تعرض به سنگ‌نگاره ساسانی به خاطر گنج

سوداگران اموال تاریخی و فرهنگی در زمانی ناروشن و احتمالا به امید یافتن گنج در نزدیکی و چند متری سنگ‌نگاره ساسانی «سراب بهرام» با پُتک، سنگ‌ها را شکسته‌اند و خرده‌سنگ‌ها نیز روی زمین رها شده است. ظاهراً این اتفاق به‌تازگی رخ داده است.

سنگ‌نگاره «سراب بهرام» در ۹ کیلومتری شهر نورآباد مَمَسنی در استان فارس قرار دارد. درازای این اثر چهار متر و ۸۵ سانتی‌متر و پهنای آن دو متر و ۹۰ سانتی‌متر است که در دامان کوه تراشیده شده، این یادمان در ۱۲ اسفند ۱۳۱۵ خورشیدی با شماره ۲۷۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

سیاوش آریا، فعال میراث فرهنگی در مصاحبه با خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) گفت:

 «سنگ‌نگاره “سراب بهرام” در حال پاک شدن از چهره تاریخ است. سال‌های سال در بدترین شرایطِ نگهداری و حفاظتی ‌قرار گرفته و در گوشه‌ای به حال خود رها شده و همچنان مورد بی‌مهری مدیران فرهنگی‌ست.»

این فعال میراث فرهنگی در ادامه افزود:

« به سبب کمبود بودجه و نیروی انسانی وزارت میراث فرهنگی نمی‌تواند به‌درستی از یادمان‌های تاریخی و فرهنگی پاسداری و نگهبانی کند و هرکدام از یادگارهای تاریخی در گوشه‌ای به حال خود رها شده و درحال پاک شدن از چهره تاریخ است.»

سنگ‌نگاره «سراب بهرام» در شرایطی رو به نابودی است که حتی حریم و عرصه آن روشن نشده و هنوز مورد مطالعه باستانشناسان قرار نگرفته است.

در سنگ‌نگاره «سراب بهرام»، در دو سوی پادشاه دو نجیب‌زاده یا بزرگان درباری ایستاده‌اند. هر چهار نگاره با پوشش گرانمایه و همیشگی ساسانی قرار دارند. برای نخستین بار «اردمن» این چهار نگاره را چهار مقام بلندپایه از دولت ساسانی دانسته و آنان را فَرنِشین (رییس) روحانیان، سپاه‌سالار، دیوان‌سالار و استریوشان سالار که نُمادی از چهار گروه (طبقه) اجتماعی ساسانی است شناساند. پس از آن، «هِرتسفِلد» نگاره نخست از سمت چپ را بهرام سوم، جانشین (ولیعهد) پادشاه دانست، اما «لوکونین» با دیدگاه او مخالف است و آن را «کَرتیر»، موبد بزرگ ساسانی می‌داند.  

آسیب‌های واردشده در کنار عوامل طبیعی و بیولوژیکی (گُل‌سنگ‌ها) که با گذشت زمان پدیدار شده، بیشتر بخش‌ها به‌ویژه چهره افراد تراشیده‌شده در این سنگ‌نگاره را از ریخت انداخته است چنانکه دیگر هویت آن‌ها معلوم نیست. رخنه روزافزون گل‌سنگ‌ها سبب تَرَک و شکاف‌هایی در درون سنگ‌نگاره سراب بهرام شده و آسیب‌های برگشت‌ناپذیری را بر جای گذاشته است.

 میلاد وَندایی، باستان‌شناس‌ درباره وضعیت نگهداری از این اثر ساسانی گفته بود:

«در گذشته حصاری از توری فلزی در برابر این یادمان وجود داشت تا بتواند این نگاره ساسانی بی‌همتا را از آسیب مردم منطقه و گذر گوسفندان نگه دارد، ولی این دیواره دیگر از میان رفته است و سنگ‌نگاره در خطر ویرانی جدی و وضعیت بسیار اندوهباری قرار گرفته است.»

این سنگ‌نگاره محل گذر گوسفندان و گله‌های دام است و به همین خاطر هم سرگین دام‌ها سبب پوسیدگی تدریجی این سنگ‌نگاره شده است.