رمضان، جشنواره آداب و رسوم زیبا

خبرگزاری مهر؛ گروه مجله: ماه رمضان برای ما مسلمانان پر از زیبایی است. فضای معنوی ماه رمضان وقتی با انواع رسم و رسوم و آئین‌ها در گوشه گوشه کشورمان همراه می‌شود، محیطی سرشار از آرامش و خوشحالی و نشاط می‌آفریند. در این ماه ما در کنار نزدیکی بیشتر به خدا، فرصت بسیار خوبی برای نزدیک شدن به خودمان و دیگران نیز داریم. خلوت با خدا، خود و معاشرت با دیگران از فرصت‌هایی است که این روزهای عزیز و شریف در مقابل ما می‌گذارند و ابعاد وجودی و نیازهای مختلف ما را پاسخ می‌دهند. شور و نشاط رسیدن ماه رمضان از قدیم باعث به وجود آمدن رسم‌ها و آئین‌ها و آداب مختلف و زیادی در کشور ما شده است. فارغ از اینکه این مراسمات و آئین‌ها چقدر در بهجت و نشاط فردی و جمعی ما در ماه مبارک رمضان مؤثر است، می‌توان این آئین‌های ماه رمضانی را در کنار جذابیت و تنوع غذایی ماه مبارک رمضان فرصت مناسبی برای شناساندن اسلام و ماه رمضان به کسانی دانست که درک درستی از اسلام و مسلمانان ندارند. ماه مبارک رمضان با انبوهی از جشن‌ها و مراسم‌ها و آداب جذاب و عمیق و قدیمی و زیبا، در کنار تنوع غذایی و شیرینی و خوردنی‌های ماه رمضان در شهرهای مختلف کشورمان، فرصت کم‌نظیری برای گردشگری رمضانی به وجود آورده است که هم به اقتصاد کشور کمک می‌کند و هم تصویر تازه و دقیق و زیبایی از اسلام به گردشگران خارجی ارائه می‌دهد. با یک برنامه‌ریزی مناسب و طولانی‌مدت و جدی می‌توان ماه مبارک رمضان را به یکی از تابلوهای بزرگ و زیبا در معرفی اسلام و ایران و اقوام مختلف و رنگارنگ آن به جهان تبدیل کرد و هم خود از دیدن آن لذت دوباره برد و هم مردم دنیا را به لذت آشنایی با اسلام و ماه رمضان و ایران شیرین‌کام کرد.

ایران پهناور با داشتن ۳۱ استان آداب و رسوم مختلفی را در خود جای داده است که آشنایی با هر یک از آن‌ها سبب شناخت فرهنگ آن منطقه می‌شود. در این گزارش شما را با قسمتی از آداب دینی ماه مبارک رمضان در شهرهای مختلف کشورمان آشنا می‌کنیم.

شیرازی‌ها و رسم کلوخ اندازون و روز والون

شیرازی‌ها، آخرین جمعه ماه شعبان را کلوخ اندازان می‌گویند؛ در این روز رسم است که مردم دسته دسته به گردشگاه‌های اطراف شهر می‌روند و آن روز را با خوشی به شام می‌رسانند. حکمت این تفریح خانوادگی در آخرین جمعه ماه شعبان این است که ماه مبارک رمضان، ماه عبادت است و در این ماه فقط باید عبادت کرد. پس خوب است قبل از شروع ماه رمضان به تفریح و خوشگذرانی پرداخت.

دیگر رسمی که شیرازی‌ها انجام می‌دهند مهمانی‌های قبل از ماه رمضان است که بعضی خانواده‌ها از چند روز مانده به رمضان، نذر دارند و افطاری می‌دهند و بیشتر میهمانی‌ها را هم به شکل افطاری برگزار می‌کنند. همچنین رسم است که پس از افطار، مردم به دید و بازدید می‌روند و گاهی تا وقت سحر دور هم می‌نشینند، صحبت می‌کنند و شب چره‌ای شامل تنقلاتی مانند رنگینک، زولبیا و بامیه می‌خورند.

خانواده‌هایی که دختری را شوهر داده باشند، در نخستین ماه رمضان پس از عروسی، خود را موظف می‌دانند تا افطاری کاملی به نام روز والون تهیه کنند و همراه با گل برای عروس بفرستند.

در استان فارس چند روز قبل از ماه مبارک رمضان زنان خانه‌دار به فکر تهیه خواربار، ترشیجات، ادویه جات، عرقیات و چاشنی‌های گوناگون می‌افتند. با دیدن هلال ماه نو و شروع مهمانی خدا، حال و هوای شهر دگرگون می‌شود و مردم بعد از دیدن هلال ٣ صلوات می‌فرستند و می‌گویند: الهی که ماه شریف و مبارک و با برکتی برای همه عزیزان و غریبان نو شده باشد. بر سفره افطاری مردم جهرم فارس می‌توان نان روغنی، نان فتیرخانگی و نان بازاری را مشاهده کرد. خرما، پنیر، یکی دو نوع مربا و حلوا هم از دیگر خوراکی‌های هنگام افطار آنهاست.

کرمانی‌ها و رسم کلیدزنی

مردم کرمان نیز در ماه مبارک رمضان آداب و رسوم ویژه‌ای را دنبال می‌کنند و در تزکیه نفس و انجام عبادات و فرایض مقدس این ماه مقید هستند. مردم کرمان سعی می‌کنند هرگونه جشن و مراسمی را که تدارک دیده‌اند قبل از حلول ماه مبارک رمضان در ماه شعبان برگزار کنند.

در قدیم، اوایل ماه مبارک رمضان در بین خانم‌ها به‌ویژه زنان سالخورده رسم بود به خاطر خواصی که در قهوه وجود دارد، پس از حل کردن آن در آب، آن را به پیشانی خود می‌مالیدند.

در کرمان بزرگ‌ترها با دادن سرروزه‌ای به دختران و پسران که نوعی هدیه و کادوی مناسب بود، بچه‌هایی را که به سن تکلیف می‌رسیدند، به انجام فریضه روزه داری ترغیب می‌کردند. یکی دیگر از رسوم ماه رمضان در برخی مناطق استان کرمان خواندن «الله‌رمضونی» پسران و «کلیدزنی» دختران در شب‌های قدر است.

از دیگر رسومات متداول در کرمان تهیه قوتو با فرا رسیدن ماه رمضان می‌باشد. افرادی که نذر دارند آن را در میان نیازمندان خیرات می‌کنند. نام اصلی آن قاووت است، اما همه آن را با لهجه کرمانی یعنی همان قُوَتو می‌شناسند. قوتو از مواد خوراکی پر خاصیتی مانند: تخم آفتابگردان، بذر جو، تخم خرفه، بذر کاهو، بذر کنف یا شاهدانه، بذر کتان، مورد دانه، سیاه دانه، تخم گشنیز، دانه خشخاش، کنجد، هل باد، هل رسمی، فلفل سیاه، قهوه و شکر تهیه می‌شود که سبب بالا رفتن مقاومت بدن در زمان روزه داری خواهد شد. البته بسیاری از مردم ما در دیگر شهرها نیز قوتو کرمانی‌ها را به خوبی می‌شناسند و طعم خوشمزه آن را چشیده‌اند.

چهارمحال بختیاری و رسم کاکولی پزون

-کاکولی پزون: این آئین در ۲۷ ماه رمضان و شب‌های قدر در تمامی نقاط این استان برپا است. در این رسم افراد مشغول پخت کاکولی (نان محلی استان چهار محال و بختیاری) می‌شوند و در اماکن مذهبی مانند مسجد و امام زاده میان روزه داران پخش می‌کنند.

حنای مراد: زنان بختیاری به منظور رسیدن به حاجتشان در روز ۲۷ رمضان با سینی‌های حنا که بر سر دارند به مساجد شهر می‌روند و با قاشق مقداری از حنای یک دیگر به داخل سینی خود می‌ریزند، سپس در روز عید سعید فطر با گلاب مخلوط می‌کنند و به دست و پای خود می‌گذارند.

سیستانی‌ها و رسم ارک و برک

یکی از رسوم پسندیده در سیستان آرَک و بَرَک نام دارد. این واژه که به معنی آوردن و بردن است یکی از رسم‌های قدیمی سیستان و روستاهای نزدیک آن است. اگر از هر خانه‌ای هنگام افطار دود اجاق بلند می‌شد اهالی آن خانه باید برای خانه‌هایی که دود به آن‌ها می‌رسید از غذایی که پخته بودند می‌بردند.

با این رسم بیشتر افراد هنگام افطار مهمان یکدیگر بودند و فقرا نیز بی‌بهره نمی‌ماندند. این رسم هنوز هم در این منطقه رواج دارد و مردم در ماه رمضان برای همسایه‌های خود شیربرنج، نان برک و یا شله‌زرد می‌فرستند.

ترکمن‌ها و رسم یارمضان

ترکمن‌های ایران به لحاظ کثرت آداب و رسوم در زندگی روزمره، دارای فرهنگی بسیار غنی هستند. این مردم به‌دلیل داشتن پیشینه فرهنگی بسیار قدیمی، تقریباً برای هر مناسبتی، مراسم خاصی دارند که یکی از این مناسبت‌ها، ماه مبارک رمضان است. فرارسیدن این ماه سبب خوشحالی هر ترکمنی می‌شود.

ترکمن‌ها نیز رسم بسیار جالبی دارند به این صورت که در افطار روز پانزدهم ماه رمضان بعد از شکرگزاری به مناسبت به نیمه رسیدن ماه اهالی محل به رهبری امام جماعت مسجد به خانه‌ها می‌روند و نوجوانان در این مهمانی‌ها شعر و سرود می‌خوانند. صاحب‌خانه هم به نوجوانان شیرینی و پول هدیه می‌دهد.

این مراسم زیبا «یا رمضان» نام دارد و هدف آن تشویق روزه‌داران برای ادامه روزه‌داری در پانزده روز باقی‌مانده ماه رمضان است.

رؤیت هلال ماه رمضان نیز در میان ترکمن‌ها با هیجان خاصی همراه است. یکی دیگر از سنت‌های حسنه ترکمن‌ها پیش از آغاز ماه مبارک رمضان برگزاری مراسم آشتی کنان است؛ به این ترتیب که ریش سفیدان هر محله که به آن‌ها یاش اولی می‌گویند بنا به ابتکار خود، افرادی را که با هم کدورت دارند، بدون اطلاع از همدیگر برای صرف چای به خانه دعوت می‌کنند و آن‌ها را با هم آشتی می‌دهند. در طول ماه مبارک رمضان، مساجد ترکمن‌ها پر از ازدحام است و حال وهوای خاصی دارد.

استان مرکزی و بیدار شدن در سحرها با طبل

متداول‌ترین سنت که در شهرها و روستاهای استان مرکزی با گذشت زمان هنوز دستخوش تغییر نشده، تهیه نان مخصوص «فتیر» است. هنوز هم بسیاری از کدبانوهای شهری و روستایی در تنورها یا فرهای خانگی، اقدام به طبخ این نان شیرینی سنتی برای سفره افطار می‌کنند. گوش فیل، شیرینی مرسوم مردم استان در ماه رمضان است که از هفته قبل از حلول ماه در قنادی‌ها دیده می‌شود.

بسیاری از مردم استان «آش رشته» غذای اصلی هر روزه سفره افطارشان است و کل جوش و شله زرد نیز دسر نیروبخش در کنارش به شمار می‌آید. هنوز هم مردم شهر و روستاهای خنداب، هنگام سحر با صدای چوبی که نوجوان قنوت گوی مسجد بر تشت می‌کوبد و صدای مناجات پیرترین اذان گو که فرازهایی از دعای خواجه عبدا… انصاری را با بانگ بلند در کوی و برزن می‌خواند با ندای «برخیزید سحر از راه رسید» از خواب برمی خیزند. پیرمرد در جلو و نوجوان در پشت سر از کوچه‌های شهر یا روستا یک به یک می‌گذرند و تا روشن شدن چراغ خانه بر سر در هر خانه می‌ایستند.

همدانی‌ها و رسم دوختن کیسه برکت

قدمت سنت‌های ویژه ماه‌مبارک رمضان در همدان به تاریخ اسلام برمی گردد و با وجود گذشت سالیان متمادی، بسیاری از این سنت‌ها همچنان پابرجاست.

یکی از سنت‌های قدیمی این ماه در همدان، مراسم کیسه برکت در روز ٢٧رمضان است؛ در این روز، زنان روزه دار هنگام رفتن به مسجد و اقامه نمازظهر به همراه خود پارچه و نخ و سوزن می‌برند و در بین دو نماز ظهر و عصر با استفاده از این وسیله‌ها به کار دوختن یک یا چند کیسه برکت مشغول می‌شوند.

به اعتقاد مردم همدان هر فردی که داخل این کیسه پول بریزد، خداوند به وی مال و دارایی زیاد می‌بخشد. از دیگر آداب مخصوص این ماه در همدان، آئین توزیع آجیل مشکل گشا به هنگام افطار به قصد نیت و طلب حاجت است. یکی دیگر از رسوم مردم همدان در ماه مبارک رمضان جمع‌آوری خرده‌های نان سفره افطاری است.

جشن ختم قرآن در خاش

در ماه رمضان مسجدهای شهرستان خاش استان سیستان و بلوچستان حال و هوای دیگری دارد و بر تعداد شرکت‌کنندگان در آئین‌های مذهبی افزوده می‌شود.

مردم شهرستان خاش از دیرباز رمضان را ماه دوستی، وحدت، محبت و احترام به بزرگان می‌دانند و آن‌را عزیز و گرامی می‌دارند. خواندن ۲۰ رکعت نماز تراویح در طول ماه مبارک رمضان یکی از سنت‌هایی است که مردم مسلمان اهل سنت خاش آن‌را به‌شکل گسترده‌ای در مسجدها انجام می‌دهند و جشن ختم قرآن کریم می‌گیرند.

روزه‌داران هر شب در ۵۰۰ مسجد خاش پس از افطار، نماز ۲۰ رکعتی تراویح را اقامه می‌کنند و تا پاسی از شب به خواندن قرآن مشغول می‌شوند.

همچنین در ماه‌های شعبان و رمضان در حوزه‌های علمیه و مسجدهای این شهرستان قرآن کریم تفسیر می‌شود. قرآن‌خوانی و دادن صدقه فطر، صله ارحام و اطعام خویشان و نزدیکان از دیگر اعمالی هستند که مردم در ماه مبارک رمضان به آن‌ها پایبندند. مردم روزه را با خرما و یا آب باز می‌کنند و سفره‌های آن‌ها در وقت افطار با حلوای خرما، نان، شربت و آب تزئین می‌شود.

نذر برای آزادی زندانیان در مازندارن

بسیاری از مردم مازندران برای برآورده شدن آرزوها و ارتباط معنوی با خدا ۳ روز مانده به ماه مبارک رمضان را روزه می‌گیرند. در مازندران افرادی که حاجتی داشته باشند برای برآورده شدن آن نذر ختم انعام می‌کنند و برای این کار از کسانی که در قرائت قرآن تبحر دارند دعوت می‌کنند و به هنگام خواندن قرآن مقداری نمک، چند قرص نان و چند ظرف آب در سینی بزرگی می‌گذارند و در مجلس قرار می‌دهند.

پس از خواندن سوره انعام، افراد روزه خود را با غذاهایی که در سینی قرار دارد باز می‌کنند و نان‌های باقی‌مانده را به‌عنوان تبرک در سفره نان قرار می‌دهند تا برکت پیدا کند و در ادامه صاحب مجلس سفره افطار را پهن می‌کند.

قدیم در مازندران رسم بود افرادی که فرزند پسر می‌خواستند نذر می‌کردند که در طول ماه مبارک رمضان مردم را برای خوردن سحری بیدار کنند، به این صورت که یک پیت حلبی خالی به گردن خود می‌آویختند و با چوب به آن ضربه می‌زدند تا مردم برای سحری بیدار شوند که البته این رسم‌ها هم‌اکنون از بین رفته است.

نذر حلوا از دیگر نذورات مردم این منطقه است که در شب ۱۵ ماه مبارک رمضان همزمان با میلاد امام حسن مجتبی (ع) زنان به‌عنوان نذر، قند، چای، خرما و زغال به مسجد می‌برند که این کار تا پایان ماه مبارک رمضان ادامه دارد.

همچنین در کنار این مواد حلوا، آش، زولبیا و بامیه سنتی، فرنی، آبگوشت و باقلای پخته با پلو به میان روزه‌داران می‌برند. در ساری در زمان افطاری هر کسی که نذر داشت مجمعه‌ای از تمام نذورات خود را به‌عنوان افطاری درست می‌کرد و به زندان شهر می‌برد.

کسانی که در مازندران برای نخستین بار به سن تکلیف می‌رسند و روزه می‌گیرند تا زمانی که از جانب بزرگ‌ترها به‌عنوان روزه‌سری هدیه‌ای نگیرند، افطار نمی‌کنند.

قم و رسم سحرخوانی

در استان قم یکی از رسم‌های معمول سحرخوانی بود. عده‌ای در سحرگاه مناجات ویژه آن ساعت را می‌خواندند و یا طبل می‌زدند و عده‌ای دیگر با فانوس در کوچه‌ها راه می‌رفتند و همسایه‌ها را بیدار می‌کردند. اما امروزه با پیشرفت تکنولوژی این رسم در استان قم تقریباً از بین رفته و تنظیم کردن ساعت روی موبایل جای آن را گرفته است.

خراسان و رسم نواشی‌خوانی

نوای شوخوانی یکی از رسم‌های استان خراسان جنوبی بود که هنوز هم در بعضی از روستاهای این استان برگزار می‌شود، در روستاهای این استان هنگام سحر سه مرتبه بر طبل می‌کوبند. دفعه اول برای بیدار شدن و آماده کردن سحری، دفعه دوم برای خوردن آن و دفعه سوم برای خواندن نماز صبح است.

همراه با هر بار طبل زدن یکی از مردها که صدای خوبی دارد دعا و مناجات سحرگاهی می‌خواند و مردم را به بیدار شدن و سحری خوردن دعوت می‌کند.

کردستان و رسم آشتی کنان

یکی از رسومات پسندیده مردم کردستان در ماه رمضان آئین آشتی کنان است که ریش سفیدان هر منطقه برای آشتی دادن افرادی که با یک دیگر دچار مشکل یا کدورت شده اند اقدام می‌کردند، زیرا بر این باورند اگر کسی با کدورت وارد ماه رمضان شود عبادتش مورد قبول نیست.

مرحبا: همزمان با فرا رسیدن ماه رمضان در استان کردستان نوای مرحبا، مرحبا با وزن خاص و دلنشین به گوش می‌رسد که خبر از شروع ماه پر برکت رمضان را به همراه دارد و تا نیمه اول ماه رمضان هم چنان بانگ «مرحبا مرحبا یا شهرالرمضان، مرحبا مرحبا یا شهر الخیر و البرکت و الاحسان، مرحبا مرحبا یا شهر التسبیح و التلاوت القرآن» از مساجد و مصلی‌های استان کردستان به گوش می‌رسد و در نیمه دوم ماه رمضان کلمه «مرحبا» جای خود را به کلمه «الوادع» می‌دهد که به معنای خداحافظی مؤمنان با این ما پر برکت می‌باشد.

سخن پایانی

آنچه به اختصار فراوان گفته شد، تنها بخش کوچکی از آداب و رسوم غنی مردمان ایران است که کمتر درباره آن خوانده‌ایم و گفته‌ایم و نوشته‌ایم. چه بسا آداب و رسوم و خرده‌فرهنگی‌های بی‌شماری که در نقاط مختف کشورمان درحال برگزاری است اما ما آنها را نمی‌شناسیم. بخش دیگری که کمتر درباره آن شناخت داریم تنوع غذایی و رنگارنگی خوردنی‌های در ماه مبارک رمضان ایران است. همه این جذابیت‌های فرهنگی و دینی و غذایی به ما این نوید را می‌دهد که در صورت استفاده درست از این جذابیت‌های فرهنگی و گردشگری می‌توان ماه مبارک رمضان را تبدیل به جشنواره صلح و دوستی و آشنایی ملت‌ها با یکدیگر کرد. به امید آن روز.