داستانی که در قطعه معروف «به زندان» نهفته است

تصویری از زنده‌یاد ابوالحسن صبا

اواسط فروردین ماهِ ۱۲۰ سال قبل (۱۲۸۱)، هنرمندی متولد شد که هنوز هم که هنوز است از او به‌ عنوان فردی یاد می‌شود که توانسته است به موسیقی ملی ایران حیات دوباره بخشد. ابوالحسن صبا؛ هنرمندی که اگرچه بیش از نیم قرن (۱۳۳۶) از رفتنش می‌گذرد اما صدای نواختن قطعاتی که ساخت، گویی حضوری معنوی در موسیقی را ندا می‌دهد.

به گزارش خبرنگار ایسنا، ابوالحسن صبا از آهنگسازان و نوازندگانی بود که به واسطه شاگردان متعددی که در حوزه موسیقی تربیت کرد، همچنان هستند کسانی که به شیوه او بنوازند یا قطعاتی را تنظیم کنند.

در گزارش حاضر به بهانه زادروز این هنرمند (۱۴ فروردین ماه)، نگاهی خواهیم داشت به داستان قطعه «به زندان»؛  قطعه ای در مایهٔ شوشتری که پس از سال ها همچنان به‌عنوان قطعه‌ای سخت که تندنوازی ویولن را در خود دارد، مورد علاقه دوستداران موسیقی است.

«به زندان» ندای آزادی خواهی است؟

درباره داستان پشت قطعه «به زندان» و اینکه چه چیزی الهام بخش ابوالحسن صبا در ساخت این قطعه بوده، روایت‌های متفاوتی وجود دارد. برخی به نقل از خود این هنرمند مدعی این شده‌اند که روزی ابوالحسن صبا از خیابانی رد می‌شده که صدای یک متهم را که به زندان برده می‌شده، می‌شنود که به زبان لُری آوازی سر داده‌ است و این آواز، الهام بخش او در ساختن قطعهٔ به زندان می‌شود.
برخی دیگر اما مثل همایون خرم روایتی مفصل‌تر از این واقعه تعریف می‌کند که بر اساس آن، صبا در جاده قدیم شمیران و در نزدیکی زندان قصر با تعدادی زندانی مواجه می‌شود که یکی از آن‌ها زیر لب چیزی زمزمه می‌کرده‌ است. صبا به آواز وی گوش می‌سپرد و مشغول نوشتن آن روی کاغذ می‌شود و در این بین ناخواسته وارد زندان می‌شود و نهایتاً با پادرمیانی افسر نگهبانِ  زندان، آزاد می‌شود.

اما ساسان سپنتا که به عنوان یکی از شاگردان این هنرمند شناخته می‌شود، معتقد است که فردِ دربند خود یک آزادی‌خواه بوده‌ است و قطعهٔ به زندان هم ندای این آزادی‌خواه است.

قطعهٔ به زندان در گوشهٔ شوشتری است و نمونه‌ای از یک چهارمضراب برای ویولن دانسته شده‌ که تنظیم آن توسط حسین دهلوی صورت گرفته است. دهلوی که از شاگردان صبا محسوب می‌شود، بعدها قطعه‌ای به نام «شوشتری برای ویولن و ارکستر» بر اساس «به زندان» ابوالحسن صبا می‌سازد.

در ادامه این قطعه را می‌شنوید:

مرورگر شما از ویدئو پشتیبانی نمی‌کند.
فایل آن‌را از اینجا دانلود کنید: audio/mp3