طالبان و مدیریت قدرت: آیا مرکز تصمیم‌گیری در قندهار است؟

کابل ــ به تازگی معاون نمایندگی سیاسی سازمان ملل متحد برای افغانستان گفته است که وضعیت حکومت‌داری در افغانستان “مبهم” است و تصمیم‌های عمده به جای کابینه، در بیرون از آن و جایی دیگر در ساختار طالبان گرفته می‌شود.

نزاع درونی طالبان، رسواییِ خموش

سخنان معاون نماینده ویژه سازمان ملل برای افغانستان نشان می‌‌‌‌دهد که بعد از تسلط دوباره طالبان بر افغانستان در اوت ۲۰۲۱، مرکز تصمیم‌گیری در این کشور تغییر کرده و تصمیم‌های عمده سیاسی در شهر کابل، پایتخت، گرفته نمی‌شود.

نشانه‌های زیادی وجود دارد که از انتقال مرکز تصمیم‌گیری از کابل به شهر قندهار در جنوب افغانستان خبر می‌‌‌‌دهد؛ جایی که بنا به ادعای طالبان، محل زندگی کنونی ملا هبت‌الله آخندزاده، رهبر طالبان است.

اما این شهر جنوبی برای طالبان چه اهمیت دارد؟ چه نشانه‌هایی مبنی بر انتقال مرکز تصمیم‌گیری از کابل به قندهار وجود دارد؟ در این نوشته کوتاه، دلایل اهمیت شهر قندهار برای طالبان و نشانه‌های انتقال مرکز تصمیم‌گیری از کابل به قندهار، بررسی شده است.

جایگاه تاریخی قندهار در سیاست افغانستان

شهر قندهار، به لحاظ تاریخی، کانون بسیاری از تحولات سیاسی در افغانستان بوده است و یکی از مهم‌ترین مراکز قدرت در این کشور به شمار می‌‌‌‌رود.

هزاره‌ها و تاریخ تعقیب و سرکوب در افغانستان

در ادبیات شفاهی سیاسی افغانستان، تاکنون از ولایت قندهار با نام تاریخی لوی قندهار (قندهار بزرگ) یاد می‌‌‌‌شود که شامل ولایات هلمند، فراه، ارزگان و بخش‌های از زابل و نیمروز نیز می‌‌‌‌شد و نشان‌دهنده اهمیت دسته‌بندی‌های جغرافیایی در تحولات سیاسی افغانستان است.

در تاریخ افغانستان، این شهر محل نزاع سیاسی دو طایفه بزرگ پشتون بنام درانی وعلجائی بوده است. در سال ۱۷۳۰ میلادی درانی‌ها این شهر را از دست هوتکی‌ها که شاخه‌ای از علجائی‌ها است، درآوردند. علجائی‌ها تا سال ۱۹۷۸ و روی کار آمدن نور محمد ترکی، از قدرت باز ماندند.

بعد از تصرف شهر قندهار به دست هوتکی‌ها، این شهر به پایگاه سنتی قدرت پشتون‌های درانی تبدیل شد و تا کنون برای آنها مرکز قدرت و تصمیم‌های سرنوشت ساز، به شمار می‌‌‌‌رود.

احمد شاه درانی که از او به عنوان پایه‌گذار افغانستان معاصر نیز یاد می‌‌‌‌شود، در سال ۱۷۴۷ در شهر قندهار به قدرت رسید و سلسه پادشاهی درانی‌ها را در این شهر بنا نهاد که تا سال ۱۹۷۳ ادامه داشت.

در بیست سال گذشته نیز سیاست‌مداران درانی و زاده‌شده در قندهار، نقش عمده در سیاست افغانستان داشته اند. حامد کرزی، رئیس جمهور پیشین افغانستان، متعلق به یکی از زیر شاخه‌های قوم درانی و زاده ولایت قندهار است و با حمایت سران قوم درانی، بیش از ۱۲ سال در قدرت باقی ماند.

برای رهبران طالبان نیز قندهار هم به لحاظ تاریخی و هم به لحاظ سیاسی از اهمیت ویژه برخودار است؛ زیرا اکثر رهبران این گروه یا درانی هستند و یا متعلق به اقوام و طوایفی از جنوب افغانستان.

خاستگاه جنبش طالبان

یکی از دلایل اهمیت شهر قندهار برای طالبان، تعلق خاطر عاطفی آنها به این شهر جنوبی است. آنها در سال ۱۹۹۴ میلادی از همین شهر ظهور کردند و پایتخت “امارت اسلامی”‌شان را نیز همین شهر را انتخاب کرده بودند.

ملاهای افغان؛ درنگی بر ناسازگاری

ملا محمد عمر، بنیانگذار و رهبر پیشین طالبان متولد قندهار بود و جهاد علیه نیروهای شوروی و جنگ علیه مجاهدین را از همین شهر آغاز کرده بود و تا زمانی که حکومت آنها در سال ۲۰۰۱ توسط امریکا سرنگون شد، در همین شهر زندگی کرد.

اکنون نیز، ملا هبت‌الله آخندزاده، رهبر کنونی طالبان بنا به ادعای خودشان در همین شهر زندگی می‌‌‌‌کند و فرامین دولتی و فتواهای دینی را از همین شهر صادر می‌‌‌‌کند.

می‌توان گفت، تاریخ جنگ و سیاست طالبان از قندهار آغاز شده و این شهر برای آنها بیشتر از کابل اهمیت استراتژیک داشته است.

علاوه بر این، قندهار به عنوان یکی از حوزه‌های نفوذ اقتصادی افغانستان، برای طالبان اهمیت ویژه داشته است و آنها با استفاده از مسیرهای ترانزیتی این شهر به پاکستان، تجارت مواد مخدر و اقتصاد مافیایی‌شان را رونق بخشیدند.

محل حل‌و‌فصل اختلافات داخلی

بیش از هشت‌ماه از تسلط دوباره طالبان بر افغانستان می‌‌‌‌گذرد. در این مدت، یکی از چالش‌های جدی آنها اختلافات داخلی میان رهبران و مقامات ارشد آنها بوده است؛ اختلافاتی که گاهی به رسانه‌ها درز کرده و مقامات طالبان نتوانسته‌اند آن را پنهان کنند.

لاف «امنیت»: قتل، انفجار و سانسور در حکومت طالبان

اما هر بار که اختلافات میان مقامات طالبان در کابل اوج گرفته است، آنها به قندهار مراجعه کرده اند تا راهی برای حل این اختلافات پیدا کنند.

در ماه سپتامبر سال ۲۰۲۱ میلادی، زمانی که طالبان تازه کابینه سرپرست خود را اعلام کرده بودند، از درگیری فبزیکی بین ملا عبدالغنی برادر، معاون نخست‌وزیر طالبان و خلیل الرحمن حقانی، سرپرست وزارت امور مهاجرین آنها و عموی سراج الدین حقانی و درگیری نظامی افرادشان، گزارش شد.

بعد از این گزارش‌ها، ملا عبدالغنی برادر با ناراحتی به قندهار رفت و برای مدت زیادی، از انظار عمومی و جلسات رسمی غایب بود؛ اما در نهایت با پادرمیانی مولوی احمد جان احمدی، رئیس عمومی اداره امور طالبان که از افراد نزدیک به ملا هبت‌الله و از چهره‌های با نفوذ قندهار است، به کابل بازگشت و کارش را آغاز کرد.

بازگشت ملا برادر از قندهار اما پایان اختلافات داخلی اعضای ارشد حکومت سرپرست طالبان نبود. اختلافات میان ملا عبدالغنی برادر، سراج الدین حقانی و ملا محمد یعقوب باعث شد که بار دیگر تمام اعضای کابینه طالبان به قندهار بروند و در حضور ملا هبت‌الله، راهی برای حل اختلافات جستجو کنند.

جلسه کابینه حکومت سرپرست طالبان که معمولا روزهای دوشنبه هر هفته در ارگ، مقر رؤسای جمهور افغانستان، برگزار می‌‌‌‌شد و چند ساعت بیشتر طول نمی‌کشید، از ۲۱ تا ۲۳ مارس سال جاری میلادی در قندهار ادامه یافت.

بر اساس اطلاعات منابع معتبر، یکی از اهداف این جلسه سه روزه، حل اختلافات داخلی بین اعضای ارشد حکومت طالبان بود. جلسه هم به لحاظ مکان و هم به لحاظ مدت زمان برگزاری آن، غیر معمول بود و نشان داد که اعضای ارشد حکومت طالبان در کابل نتوانستند راه حلی برای کاهش اختلافات‌شان پیدا کنند و به ناچار سفر قندهار در پیش گرفتند تا توصیه‌های ملا هبت الله را بشنوند و راهی برای کاهش تنش‌های داخلی جستجو کنند.

از قرائن و نشانه‌های موجود چنان بر می‌‌‌‌آید که طالبان هنوز شهر قندهار را پایگاه سنتی قدرت و نفوذ سیاسی‌شان می‌‌‌‌دانند؛ هرچند که کابل به عنوان پایتخت رسمی افغانستان، مقر کابینه و مسئولان حکومت آنها است.

حضور ملا هبت‌الله آخندزاده، رهبر طالبان در قندهار نیز نشان‌دهنده این است که مرکز تصمیم‌گیری آنها شهر قندهار است و نه کابل و مسئولان حکومت آنها برای مشورت در مورد مسائل سرنوشت‌ساز سیاسی، به ناچار باید به قندهار بروند و از رهبرشان دستور بگیرند.