آیین‌های مردم چهارمحال و بختیاری در بهار قرآن

در بین ماه‌های سال قمری، ماه مبارک رمضان، از قداست و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، چنانکه در دعای مخصوص آن می‌خوانیم: « و هذا شهر عظمته و کرمته و شرفته و فضلته علی الشهور...»؛ «و رمضان، ماهی است که او را عظمت و کرامت و شرافت، و فضیلت دادی، نسبت به ماه‌های دیگر.»

ماه رمضان ماه خداوند، ماه نزول قرآن و از شریف‌ترین ماه‌های سال است. در این ماه در‌های آسمان و بهشت گشوده و در‌های جهنم بسته می‌شود و عبادت در یکی از شب‌های آن (شب قدر) بهتر از عبادت در هزار ماه است.

بیشتر بخوانید

• مشکلی برای تامین کالا‌های اساسی برای نهاد‌های حمایتی و خیریه‌ها نداریم

در کشور عزیزمان ایران که دارای اقوام مختلف است هنگام ماه رمضان که می‌شود آیین‌ها و رسوم مختلفی اجرا می‌شود.

براین منوال ماه رمضان برای مردم در چهارمحال و بختیاری نیز یکی از ماه‌های ویژه است به همین خاطر برای ورود به این ماه آیین‌های خاصی را از گذشته‌های دور اجرا می‌نموده و می‌کنند.

براین اساس مردم این منطقه دارای آیین‌های استقبال از ماه رمضان، آیین‌های ماه رمضان و آیین‌های وداع با ماه رمضان هستند.

آیین‌های استقبال از ماه رمضان

آقای زمانی پور پژوهشگر تاریخ گفت: یکی از آیین‌های قبل از ماه رمضان آماده سازی خانه ها، تکیه‌ها و مساجد برای ورود مومنین و اهل خانه و خانواده برای عبادت است که از حیث نظافت بی شباهت به خانه تکانی نوروز نیست.

تهیه مایحتاج مورد نیاز اهل خانواده در ایام روزه داری هم یکی دیگر از کار‌هایی است که بانوان و آقایان مشترکاً در این زمینه فعالیت می‌کنند و به همین واسطه اندکی قبل از آغاز این ماه شریف انواع خوردنی‌ها را جهت روزه داری برای برای دو نوبت سحری و افطاری تهیه می‌کنند.

از جمله این خوراکی‌ها خرما، شیره انگور و خرما، نبات، چای مرغوب، برنج مرغوب و بنشن‌ها (عدس، لوبیا، نخود، ماش و ...) به همراه چاشنی‌های مختلف است که با تهیه آن‌ها علاوه بر شیرین سازی کام روزه‌داران، قوت لازم  برای تحمل گرسنگی و تشنگی کسب می‌شود.

تمامی اموری که نیازمند طی مسافت و دوری از محل زندگی است تا قبل از حلول ماه مبارک رمضان باید انجام شود؛ همچنین تهیه مایحتاج مومنین در ماه مبارک رمضان از سوی کسبه محل هم باید صورت بگیرد.

خوراکی‌های ماه رمضان در چهارمحال و بختیاری

زمانی پور می‌گوید: از جمله غذا‌های تدارک دیده شده برای ماه رمضان می‌توان به شیر داغ و شیره خرما، حلوا، تل حلوا، شیربرنج، شله زرد، پنیر و سبزی، آش کشک و آش رشته اشاره کرد؛ همچنین پخت نان خانگی در شکل‌های تافتون و یوخه (فطیر یا نان تیری) در این ماه مرسوم است.

در این بین انواع پلو، چلو و خورش نیز به خصوص خورش سیب، خورش آلو، خورش قیمه (لپه) و خورش قرمه (سبزی) نیز طبخ می‌شود.

دیرسالی نیست که بانوان بر اساس صلاح دید خود و اعضای خانواده ممکن است به جای گوشت گوسفند و گوساله و یا شتر از گوشت مرغ، بوقلمون و شترمرغ نیز در خورش‌ها استفاده کنند.

حلوا در چهارمحال و بختیاری مخصوص ایام سوگواری (تیغ) است، اما تل حلوا در همه ایام استفاده می‌شود تفاوت این دو نوع حلوا در استفاده از شیره خرما و انگور است در حلوا شیره خرما و در تل حلوا شیره انگور ریخته می‌شود.

مردم چهارمحال و بختیاری پس از رؤیت هلال ماه چه می‌کنند؟

آقای زمانی پور گفت: همزمان با رؤیت هلال ماه نو و آغاز ماه مبارک رمضان، مردم چهارمحال و بختیاری به ذکر صلوات و تسبیحات الهی پرداخته و معتقدند پس از رؤیت هلال ماه نو باید به صورت یکی از افراد خوش سیمای خانواده، یکی از مومنین، یکی از سادات، صفحه‌ای از قرآن کریم، آیینه، آب و روشنایی نگاه کنند تا به این ترتیب ماه جاری برای آن‌ها سرشار از رستگاری و خوش یمنی باشد.

انجام استحمام و غسل حلول ورود به ماه رمضان در سحرگاه اولین روز ماه مبارک از سوی مومنین و مومنات، نیتِ گرفتن روزه در تمامی ماه، میل کردن سحری به صورت سبک، بیدار کردن دوستان، همسایگان و اقوام که در گذشته به صورت سحری خوانی و امروزه به شکل تماس تلفن صورت می‌گیرد از جمله اقدامات اولین روز ماه رمضان است.

در گذشته وظیفه سحری خوانی در هر محل بر عهده افراد خوش الحان قرار داشت.

اقامه نماز صبح به صورت جماعت، قرائت قرآن از هنگام پایان یافتن نماز صبح تا طلوع آفتاب، حضور در نماز ظهر، عصر و مغرب به صورت جماعت، پیگیری روزه گیری کودکان و نوجوانان از سوی بزرگتر‌های خانواده بر اساس رسم روزه کله گنجشکی، رساندن مواد غذایی خشک و یا طبخ شده به صورت روزانه قبل از فرا رسیدن زمان افطار به دست نیازمندان از دیگر اقدامات مردم این دیار در ماه رمضان است.

همچنین پایان بخشیدن به اختلافات فردی و گروهی و تلاش برای حل مشکلات مالی نیازمندان به صورت گلریزان در بین مردم و در مسجد محل، گرفتن رضایت با پا درمیانی ریش سفیدان برای مقصرین در امور قضایی، احتمام به برپایی مراسم و آیین‌های مرتبط با شب‌های احیا و سوگواری، خودداری از انجام فعالیت‌هایی که مباین با روزه داری و احکام آن است از دیگر اقداماتی است که در این ماه مبارک از سوی مردم انجام می‌شود.

در ماه رمضان خانواده‌ها از پخت و پز‌های دارای عطر و بوی فراوان در محیط‌های باز خودداری می‌کنند.

همچنین در روز‌های تیغ (سوگواری) پخت حلوا، شیربرنج همراه با سیاه دانه و شله زرد همراه با دارچین و خلال بادام یکی از سنت‌های رایج در استان چهارمحال و بختیاری است.

از گذشته‌های دور نیز تهیه نان غاذی تل حلوا و حلوای کم چرب با استفاده از نان فطیر به سبک کاک کرمانشاهی در چهارمحال و بختیاری رایج بوده است.

کاکولی پزان رسمی دیرینه در بین بانوان چهارمحال و بختیاری

زمانی پور می‌گوید: در سحرگاه ۲۷ ماه مبارک رمضان، بانوان با استفاده از مصالحی که از قبل تدارک دیده اند که شامل آرد گندم، شکر یا شیره انگور، شیر، تخم مرغ، گلرنگ، سیاه دانه، زیره، کره و چنانچه میسر باشد آغوز اقدام به پخت کلوچه شیرین خانگی با عنوان کاکولی می‌کنند.

امروزه به دلیل طرفداران زیاد کاکلی، کسبه کاکولی پز در سطح شهر و روستا‌ها نیز این کلوچه خوشمزه را طبخ و عرضه می‌کنند.

بخشی از این کلوچه پخته شده به بقعه امامزادگان حلیمه و حکیمه خاتون (س) برده می‌شود و در میان سایر مومنین توزیع می‌شود تا در نوبت‌های افطار و سحری از آن بهره‌مند شوند.

تهیه این کلوچه در این روز خاص دارای اهمیت ویژه‌ای است، در واقع بانوان این منطقه با این اقدام خود را در شادی قصاص ابن ملجم مرادی قاتل امام اول شیعیان که معتقدند در چنین روزی در سال ۴۰ هجری قمری قصاص شده است سهیم می‌دانند.

همچنین بخشی از کاکولی‌های پخته شده برای اطعام اهل خانواده در هنگام برپا ساختن سفره عید فطر از سوی بانوان کنار گذاشته می‌شود.

حنابران آیینی برای روا شدن حاجات در ماه رمضان

آقای زمانی پور گفت: در روز ۲۷ ماه مبارک رمضان بانوان به بقعه امامزاده حلیمه و حکیمه خاتون (س) شهرکرد رفته و آیین حنابران را اجرا می‌کنند.

در این مراسم که از پیش از ظهر آغاز می‌شود و تا نزدیک غروب ادامه دارد بانوان ۷ قاشق حنا را که معتقدند از جمله چیز‌هایی است که در مهریه حضرت فاطمه زهرا «سلام الله علیها» قرار داشته است در کاسه چینی ریخته و به دو شکل آن را با دیگران قسمت می‌کنند.

کسانی که دارای آرزو هستند نام حنایشان را حنای مراد می‌گذارند و با کسانی که آن‌ها نیز دارای آرزو هستند آن را به صورت ۷ قاشق اهدایی و دریافتی بین خود می‌چرخانند.

کسانی هم که خواهان داشتن فرزند هستند نام این حنا را حنای اولاد گذاشته و آن را به همین طریق و تنها بین کسانی که دارای چنین آرزویی هستند می‌چرخانند و به اشتراک می‌گذارند.

این حنا‌ها از سوی بانوان به منزل برده می‌شود و تا ماه رمضان سال بعد نگهداری می‌شود، چنانچه آن‌ها تا تا ماه رمضان سال بعد به آرزوی خود رسیده باشند حنای نگهداری شده را با خود به بقعه می‌آورند و آن را خیس می‌کنند و علاوه بر آن که در کف دست‌های خود قرار می‌دهند به دیگران که دارای چنین آرزویی هستند نیز اهدا می‌کند تا دستانشان را بدین گونه رنگین کنند.

صد شکر که این آمد و صد حیف که آن رفت

زمانی پور می‌گوید: در نهایت هنگام فرا رسیدن عید فطر مراسم وداع با این ماه بزرگ و شریف تدارک دیده می‌شود، گروهی بر بام خانه‌ها و نقاط مرتفع و مشرف به آبادی‌ها حضور یافته و به رصد هلال ماه نو می‌پردازند.

مردم چهارمحال و بختیاری تلاش می‌کنند تا قبل از رؤیت حلال ماه زکات فطره خود را بر اساس میزان تعیین شده که در گذشته جنسی و امروزه نقدی است به تعداد افراد تحت تکلف خویش از اموال خود جدا سازند و آن را همزمان با برپایی نماز عید فطر به دست نیازمندان برسانند.

مردم این دیار در ساعات پایانی آخرین روز ماه رمضان از رفتن به منازل یکدیگر خودداری می‌کنند تا زکات فطریه شان به عهده دیگران واقع نگردد، بدین سان آنان معتقدند ماندن در خانه برایشان برکت دارد.

همچنین معتقدند زکات فطریه سادات تنها به دست سادات نیازمند و زکات فطریه غیر سادات به نیازمندان دیگر رسانده شده و از خلط کردن آن‌ها خودداری شود.

در روز عید فطر بعد از استحمام و اقامه نماز به صورت جماعت مردم در منزل بزرگتر‌های فامیل حضور پیدا می‌کنند و برای یکدیگر آرزوی قبولی طاعات و عبادات می‌کنند.

فامیل به اتفاق بر سر سفره‌ای مشترک به تناول خوراکی‌های مختلف که در بین آن‌ها کلوچه کاکولی نیز وجود دارند می‌پردازند تا بدین ترتیب پس از مدت‌ها رسم نمک تازه کردن را به جا آورده باشند.

گزارش از افسانه احمدی فارسانی

باشگاه خبرنگاران جوان چهارمحال و بختیاری شهرکرد