مصداق، نوعی ذهن و آگاهی مرموز نهفته‌است. مفاهیمی مثل «وجود منهای ماهیت» یا «جوهر منهای عرض»، از یک طرف انتزاعی و بلامصداق‌اند و از طرف دیگر، جهت تصور یا توصیف خداوند رهگشا نیستند.

۵) ماتریالیسم در لسان نگارنده، یعنی ذات هستی همین ماده‌ای‌ست که فیزیک و شیمیِ کنونی با مفروضات ماتریالیستیک به ما نشان می‌دهد.

۶) مراد من از مفهوم ناماتریالیسم، خداوند است اعم از متشخص (انسانوار و یا ناانسانوار) و یا نامتشخص. همچنین خدای متشخص و نامتشخص، نقیض یکدیگر هستند و جمع‌شان محال عقلی‌ست.

۷) خدای متشخص یعنی اگر در دایرهٔ هستی، n موجود، ممکن و متصور باشد، خداوند n+1 و حقیقتی مجزا و مستقل از مخلوقات و طبیعت است. در مقابل، در ذیل مفهوم خدای نامتشخص، بین خالق و مخلوق، دوگانگی وجود ندارد و خداوند با تمامیت n موجود ممکن و متصور در دایرهٔ هستی، از جمله با طبیعت، یگانگی دارد، و ماده و ذهن در جهان، دو چیز نیستند. هر یک از موجودات، حصه‌ای از خدای نامتشخص‌اند و البته نه تمامیت او. در سیاق خدای نامتشخص، لفظ خداوند نامی‌ست بر تمامیت «هستی-هستومندها» و خدا حقیقتی جدا از مدلولات مذکور نیست و لذا لفظ خداوند در مانحن‌فیه مفهومی «زائد» است. خدا یعنی همان تمامیت هستی و مفهومش، متعلَّق دیگری ندارد. خداوند از این منظر نامی‌ست برایِ تمامیتِ «من و تو و او و آن و ما و شما و ایشان و آنها».