«پشتونستان و خط دیوراند» نقد و بررسی می‌شود

به گزارش خبرنگار مهر، مجمع ناشران انقلاب اسلامی و خبرگزاری کتاب ایران جلسه نقد و بررسی کتاب «بررسی تاریخی، سیاسی و حقوقی پشتونستان و خط دیوراند: نقش انگلستان در ایجاد خط دیوراند و تداوم مناقشه و منازعه» نوشته حمیدرضا سیدناصری را از ساعت ۱۵ روز یکشنبه ۲۸ فروردین ۱۴۰۱ برگزار می‌کنند. این نشست در ادامه سلسله نشست‌های «طعم کتاب» مجمع ناشران انقلاب اسلامی است.

در این نشست بجز حمیدرضا سیدناصری (مؤلف کتاب) محمد آسیابانی نیز به عنوان منتقد حضور دارد.

کتاب «بررسی تاریخی، سیاسی و حقوقی پشتونستان و خط دیوراند: نقش انگلستان در ایجاد خط دیوراند و تداوم مناقشه و منازعه» نوشته حمیدرضا سیدناصری بهار ۱۴۰۰ با شمارگان ۵۰۰ نسخه، ۲۹۶ صفحه و بهای ۶۰ هزار تومان توسط واحد حقوق و روابط بین‌الملل مؤسسه نشر و تحقیقات ذکر منتشر شد.

مرز دیوراند یا به عقیده دولت افغانستان خط دیوراند بین افغانستان و پاکستان قرار دارد. این مرز به سال ۱۸۹۳ میلادی و در زمان عبدالرحمن خان بین افغانستان و هند بریتانیایی به نمایندگی مورتیمر دیوراند تعیین شد.

پس از استقلال هند از استعمار بریتانیا و در ادامه استقلال پاکستان از هند، مناطق حوالی این خط به عنوان مناطق خودمختار قبایل پشتونستان شناخته شد. در روزگار پس از عبدالرحمن خان، حاکمان افغانستان اکثراً مخالف به رسمیت شناختن مرز دیوراند بودند. پس از تشکیل کشور پاکستان پشتون‌های ملحق شده به پاکستان مدام بنای مخالفت با این کشور را داشته‌اند.

از دیرباز مردم در دو طرف مرز آزادانه و بدون ویزا می‌توانستند به آن طرف مرز بروند، اما پس از سقوط طالبان با امضای قراردادهایی میان حامد کرزی و اشرف غنی با پاکستان، این کشور با حمایت سازمان ملل و آمریکا برای کنترل عبور و مرور در این مرز سیم خاردار و دروازه کشید و از آن تاریخ افراد فقط می‌توانند با داشتن ویزا از مرز عبور کنند. این مرز سبب اختلاف بین افغانستان و پاکستان شده است.

خط دیوراند به طول ۱۴۰۰ مایل (۲۴۰۰ کیلومتر) از کوه‌های پامیر تا مرز ایران کشیده شده است. این خط از میان مهم‌ترین قبایل پشتون ساکن در شرق افغانستان می‌گذرد. در طول خط دیوراند هفت قبیله پشتون زندگی می‌کنند و هرکدام زندگی و آداب و رسوم خاص خود را دارند. این خط هشت میلیون پشتون ساکن افغانستان را از حدود ۱۳ میلیون پشتون مقیم پاکستان جدا کرده است.

کتاب هفت فصل به ترتیب با این عناوین دارد: «مروری بر وضعیت تاریخی و اجتماعی پشتونستان»، «تاثیر تعیین خط دیوراند بر تحولات سیاسی افغانستان»، «مسئله پشتونستان پس از استقلال هند و پاکستان»، «پشتونستان و ظهور طالبان»، «تاثیر واقعه ۱۱ سپتامبر بر تحولات افغانستان»، «بررسی تحولات افغانستان پس از ظهور طالبان» و «بررسی حقوقی معاهده دیوراند».

در فصل نخست کتاب «وضعیت تاریخی افغانستان»، «چگونگی تنظیم قرارداد دیوراند» و «آشنایی با قوم پشتون» بحث شده است. فصل دوم کتاب به طرح دو مبحث «افغانستان در دوران جنگ جهانی اول» و «شاه امان اله خان و پشتونستان» اختصاص پیدا کرده است.

در فصل سوم کتاب هفت مبحث به این شرح مطرح شده است: «پشتون‌ها و رفراندوم برای پیوستن به پاکستان»، «مسئله پشتونستان در دوران حکومت ظاهرشاه»، «صدارت داود خان و تشدید مسئله پشتونستان»، «دوران مشروطیت در افغانستان و مسئله پشتونستان»، «مسئله پشتونستان پس از کودتای داود خان و تشکیل جمهوری»، «مسئله پشتونستان پس از کودتای ۷ ثور» و «مسئله پشتونستان در دوران جهاد».

فصل چهارم این کتاب شامل این مباحث است: «شرایط و علل ظهور طالبان» و «اهداف پاکستان در ایجاد طالبان». همچنین «سیاست پاکستان در قبال افغانستان پس از واقعه سپتامبر»، «تغییر سیاست پاکستان در قبال افغانستان» و «همکاری پاکستان و آمریکا در سقوط طالبان» عناوین مباحث مطرح شده در فصل پنجم کتاب است.

در فصل ششم کتاب نیز این مباحث مطرح شده است: «دیدگاه پاکستان نسبت به دولت انتقالی کرزی»، «مواضع پاکستان نسبت به خط دیوراند در دوران حکومت کرزی»، «انتخابات پارلمان ملی و مجالس ایالتی پاکستان و تأثیر آن بر سیاست‌های پاکستان» و «زمینه‌های قومی و جناح بندی‌های سیاسی در دولت انتقالی». در نهایت فصل هفتم کتاب نشر شامل دو مبحث «ابعاد حقوقی معاهده دیوراند» و «دیدگاه حقوقی طرف پاکستانی به معاهده دیوراند.»

کتاب هفت ضمیمه هم دارد: قرارداد صلح پاریس، قلات و بلوچستان بخشی از پشتونستان، سد کالاباغ، حزب عوامی ناسیونال پاکستان، موافقت نامه و ضمیمه‌ای درباره ترکیب جمعیتی افغانستان.

به طور کل مسئله پشتونستان و خط دیوراند از منظر افغان‌ها به لحاظ قومی – ملی و جغرافیایی بسیار با اهمیت بوده است و همواره در طول تاریخ و پس از استقلال افغانستان در تحولات و روابط این کشور با پاکستان تأثیر گذار بوده است. مسئله پشتونستان و خط دیوراند یکی از عوامل مهم دخالت همه جانبه پاکستان در امور افغانستان و سیاست افغانستان بی ثبات و ناامن بوده است. بنابراین شناخت این مسئله برای علاقه‌مندان به وضعیت افغانستان اهمیت مهمی دارد. همچنین امنیت افغانستان با داشتن ۹۰۰ کیلومتر مرز مشترک با ایران، برای کشور ما نیز اهمیت بسیاری دارد.