ماجرای اختلاف ایران با کویت بر سر میدان گازی آرش چیست؟

در دو دهه گذشته، افزایش ظرفیت تولید نفت و گاز از میدان‌های مشترک یکی از اولویت‌های وزارت نفت کشورمان بوده، اما تداوم تحریم‌ها باعث شده است ایران نتواند مانند کشور‌های همسایه با جذب منابع مالی و تکنولوژی شرکت‌های خارجی، ظرفیت تولید از این میدان‌ها را افزایش دهد. با این حال به تازگی عربستان و کویت توافق نامه‌ای را برای طرح توسعه میدان گازی آرش امضا کرده اند که بین ایران، کویت و عربستان مشترک است.

پیش از این قرار بود که با تعیین حدود مرزی در این میدان گازی مشترک، استحصال گاز از آن هم به شکل مشترک میان سه کشور پیش برود، ولی عربستان سعودی و کویت، ۵ فروردین یعنی حدود ۱۰ روز پیش، بدون حضور ایران، قراردادی برای توسعه این میدان امضا کردند. یک روز بعد یعنی ۶ فروردین خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه کشورمان این توافق را غیرقانونی خواند.

به گفته خطیب‌زاده، بر اساس مذاکرات پیشین، هرگونه اقدام برای بهره‌برداری و توسعه این میدان باید با هماهنگی و همکاری هر سه کشور انجام شود متعاقب آن وزارت نفت هم از آغاز اقدامات ایران برای حفاری در این میدان خبر داد. در این گزارش قصد داریم درباره میزان ذخایر گاز و نفت این میدان مشترک، اختلاف پیش آمده در این میدان گازی و دلایل اهمیت این میدان و همچنین مختصری از دیگر میادین مشترک نفت و گاز کشورمان بنویسیم.

میدان مشترک آرش - الدوره

در سال ۱۹۶۲ در میانه خلیج فارس ذخایر عظیم گازی کشف شد که حجم آن ۳۵ تا ۶۰ تریلیون فوت مکعب (۶۰ هزار میلیارد فوت مکعب) تخمین زده شده بود. این میدان بین دو کشور ایران و کویت مشترک شناخته شد، که در سمت ایران با نام «آرش» و در سمت کویت با نام «الدوره» شناخته می‌شود. این میدان گازی از میادین مشترک ایران، با کشور‌های کویت و عربستان است. ذخیره در جای گاز میدان آرش ۲۰ تریلیون فوت مکعب و ذخیره نفت در جای این میدان نیز نزدیک به ۳۱۰ میلیون بشکه برآورد می‌شود.

اختلاف‌ها بر سر این میدان گازی

از همان ابتدای کشف این میدان گازی اختلاف میان ایران و کویت بر سر مرز آبی دو کشور، در منطقه قرارگیری این میدان مشترک آغاز شد، اما اختلافات به صورت اظهارنظر‌هایی در جلسات باقی ماند تا این که به گزارش تسنیم در سال ۲۰۰۱ ایران به استقرار تجهیزات برای آغاز حفاری اکتشافی در این میدان اقدام کرد.

کویت با اطلاع از آغاز حفاری‌های اکتشافی توسط ایران، بحث شکایت در مراجع بین المللی را پیش کشید و در نهایت ایران نیز با هدف حسن همجواری تا تعیین تکلیف این موضوع و تعیین مرز‌های آبی فعالیت‌های اکتشافی و توسعه‌ای خود روی میدان آرش را متوقف کرد. این اقدام کویت و همکاری ایران در توقف فعالیت هایش، در حالی بود که عربستان و کویت در طرحی مشترک از سال ۲۰۰۰ فعالیت‌های اکتشافی و توسعه‌ای را روی این میدان گازی بدون اطلاع ایران آغاز کرده بودند.

از خط و نشان کشیدن زنگنه تا فراموشی

«بیژن زنگنه» وزیر وقت نفت کشورمان در خصوص فعالیت‌های اکتشافی و توسعه‌ای کویت در این میدان مشترک پس از توقف فعالیت‌ها از سوی ایران در تاریخ ۲۸ اکتبر ۲۰۰۲ (۶ آبان ۸۲ شمسی) هشدار داد که ایران از حقوق خود درباره میدان گازی آرش نخواهد گذشت و به کویت درباره امضای هرگونه قرارداد تا قبل از تعیین مرز‌ها هشدار داد. در طول ۱۹ سال گذشته، عربستان و کویت به طور مشترک با مرزبندی‌های دو جانبه بدون در نظر گرفتن حق ایران در حال انجام عملیات اکتشافی بدون بهره برداری میدان هستند. به گزارش شانا در سال ۹۱ وزارت نفت سیاست توسعه میدان آرش را در مشارکت با کویت اعلام کرد و مذاکراتی از سوی وزارت امور خارجه با کویت برای تعیین تکلیف میدان آرش انجام گرفت. بیژن زنگنه وزیر وقت نفت درست ۱۱ سال بعد از اظهار نظر قبلی، در تاریخ ۴ مرداد ۹۳ در خصوص این میدان گفت: «پرونده این میدان مشترک یک موضوع باز و حل نشده است و برای حل آن نیازمند گذشت زمان هستیم.»

حین سفر امیر کویت به کشورمان در سال ١٣٩٣، معاونت امور بین الملل وزارت نفت با همکاری کارشناسان مربوط به تعریف سناریو‌های مختلف مرزی جهت امضای تفاهم نامه فی ما بین رئیس جمهوری کشورمان و امیر کویت اقدام کرد. این در حالی بود که عملیات ساخت جکت آرش نیز در شرف اتمام بود و این سازه آماده نصب در موقعیت تعیین شده بود، اما متاسفانه پس از سفر امیر کویت، به شکل ناگهانی کلیه فعالیت‌های این میدان به حالت تعلیق در آمد و در سکوت خبری جکت (پایه) ساخته شده برای این میدان نیز تغییر کاربری داده و برای نصب در یک میدان دیگر آماده شد.

این در حالی است که کشور کویت به شکل مداوم تاکید بر سهم ١٠٠ درصدی این کشور از میدان الدوره داشته و موجودیت میدان آرش را به رسمیت نمی‌شناسد و در ۵ فروردین امسال بر اساس بیانیه شرکت نفت کویت، این کشور و عربستان در ۲۱ مارس سندی را برای توسعه میدان گازی الدوره امضا کردند که انتظار می‌رود روزانه یک میلیارد فوت مکعب گاز و ۸۴ هزار بشکه در روز میعانات نفتی تولید کند.

دلایل اهمیت این میدان مشترک

اهمیت میدان آرش علاوه بر حضور لایه‌های نفتی و گازی با مقدار زیاد میعانات گازی، حفظ حاکمیت کشورمان بر آب‌های این منطقه و مناقشه مرزی است که طی حدود ۱۰ سال اخیر توسط کشور کویت به وجود آمده است. بر اساس اطلاعات موجود و قوانین بین المللی، نظیر عمق آب و فاصله تا سرزمین خشکی، مرز دریایی در سال‌های قبل از انقلاب اسلامی تعیین شده که همین مرز مورد قبول و تاکید کشورمان است.

طبق این مرز، حدود ۴۰ درصد ساختمان نفتی و گازی موجود میدان آرش در آب‌های ایران قرار دارد. سال‌ها پیش شرکت ملی نفت ایران به منظور تعیین میزان ذخایر درجای این میدان، یک حلقه چاه اکتشافی (چاه شماره یک آرش) حفر کرد که موقعیت این چاه نزدیک به خط مرزی مورد قبول کشورمان است. طی ۱۰سال گذشته کشور کویت با مستمسک قرار دادن نتایج لرزه نگاری انجام شده توسط شرکت شل برای این کشور، به تعریف خط مرزی جدید اقدام کرد که بر اساس این مرز، کل ساختمان میدان آرش در بخش عربی میدان قرار دارد، اما این مرز هیچ گاه مورد پذیرش کشورمان قرار نگرفته است.

واکنش ایران چه بود؟

اما آیا دست ایران درباره احقاق حقوقش بسته است؟ سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران روز شنبه، ششم فروردین، توافق جدید عربستان سعودی و کویت با هدف توسعه میدان مشترک گازی آرش/الدوره را «غیرقانونی» خواند و گفت حق ایران برای بهره‌برداری از این میدان همچنان محفوظ است. به گزارش تجارت نیوز او این را هم گفت که بر اساس مذاکرات پیشین، هرگونه اقدام در بهره‌برداری و توسعه این میدان باید با هماهنگی و همکاری هر سه کشور انجام شود. کمی بعد، جواد اوجی، وزیر نفت ایران در صفحه توئیتر شخصی خود در واکنش به توافق عربستان و کویت برای توسعه میدان آرش نوشت: «مطالعات جامع میدان مشترک آرش با حفاری چاه اکتشافی و انجام لرزه‌نگاری تکمیل شده و به زودی با نصب جکت (پایه)، عملیات حفاری در این میدان آغاز می‌شود. اگرچه ما مایل به مذاکره و همکاری برای توسعه میادین مشترک هستیم، اما اقدامات یک‌جانبه، مانع اجرای طرح مذکور نخواهد شد.» بلافاصله، احمد اسدزاده معاون امور بین‌الملل و بازرگانی وزارت نفت هم به شانا گفت: «وزارت نفت تمهیدات و مطالعات برای توسعه و بهره‌برداری از میدان مشترک آرش را انجام داده است.» او ادامه داد: «دلیل تأخیر در بهره‌برداری از این میدان مشترک، تصمیم‌گیری راجع به تحدید حدود و تعیین مرز با کویت بوده است، اما در شرایطی که طرف مقابل بدون توجه به مذاکرات پیشین و به‌صورت یک‌جانبه به توسعه این میدان اقدام کند، دلیلی برای تأخیر وجود ندارد.»

تغییر موضع سوال برانگیز کویت

در این میان البته موضع کویت درباره دور جدید اختلاف نظر‌ها در خصوص میدان آرش حاکی از غلبه دلایل سیاسی بر این مناقشه گازی است. در حالی که «احمد ناصر الاحمد الصباح» وزیر خارجه کویت ۹ فروردین در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با «ژان ایو لودریان» همتای فرانسوی‌اش گفت میدان گازی الدوره (آرش) یک موضع سه جانبه میان این کشور، عربستان و ایران است. ساعاتی پس از این اظهارات، خبرگزاری دولتی کویت (کونا) به نقل از وزیر خارجه این کشور اعلام کرد: میدان گازی الدوره صرفا کویتی - سعودی است و دخلی به ایران ندارد! برخی کارشناسان معتقدند پس از حمله نیرو‌های یمنی به تاسیسات نفتی عربستان سعودی و نشست بی‌سابقه کشور‌های عربی و رژیم اسرائیل برای حصول نوعی اتحاد نظامی علیه ایران، اعلام توافق عربستان و کویت بدون حضور ایران برای برداشت گاز از میدان آرش را باید در این فضا ارزیابی کرد.

۲۸ میدان مشترک نفت و گاز ایران با همسایگان

ایران ۲۸ میدان نفت و گاز مشترک با کشور‌های همسایه از جمله عراق، عربستان، قطر، کویت، امارات متحده عربی، عمان، بحرین و ترکمنستان دارد که تقریبا در همه آن‌ها از بقیه همسایه‌ها عقب مانده است. کشورمان با عراق ۵ میدان نفتی مشترک دارد، با عربستان ۴ میدان نفتی، با امارات ۴ میدان، در طول مرز مشترک آبی ایران و قطر هم میدان نفتی رشادت قرار دارد، همچنین لایه نفتی میدان پارس جنوبی که مهم‌ترین میدان مشترک ایران است هم بین ایران و قطر مشترک است.

با کویت هم میدان نفتی و گازی آرش را داریم و با عمان هم در میدان نفتی هنگام مشترکیم. به گزارش ایندیپندنت در همه میادین مشترک برداشت کشورمان کمتر از دیگر کشورهاست که به دلیل نبود تجهیزات لازم و توسعه نیافتن میادین است. تنها در میدان مشترک پارس جنوبی قطر ۱۰ سالی زودتر از ایران توسعه این میدان را آغاز کرد و تاکنون ۲.۵ برابر ایران، تولید گاز و میعانات گازی از این میدان مشترک داشته است. هرچند طبق آمار‌های جدید ایران اکنون در پارس جنوبی از قطر پیشی گرفته است.

به گفته کارشناسان ایران حداقل ۱۰ تا ۱۵ سکوی ۲۰ هزار تنی و ۲۰ تا ۳۰ کمپرسور عظیم برای حفظ سطح تولید از این میدان مشترک نیاز دارد که ارزش آن‌ها مجموعا حدود ۲۵ تا ۳۷ میلیارد دلار برآورد می‌شود. با این حال به نظر می‌رسد دستگاه‌های متولی از جمله وزارت امور خارجه و وزارت نفت باید سیاست گذاری‌های خود را متوجه این میادین کنند تا حق مردم ایران توسط کشور‌های همسایه تضییع نشود.

منبع: خراسان

باشگاه خبرنگاران جوان وب‌گردی وبگردی