تنش زیر پای اصفهان/تکرار حادثه ریزش خیابان‌ها غیرعادی است

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها- ندا سپاهی: در کمتر از ۱۰ روز سه حادثه شکستگی و ریزش شبکه آب و فاضلاب در نقاط مختلف شهر اصفهان رخ داده است؛ فرسایش و شکستگی خط انتقال فاضلاب غرب به شرق اصفهان در خیابان شهید قدوسی (آپادانا اول) در هفدهم فروردین، نشتی آب در خط لوله آبرسانی قطر ۵۰۰ میلیمتر چدن پایگاه هشتم شکاری در بیست و دوم فروردین و شکستگی لوله آب و ریزش شبکه فاضلاب در خیابان حکیم نظامی در روز پنجشنبه بیست و پنجم فروردین ماه و انتشار تصاویری از حفره‌ای عظیم در زیر این خیابان به گمانه زنی‌ها درباره علت سلسله شکستگی‌ها در زیر پوست شهر اصفهان دامن زد.

هرچند مسئولان شرکت آب و فاضلاب استان علت حوادث اخیر را فرسودگی شبکه آب و فاضلاب می‌دانند اما پیش تر کارشناسان زمین شناسی نیز درباره بحرانی شدن فرونشست زمین در اصفهان و کشیدن شدن دامنه‌های این پدیده خطرناک به درون این شهر و آسیب به زیرساخت‌های مهم شهری از جمله ایجاد تنش در تأسیسات آب و گاز هشدار داده بودند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد شکستگی یا ریزش لوله شبکه فاضلاب شهر اصفهان در سال‌های گذشته در فواصل طولانی رخ می‌داد؛ برای مثال شکستگی لوله فاضلاب خیابان نظر غربی در سال ۸۳، ریزش لوله در خیابان مشتاق و خیابان بزرگمهر در سال ۸۶، میدان انقلاب در سال ۸۸، خیابان میر در سال ۹۲ و نظر غربی در سال ۹۴ حاکی از فرسودگی این شبکه است اما برغم قدیمی بودن شبکه آب و فاضلاب، این حوادث در سال‌های گذشته پی در پی و در مدت زمان کوتاه اتفاق نمی افتاده است.

۳۳۰ کیلومتر از لوله‌های شبکه فاضلاب شهری اصفهان فرسوده است

قدمت شبکه فاضلاب شهری اصفهان به ۶۴ سال می‌رسد. اصفهان نخستین شهر ایران است که شبکه فاضلاب شهری آن از سال ۱۳۳۷ طراحی و اجرا شد و در سال ۱۳۴۶ کامل به بهره برداری رسید. همچنین طول شبکه فاضلاب شهر اصفهان به بیش از سه هزار و ۶۰۰ کیلومتر می‌رسد و آنطور که سخنگوی شرکت آب و فاضلاب استان می‌گوید ۳۳۰ کیلومتر از لوله‌های شبکه فاضلاب شهر اصفهان فرسوده است.

مهرداد خورسندی در گفت وگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه حادثه ریزش شبکه فاضلاب ارتباطی با فرونشست زمین ندارد، می‌افزاید: شکستگی انشعاب آب باعث ریزش خاک زیر آسفالت روی شبکه فاضلاب در خیابان حکیم نظامی در بامداد روز پنجشنبه گذشته شد که پس از دو- سه ساعت قطع آب در این محدوده، حفاری و تعویض لوله فاضلاب انجام شد.

وی با اشاره به اینکه لوله فاضلاب خط ۶۰۰ در این منطقه فرسوده است و جریان فاضلاب به دلیل از بین رفتن تاج لوله‌ها قابل مشاهده است، می‌افزاید: ریزش خاک به مرور زمان باعث ایجاد حفره در زیر خیابان حکیم نظامی شده اما این حادثه ارتباطی با فرونشست زمین ندارد.

سخنگوی شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان با بیان اینکه گاز فاضلاب به مرور زمان باعث فرسودگی این لوله‌های بتنی شده است، اضافه می‌کند: حادثه‌ای مشابه آنچه روز پنجشنبه در خیابان حکیم نظامی رخ داد در سال ۱۳۸۳ در خیابان نظر اتفاق افتاد که لوله فاضلاب تعویض شد؛ خیابان‌هایی مانند نظر و حکیم نظامی در بافت قدیمی شهر هستند. فرسودگی لوله‌های فاضلاب به مرور سبب از بین رفتن تاج لوله‌ها شده و هنگامی که حجم جریان فاضلاب زیاد شود خاک را شسته و باعث ریزش خاک داخل جریان فاضلاب و ایجاد حفره در زیر خیابان شده است.

خورسندی می‌گوید: ۳۳۰ کیلومتر از لوله‌های شبکه فاضلاب شهر اصفهان فرسوده است و نیاز به بازسازی دارد که هزینه بازسازی هر کیلومتر آن به قیمت روز ۵۰ میلیارد تومان است.

سخنگوی شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان ادامه می‌دهد: بازسازی شبکه فاضلاب بودجه دولتی ندارد اما شورای اقتصاد زمینه فاینانس خارجی (تأمین مالی) پنجاه میلیون یورو را فراهم کرد و تاکنون در یکی دو مورد از فاینانس استفاده کردیم که صرف شناسایی نقاط فرسوده، تصویر برداری از داخل شبکه‌ها و بازسازی بیش از ۱۲ کیلومتر (۱۲ هزار و ۳۰۰ متر) از لوله‌های شبکه فاضلاب از حد فاصل سه راه نظر، بخشی از خیابان مشتاق اول، مشتاق دوم، میر، لاهور، کمال اسماعیل، آبشار تا تصفیه خانه شده است و بخشی از خیابان آپادانا نیز هفته گذشته بازسازی شد.

به گزارش مهر، تأمین منابع مالی بازسازی شبکه فرسوده فاضلاب اصفهان در چهار فاز در قالب قرارداد فاینانس خارجی مصوبه هیئت دولت در سال ۱۳۸۶، تخصیص ۲۰۰ میلیون یورو بوده است که ۵۰ میلیون یورو در همان سال به منظور اجرای فاز اول پروژه با مجوز شورای اقتصاد تأمین و قرارشد با همکاری کارشناسان آلمانی، چینی و ایرانی بازسازی شبکه فاضلاب شهر اصفهان انجام شود.

همچنین منصور شیشه فروش مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان درباره شکستگی‌های سلسله وار لوله‌های آب و فاضلاب شهر اصفهان به خبرنگار مهر می‌گوید: با توجه به اینکه قدمت اجرای شبکه فاضلاب شهر اصفهان به بیش از ۵۰ سال می‌رسد، لوله‌ها پوسیده شده و با تنشی شکسته می‌شود؛ این شرایط می‌تواند از فرونشست زمین نیز تأثیر پذیر باشد که البته قابل بررسی از سوی متخصصان است.

وی اضافه می‌کند: از این رو یک کمیته علمی- تخصصی از اساتید و هیئت علمی دانشگاه‌ها تشکیل شده که ارتباط پذیری این حوادث را با فرونشست زمین بررسی و اعلام کنند.

تعدد یک حادثه در یک منطقه طبیعی نیست

اما مدیرکل زمین شناسی استان اصفهان معتقد است: هنگامی که تعدد یک حادثه در یک منطقه زیاد می‌شود باید روی گزینه‌های دیگر نیز فکر کرد از جمله اینکه فرونشست زمین می‌تواند علت شکستگی‌های پی در پی محل اتصال لوله‌های آب و فاضلاب باشد.

رضا اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر می‌افزاید: در نظر بگیرید سازه‌هایی مانند سی و سه پل، پل خواجو و مسجد جامع عباسی ۴۰۰ سال قدمت دارند و در طول این سال‌ها ثابت و پابرجا بودند اما در عرض ۲۰-۳۰ سال یک باره ترک دار شدند.

وی می‌گوید: پاسخی که مسئولان آب و فاضلاب استان درباره حوادث سلسله وار شکستگی لوله‌ها بیان می‌کنند شاید منطقی باشد زیرا به عنوان متخصصان این شرکت می‌گویند قدمت این لوله‌های فاضلاب به بیش از ۵۰ سال پیش می‌رسد و پوسیده است و بار ترافیک و نشت آب باعث ریزش زیر آسفالت خیابان‌هایی چون حکیم نظامی می‌شود اما آیا خیابان آپادانا بار ترافیکی داشت؟ وسط بلوار این اتفاق افتاد! یا حوادثی مشابه که در خیابان امام خمینی (ره)، مغازه کفش فروشی در میدان شهدا، در خیابان جی و احمد آباد اتفاق افتاده است.

مدیرکل زمین شناسی استان اصفهان با اشاره به اینکه کشوری مانند ژاپن نیز فروریزش‌هایی بدتر داشته اما تعدد آن‌ها مانند حوادث سلسله وار لوله‌های آب اصفهان نبوده است، خاطرنشان می‌کند: شما یک کاغذ را در نظر بگیرید که دو فرد از دو سمت آن را بکِشند و نفری ۲۰۰ نیوتن به آن نیرو وارد کنند؛ هیچ اتفاقی نمی‌افتد اما کافی است نیرویی که وارد می‌شود از یک سمت کمی افزایش پیدا کند، این اختلاف نیرو باعث کشش، ترک و گسیختگی می‌شود.

زیر پوست شهر چه می‌گذرد؟

اسلامی می‌افزاید: ضخامت آبرفت منطقه نظر و آپادانا حداکثر ۴۰ متر و جنس خاک آن شن و دانه درشت است، ضخامت دانه ریز این محدوده نهایت ۱۰ متر است و سپس به سنگ بستر می‌رسد. زمین این مناطق مانند سی و سه پل در طول ۴۰ -۵۰ سال ۳۲ سانتی متر فرو می‌نشیند یعنی حدود یک تا دو سانتیمتر در سال؛ اما اتفاقی که ما فکر می‌کنیم اکنون رخ داده این است که در مناطق شمالی شهر اصفهان نرخ نشست زمین در حال حاضر بالاست و بین ۱۴ تا ۱۶ سانتیمتر در سال است در حالی که نشست زمین در جنوب شهر کم است و همین امر سبب اختلاف و تنش در زیر پای شهر شده و امکان دارد ترک‌های فرونشست در زیر زمین وجود داشته باشد که با شکستگی لوله‌های آب و فاضلاب در جنوب شهر خود را نشان می‌دهد.

وی تصریح می‌کند: تأثیر پذیری لوله‌های آب و زیرساخت‌ها را برای ۱۰ سال آینده پیش بینی می‌کردیم نه اکنون اما در حال حاضر به این گستردگی اتفاق افتاده زیرا یکی از آثار زیانبار فرونشست تأثیر گذاری بر خطوط انتقال آب و گاز و سایر زیرساخت‌هایی است که در زیر زمین است.

مدیرکل زمین شناسی استان اصفهان اضافه می‌کند: خطوط لوله از محل اتصال سست است و در همین محل‌ها بر اثر فشار گسیختگی ایجاد می‌شود؛ به همین دلیل است که با توجه به وقوع حوادث سلسله وار شکستگی محل اتصال لوله‌های آب و فاضلاب شهر اصفهان، مسئله بحران فرونشست زمین مطرح می‌شود. اگر مسئولان آب و فاضلاب استان علت ریزش خاک و ایجاد حفره در زیر خیابان‌ها را نشتی آب عنوان می‌کنند باید دانست علت این نشتی‌های آب در سه نقطه نزدیک بهم در شهر در مدت ۲۰ روز چیست؟ بدتر از این، تصور کنید که اگر لوله‌های گاز نشتی پیدا می‌کرد چه اتفاقی می‌افتاد؟!

اسلامی می‌گوید: طبیعت با این نشانی‌ها در حال هشدار دادن به ما است اما یک زمانی نیز بروز و فوران می‌کند؛ آیا نباید این حوادث را جدی گرفت؟! فرونشست کار خود را انجام می‌دهد و اما ما در حال فرافکنی هستیم تا این نشانه‌ها را توجیه کنیم.

مدیرکل زمین شناسی استان اصفهان تصریح می‌کند: باید بپذیریم که شرایط اصفهان فوق بحرانی است دیگر وقتی برای چانه زنی بر سر طرح‌های انتقال آب و اینکه کشاورز یا صنعت چقدر آب بگیرد نیست زیرا تمدن یک شهر با جمعیت ۲ و نیم میلیون نفری در حال نابودن شدن است.

وی با بیان اینکه فرونشست دشت اصفهان- برخوار بر همه زیرساخت‌های این شهر تأثیر می‌گذارد، می‌افزاید: فرونشست زمین فقیر و غنی، کوچک و بزرگ، خانه مسکونی یا آثار باستانی، پالایشگاه و بیمارستان و فرودگاه و نیروگاه نمی‌شناسد و هر آنچه که در این دشت وجود دارد کم یا زیاد از آن تأثیر می‌پذیرد.

جریان حداقلی آب در زاینده‌رود از شدت فرونشست می‌کاهد

اسلامی با بیان اینکه جریان حداقلی آب در زاینده رود از شدت فرونشست زمین می کاهد و آن را کنترل می‌کند، می‌گوید: چاره این بحران نیاز به برگزاری جلسه ندارد، نیاز به عزم ملی دارد اگر اصفهان برای کشور و دولت مهم است باید برای آن اقدام کند. باید به سفره‌های آب زیرزمینی فرصت تنفس داد و از برداشت این منابع جلوگیری کرد.

وی تصریح می‌کند: مسئولان و نمایندگان استان بدانند که چاره کار طرح‌های انتقال آب نیست که اگر این چنین بود زاینده‌رود اکنون به کانال آبرسانی تبدیل نمی‌شد و تالاب گاوخونی منشأ گرد و غبار نبود، زبانه‌های فرونشست زمین به داخل شهر کشیده نمی‌شد، بیش از ۶۵ درصد منابع آب زیرزمینی آبخوان اصفهان مصرف نمی‌شد، آسیب پذیری منازل و ابنیه اصفهان در مقابل خطر زلزله بیشتر نمی‌شد و سطح زیر کشت محصولات کشاورزی از ۳۶۰ هزار هکتار به ۱۷۰ هزار هکتار نمی‌رسید.

مدیرکل زمین شناسی استان اصفهان می‌افزاید: اگر انتقال آب راهکار بود بسیاری از زیستمندان جانوری و گیاهی زاینده رود نابود نمی‌شدند و افزایش بی و حساب و کتاب مهاجران جویای کار اتفاق نمی‌افتاد. به هر رو اگر با این تفکر که آب‌های انتقالی صرف توسعه صنعت و کشاورزی شود و محیط زیست همچنان در این توزیع ها سهمی نداشته باشد و اولویت آخر نیز نباشد همان بهتر که نیاید. مشکل اصفهان کمبود آب یا بی آبی نیست مشکل در نوع مدیریت آب است.

به گزارش مهر، به نظر می‌رسد شکستگی زنجیره‌وار لوله‌های آب و فاضلاب در شهر اصفهان تنها ناشی از فرسودگی شبکه نیست و لازم است متولیان استان و کشور برای جلوگیری از تشدید فشار نشست زمین بر تأسیسات زیرساختی چاره اندیشی و اقدام کنند.

برپایه آخرین مطالعات انجام شده از سوی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور نرخ فرونشست دشت اصفهان-برخوار بین ۱۵ تا ۱۹ سانتیمتر در سال است که بیشتر حاشیه‌ها، درون مناطق شهری و جمعیتی و زیرساختی را درگیر کرده است.

طبق برآوردها جمعیتی بالغ بر ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر و حدود ۷۵۰ هزار تا ۸۰۰ هزار واحد مسکونی در شهر اصفهان در زون خطر فرونشست قرار دارند. خالی شدن بیش از ۳.۵ میلیارد مترمکعب آب از آبخوان شهر اصفهان طی سه دهه اخیر و تداوم این روند، شرایط فوق بحرانی را رقم زده است.