علی معلم یک نظام بلاغی جدید در مثنوی حاکم کرده است

به گزارش خبرنگار مهر، اردوی اخیر آموزشی شعر آفتابگردان‌ها توسط موسسه شهرستان ادب برگزار شد. در این اردو که به دلیل شیوع کرونا به صورت مجازی برگزار می‌شد، کلاس های مختلفی برپا شد که یکی از آن ها، «سیری در اشعار استاد علی معلم دامغانی» با تدریس محمدکاظم کاظمی بود که در آن، درباره ویژگی‌های زبانی، محتوایی و فکری شعر معلم برای اعضای دوره نهم آفتابگردان‌ها صحبت شد.

کاظمی در ابتدای سخنان خود، با بیان اینکه شعر علی معلم به دلایل مختلف فنی و محتوایی از شعر شاعران معاصر متمایز است، گفت: ما شاعران زیادی داریم که می‌توان گفت آنها شاعران معمول روزگار خودشان هستند و شعر آنها نظایر و قراین زیادی در شعر فارسی دارد. در همان حال و هوای عمومی شاعران شعر می‌گویند و حال و هوای ویژه‌ای در کارشان نیست که آنها را نسبت به شاعر دیگری متفاوت و متمایز کند. برای آشنایی با شعر این شاعران کافی است یک نفر از این طیف را بررسی کنیم و بخوانیم و همین کفایت می‌کند. مثلا در دوره و سبک خراسانی شاعرانی مثل فرخی، عنصری، منوچهری و ... را داریم.

وی افزود: در دوره عراقی شاعرانی مثل سلمان ساوجی، کمال اسماعیل، کاتبی نیشابوری، امامی شیرازی و شاعرانی از این قبیل را داریم که تقریبا در یک حال و هوا کار می‌کنند. در شعر مکتب هندی هم صائب و کلیم و طالب را داریم. بعضی وقت‌ها خواندن آثار یکی از شاعران این طیف برای ما کفایت می‌کند و حال و هوای کلی شعر آن دوره به دستمان می‌آید. مثلا اگر شعر فرخی را از دوره حاکمان غزنوی و شاعران درباری بخوانیم، برای ما کفایت می‌کند. بعضی از شاعران هم هستند که حال و هوای آنها در شعر دیگران کمتر تجربه شده است و شعرشان شعر خاصی است. چیزی در کارشان ارائه می‌شود که در شعر شاعران دیگر نیست؛ مثل ناصر خسرو در شعر مکتب خراسانی، یا مولانا در شعر مکتب عراقی. در شعر دوره‌های دیگر هم ما چنین شاعرانی را داریم.

مولف کتاب «ده شاعر انقلاب» ادامه داد: در این بین بعضی از شاعران هستند که اگر از اقران‌شان شعری بخوانی کفایت می‌کند، اما بعضی از شاعران هم هستند که با خواندن شعر یک دوره شعری هم از این شاعر بی نیاز نمی‌شوی. علی معلم دامغانی یکی از این شاعران است. یعنی شاعری است که ما چیزهایی در کار او می‌بینیم که به طور عمومی در فضای کلی امروز شعر فارسی غایب است و نیست. یعنی نمی‌توانیم بگوییم می‌توان چیزی که در شعر معلم هست را در شعر قیصر امین‌پور، حسن حسینی و احمد عزیزی دید و یاد گرفت. بلکه فقط باید به شعر علی معلم مراجعه کنی و از شعر او بیاموزی.

کاظمی در بخش دیگری از سخنانش گفت: اگر می‌خواهی بلاغت خاص علی معلم را بیاموزی باید تنها و تنها از دریچه شعرش خود او با آن بلاغت آشنا شوی. همین مسأله آشنایی با شعر علی معلم را ایجاب می‌کند. بنابراین حتی اگر علاقه‌مند به این نوع شعر نیستید، حتی اگر غزل‌سرا هستید، حتی اگر شعرتان عاشقانه است، چون معلم نه شعر عاشقانه زیاد دارد و نه غزل، باز هم باید شعر معلم را بخوانید. ممکن است چیزهایی از شعر معلم بیاموزید که در شعر هیچ شاعر دیگری نباشد. بگذریم از اینکه اگر به فضاهای حماسی و اسطوره‌ای علاقه داریم، شعر معلم چیزهای زیادی برای ما دارد.

شاعر «پیاده آمده بودم» یکی از کارهای اصلی معلم را اصول کلی بلاغی شعر او دانست و افزود: منظورم از اصول کلی بلاغی چیست؟ منظور آن استراتژی کلی است که شاعر برای کار خودش تعیین می‌کند. یک وقت است شاعر روی تکنیک بیت به بیت شناخته می‌شود و یک استراتژی کلی در کار ندارد. استراتژی کارش همان است که دیگران بسیار کار می‌کنند. مثلا غزل می‌نویسد توأم با مضمون‌سازی و نقطه‌یابی‌های قشنگ، مثل فاضل نظری. استراتژی این شاعران استفاده از بعضی مضامین کهن و بازپروری آنها و به روز ساختن و خوش‌خور ساختن آنها برای مخاطب امروز است. ولی نمی‌توانیم بگوییم این شاعران نظام بلاغی غزل امروز را تغییر داده‌اند و وضع کرده‌اند. حتی مرحوم قیصر امین‌پور، علیرضا قزوه و مرتضی امیری اسفندقه هم چنین نکرده‌اند. نمی‌توانیم بگوییم این شاعران نظام بلاغی جدیدی در شعرزما حاکم کرده‌اند. منتها علی معلم در قالب مثنوی یک نظام بلاغی جدید حاکم می‌کند که مثنوی‌اش را از مثنوی‌های قدیم کاملا متفاوت می‌کند.

این شاعر و منتقد در پایان با برشمردن ویژگی‌های زبانی، فنی، محتوایی، معنوی و مضمونی شعر علی معلم دریچه‌ای به شعر این شاعر باز کرد و از شاعران جوان خواست توجه ویژه‌ای به شعر علی معلم داشته باشند.