عوامل زمینه ساز برکناری عمران خان و انتخاب نخست وزیر جدید در پاکستان

در سوم آوریل ۲۰۲۲، عمران خان، نخست وزیر پاکستان درخواستی را مبنی بر انحلال پارلمان این کشور پیش از برگزاری جلسه عدم رای اعتماد به رئیس جمهور ارائه کرد و او نیز این درخواست را پذیرفت.

چند روز قبل رسانه‌های خبری اعلام کردند که عمران خان، حکم دادگاه عالی پاکستان مبنی بر برگزاری جلسه پارلمان برای عدم رأی اعتماد به او را پذیرفته است. شب گذشته، اما خبری مبنی بر سلب رأی اعتماد پارلمان پاکستان به عمران خان و عزل او از سوی پارلمان منتشر شد. در این جلسه عمران خان با ۱۷۴ رأی مخالف برکنار شد.

خبر‌ها حاکی از آن است که این رای گیری در شرایطی برگزار شده که اکثر نمایندگان حزب حاکم در اعتراض به آن در جلسه پارلمان حضور نداشتند.

گفتنی است که عمران خان پیش‌تر اعلام کرده بود در صورت برکناری، دولت جدید را به رسمیت نخواهد شناخت.

در پی درخواست عمران خان از مردم پاکستان برای برگزاری تظاهرات مسالمت آمیز توطئه خارجی، هواداران او در اسلام آباد در مخالفت با سلب اعتماد از او در پارلمان و محکومیت سیاست‌های آمریکا علیه کشورشان، شبانه به خیابان آمدند. هواداران عمران خان در شهر‌های اسلام آباد، لاهور، کراچی، پنجاب و سند، با در دست داشتن پلاکارد‌هایی مخالفت با توطئه‌های خارجی را محکوم کردند.

عمران خان شایعات مطرح شده پیرامون اینکه از سوی فرمانده ارتش برکنار شده یا این شخص از او خواسته تا استعفا بدهد را رد کرد و خاطرنشان کرد که نامه محرمانه آمریکا علیه پاکستان و دولت اسلام آباد را منتشر خواهد کرد.

پس از برکناری عمران خان از سمت نخست وزیری، «شهباز شریف» نامزد اپوزیسیون و «شاه محمود قریشی» به عنوان نامزد معرفی شده ازسوی حزب تحریک انصاف دیروز (یک‌شنبه) مدارک خودشان را به جهت بررسی و طی مراحل قانونی ارائه کرده اند.

مجمع ملی پاکستان برای انتخاب نخست وزیر، امروز ساعت ۲ بعدازظهر به وقت محلی با حضور تمامی نمایندگان برگزار خواهد شد و نامزد پیروز ساعت ۲۰ سوگند یاد خواهد کرد.

اتفاقات اخیر در پاکستان

شیخ رشید، وزیر کشور پاکستان روز جمعه خواستار «استعفای دسته جمعی» کل کابینه عمران خان شد و استدلال کرد که این کار «آخرین گزینه» در برابر نخست وزیری او است.

قرار بود جلسه عدم رای اعتماد، که هشتم مارس برای اولین بار به عنوان یک پیشنهاد از سوی احزاب مخالف پاکستان ارائه شد، برگزار شود، اما به دلیل تلاش عمران خان برای حفظ قدرت، بار‌ها به تعویق افتاد.

سرانجام در سوم آوریل، قرار شد مجلس این رای گیری را انجام دهد. وزیر قانون تازه منصوب شده از سوی خان در بیانیه‌ای به پارلمان اعلام کرد که توطئه‌ای خارجی با هدف سرنگونی دولت انجام شده، مخالفان را به خیانت متهم کرده و به معاون رئیس جمهور درخواستی مبنی بر لغو جلسه عدم رای اعتماد را ارائه کرد.

سرانجام پیشنهاد عمران‌خان، برای انحلال پارلمان از سوی «عارف علوی» رئیس جمهور پاکستان پذیرفته شد ضمن صدور دستور انحلال پارلمان همه را به برگزاری انتخابات زودهنگام طی ۹۰ روز فراخواند.

تاکنون هیچ یک از این موارد در پاکستان رخ نداده بود و این اتفاقات برخلاف روند عادی دموکراتیک است. به طور خلاصه می‌توان گفت که پاکستان در یک بحران جدی قانون اساسی قرار دارد.

پشت پرده درخواست مخالفان عمران خان برای برگزاری جلسه عدم رای اعتماد

اتهام اصلی علیه عمران خان سوء مدیریت به ویژه در پنجاب است. پنجاب دومین استان بزرگ پاکستان از نظر مساحت و پرجمعیت‌ترین استان این کشور نیز است.

عمران خان در سال ۲۰۱۸ به قدرت رسید و وعده «پاکستان جدید» و پایان دادن به فسادی را داد که برای دهه‌ها بخشی از سیاست پاکستان بوده، اما او نتوانسته به این وعده عمل کند. عثمان بوزدار، وزیر ارشد منصوب خان در پنجاب، به فساد گسترده، گرفتن رشوه و دریافت پول در ازای انتصابات اداری متهم شده است.

حتی اعضای حزب تحریک انصاف پاکستان (PTI) با نخست وزیر به دلیل حمایت او از وزیر ارشد پنجاب که اکنون بر سر قدرت است، اختلاف نظر دارند.

علاوه بر این، خان به دلیل مدیریت همه چیز از همه‌گیری کرونا گرفته تا تورم فزآینده در پاکستان مورد انتقاد قرار گرفته است.

روابط اسلام آباد و روسیه در چه سطحی است؟

عمران خان دوماه پیش با دعوت دولت روسیه به این کشور سفر کرد. این سفر تنها یک روز پس از حمله روسیه به اوکران انجام گرفت و جامعه بین المللی نیز پاکستان را تحت فشار قرار داد تا به مستقیما این حمله را محکوم کند، اما دولت عمران خان، واکنش متوازن را به عنوان سیاست خودش در قبال این اتفاق انتخاب کرد.

پس از اعلام خبر وجود نامه تهدیدآمیز آمریکا به نخست وزیر پاکستان برای کناره گیری از قدرت، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه گفت عمران خان از سوی آمریکا تحت فشار قرار گرفت تا سفر خود به روسیه را لغو کند، اما این کار را نکرد. این مقام روس در ادامه گفت که آمریکا در امور داخلی پاکستان مداخله می‌کند و عمران خان به دلیل سفر به روسیه مجازات و ناگهان درخواست عدم اعتماد علیه او مطرح شد.

بررسی روابط اخیر اسلام آباد با آمریکا

عمران خان معتقد بود که رابطه او با دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا نسبتا خوب است، اما مطمئناً روابط در دوران ریاست جمهوری جو بایدن به سردی متمایل شده. خان از دولت بایدن به خاطر خروج نیرو‌های آمریکایی از افغانستان انتقاد داشت. نخست وزیر پاکستان خودش را به عنوان فردی معرفی می‌کند که مدت هاست با حضور هواپیما‌های بدون سرنشین آمریکا در افغانستان مخالف است.

در سطح بالای سیاست خارجی پاکستان در دوره عمران خان باید گفت که روابط اسلام آباد با آمریکا خوب نیست. کلمه «وحشتناک» کلمه‌ای بود که خان در مصاحبه‌ای در سال ۲۰۲۱ از آن استفاده کرد.

علاوه بر این عمران خان هفته گذشته گفت نامه‌ای را از آمریکا دریافت کرده که واشنگتن به این دلیل که او نپذیرفته آمریکا در خاکش پایگاه نظامی داشته باشد، او را برکنار خواهد کرد. البته کاخ سفید تلاش برای برکناری عمران خان را تکذیب کرده است. او این موضوع را در یک سخنرانی تلویزیونی اعلام کرد و در ادامه آمریکا را به دخالت غیرمستقیم در سیاست داخلی پاکستان متهم کرد.

وضعیت اسلام آباد در ارتباط با امارات

گزارشاتی مبنی بر اینکه امارات، پاکستان را تحت فشار شدید قرار داده تا به جمع کشور‌هایی که روابطشان با رژیم صهیونیستی را عادی سازی کند، وجود دارد. برخی کشور‌ها نیز با اخراج نیروی کار پاکستان در خارج از این کشور، قصد داشتند تا اسلام آباد را تحت فشار قرار دهند، اما عمران خان این موضوع را نپذیرفته است.

سیزدهم نوامبر عمران خان اعلام کرده بود که برخی از کشورها، پاکستان را برای به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی تحت فشار قرار داده اند. او نام این کشور‌ها را اعلام نکرد. در همین راستا اخباری مبنی بر اینکه عزل عمران خان توطئه‌ای از سمت امارات بوده نیز وجود دارد. چند روز پس از این اظهار نظر، دولت امارات در هجدهم نوامبر اعلام کرد که صدور روادیدسفر برای شهروندان سیزده کشور را معلق کرده که یکی از آن‌ها پاکستان بود.

مرور تاریخ سیاسی پاکستان نشان می‌دهد که هیچ نخست وزیری در تاریخ تقریباً ۷۵ ساله این کشور هرگز یک دوره کامل پنج ساله را به پایان نرسانده و در این میان عمران خان نخستین فردی است که با رأی عدم اعتماد برکنار شد.

باشگاه خبرنگاران جوان بین‌الملل بین‌الملل